Türkiye’de Ekonomi Sosyolojisi: Bilanço ve Perspektifler

Yıl 2014, Cilt: 3 Sayı: 29, 29 - 82, 23.07.2015

Cem Özatalay

Öz

Bu makalede, Türkiye’de ekonomi sosyolojisi alanında üretimde bulunmuş sosyologlar
ve çalışmaları, ait oldukları tarihsel bağlamın içine yerleştirilmek suretiyle
kronolojik sıra içinde ama ilişkisel bir bakış açısı dâhilinde ele alınmaktadır. Araştırma bulguları, ekonomi sosyolojisinin evrimini üç dönemde incelemeyi mümkün
kılmaktadır. Alman ve Amerikan sosyolojilerinin etkisi altında kat edilen 1929 Krizi
sonrasına denk düşen ilk dönemde piyasa-toplum ilişkilerini geç kapitalistleşme sorunsalı
içinde inceleyen klasik ekonomi sosyolojisinin etkisi gözlemlenirken, Keynesçi
politikalarla karakterize olan ikinci dönemde ise devlet-piyasa ilişkisini azgelişmişlik
sorunsalı içinde ele alan kalkınma sosyolojisinin öne çıktığı görülmektedir. Neoliberalleşme
sürecine denk düşen üçüncü dönem, piyasa-toplum ilişkilerini kapitalist
büyüme ve kurumsal dönüşüm sorunsalı içinde ele alan yaklaşımların yanı sıra piyasaların
gelişimini tahakküm mücadeleleri ve toplumsal inşa süreçleri ile ilişkisi içinde
inceleyen yaklaşımların mevcudiyetiyle ayırt edilmektedir. Açığa çıkan perspektif
farklılaşmalarında, ülkede yürürlükte olan sermaye birikimi rejiminin karakteristiği
kadar, uluslararası entelektüel etkileşim ile geleneksel ve modern iktidar ilişkilerinin
birbirine eklemlenme biçim ve düzeylerinin tayin edici olduğu öne sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkiye’de Ekonomi Sosyolojisi, Kültür ve Ekonomi, Ahlak ve Ekonomi, Kurumlar, Tahakküm İlişkileri, Yeni Ekonomi Sosyolojisi

Kaynakça

• Akşit, E. E. (2006). Ankara’nın kılıkları: Boydanboya bir karşıkoyma. Sanki Viran Ankara içinde (s. 149-173). F. Şenol Cantek (Ed.), İstanbul: İletişim.
• Ali, A. (1988). Scaling an islamic work ethic. The Journal of Social Psychology, 128(5), 575–583.
• Ali, A. J. (1993). Decision-making style, individualism, and attitudes toward risk of Arab executives. International Studies of Management & Organization, 23(3), 53.
• Ali, A. J., Al-Aali, A. ve Al-Owaihan, A. (2013). Islamic perspectives on profit Maximization. Journal of Business Ethics, 117, 467–475. doi:10.1007/s10551-012- 1530-0
• Ali, A. J. ve Al-Kazemi, A. A. (2007). Islamic work ethic in Kuwait. Cross Cultural Management: An International Journal, 14, 93–104. doi:10.1108/13527600710745714
• Ali, A. J. ve Al-Owaihan, A. (2008). Islamic work ethic: a critical review. Cross Cultural Management: An International Journal. doi:10.1108/13527600810848791
• Amable, B. (2010). Morals and politics in the ideology of neo-liberalism. Socio-Economic Review, 9(1), 3–30. doi:10.1093/ser/mwq015
• Arslan, M. (2000). A cross-cultural comparison of British and Turkish managers in terms of Protestant work ethic characteristics. Business Ethics: A European Review, 9(1), 13–19. doi:10.1111/1467-8608.00165
• Arslan, M. (2001). A cross-cultural comparison of achievement and power orientation as leadership dimensions in three European countries: Britain, Ireland and Turkey. Business Ethics: A European Review, 31, 340–345. doi:10.1111/1467-8608.00250
• Atiyas, İ. (2012). Economic institutions and institutional change in Turkey during the neoliberal era. New Perspectives on Turkey, (14), 45–69.
• Baloglu, F. (2003). Economic sociology in Turkey: A historical overview. Economic Sociology European Electronic Newsletter, 5(1), 17–27.
• Bastin, G. ve Zalio, P.-P. (2003). Sociologie économique début de siècle: l’impossible troisième voie entre histoire et théorie économique (note critique). Terrains & Travaux 2003/1, 1(4), 6–55.
• Beckert, J. (2009). Beyond the market: The social foundations of economic efficiency. Princeton University.
• Berkes, N. (1936). Sociology in Turkey. American Journal of Sociology, 42(2), 238–246.
• Blood, M. R. (1969). Work values and job satisfaction. Journal of Applied Psychology, 53(6), 456–459. doi:10.1037/h0028653
• Boltanski, L. ve Chiapello, E. (1999). Le nouvel esprit du capitalisme. Paris: Gallimard.
• Bourdieu, s. (2000). Les structures sociales de l’économie. Paris: Editions du Seuil.
• Bozkurt, V., Bayram, N., Furnham, A. ve Dawes, G. (2010). The protestant work ethic and hedonism among Kyrgyz, Turkish and Australian. Drustvena Istrazivanja: Journal for General Social Issues, 19(4-5), 749–769.
• Buğra, A. (1994). State and business in Modern Turkey: A comparative study. New York: State University of New York.
• Buğra, A. (1995). Devlet ve işadamları. İstanbul: İletişim.
• Burcu, E. (2008). Cavit Orhan Tütengil (1921-1979). Ç. M. Özdemir (Ed.), Türkiye’de sosyoloji (isimler-eserler) II içinde (s. 13–48). Ankara: Phoenix.
• Callon, M. (1998). Introduction : the embeddedness of economic markets in economics. M. Callon (Ed.), The Law of the Markets içinde (s. 1–57). Oxford: Blackwell.
• Cengiz, K. (2013). “Yav işte fabrikalaşak” - Anadolu sermayesinin oluşumu: Kayseri-Hacılar örneği. İstanbul: İletişim.
• Cheung, C. K. ve Chan, A. C. F. (2005). Philosophical foundations of eminent Hong Kong Chinese CEOs’ leadership. Journal of Business Ethics, 60, 47–62. doi:10.1007/s10551-005-2366-7
• Cleaver, F. (2012). Development through Bricolage: Rethinking institutions for natural resource management. Londra: Routledge.
• Çalışkan, K. (2007a). Neo-liberal piyasa nasıl işler? Pamuk, iktidar ve fiyat. Toplum ve Bilim, (108), 52–87.
• Çalışkan, K. (2007b). Price as a market device: cotton trading in Izmir Mercantile Exchange. F. Callon, M, Millo ve Y. Muniesa (Ed.), Market Devices (Vol. 55, s. 241–262). Londra: Blackwell. doi:10.1111/j.1467-954X.2007.00738.x
• Çılga, İ. (1980). Tütengil’in toplum modeli ile kitap ve makalelerine ilişkin açıklamalı kaynakça. Sosyoloji Konferansları, (18), 201–210.
• Denord, F. (2008). Néo-libéralisme et « économie sociale de marché » : les origines intellectuelles de la politique européenne de la concurrence (1930-1950). Histoire, Économie & Société, 27e année(1), 23–33. doi:10.3917/hes.081.0023
• Doğan, A. E. (2006). Siyasal yansımalarıyla İslamcı sermayenin gelişme dinamikleri ve 28 Şubat süreci. Mülkiye Dergisi, 30(252), 47–68.
• Ege, R. ve Hagemann, H. (2012). The modernisation of the Turkish University after 1933: The contributions of refugees from Nazism. The European Journal of the History of Economic Thought, (December), 37–41.
• Eğri, T. ve Sunar, L. (2010). Türkiye’de iş ahlakı çalışmaları: Mevcut durum ve yönelimler (Studies on business ethics in Turkey: Current situation and tendencies). İş Ahlakı Dergisi (Turkish Journal of Business Ethics), 3(5), 41–67.
• Ercan, F. (2001). Toplumlar ve ekonomiler (2. Baskı). İstanbul: Bağlam.
• Ercan, F. (2008). Sermayeyi haritalandırmaya yönelik kavramsal düzenekler. Praksis, (19), 9–53.
• Ercan, M. R. ve Öniş, Z. (2001). Turkish privatization: Institutions and dilemmas. Turkish Studies, 2(1), 109–134. doi:10.1080/14683849.2001.11009176
• Eröz, M. (1973). İktisat sosyolojisine baslangiç. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Eröz, M. (1975). Doğu Anadolu’nun Türklüğü. İstanbul: Türk Kültürü.
• Eröz, M. (1977). Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. İstanbul: Otağ Matbaacılık.
• European Stability Initiative. (2005). Change and conservatism in Central Anatolia. Berlin ve İstanbul.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1961a). Karabük’te sanayileşmenin iktisadi ve içtimai tesirleri. Sosyoloji Konferansları, (2), 1–37.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1961b). Karabük’ün teşekkülü ve bazı demografik ve iktisadi meseleler. Sosyoloji Konferansları, (1), 1–11.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1967). Sakarya’da kooperatifçilik. Sosyoloji Konferansları, (8), 121–141.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1968). Erzurum şehirleşmesi ve sosyolojik belirtileri. İktisat Fakültesi Mecmuası, 27(3-4), 1–68.
• Fligstein, N. (1996). Markets as politics: A political-cultural approach to market institutions. American Sociological Review, 61(4), 656–673.
• Fligstein, N. (2001). Le mythe du marché. Actes de La Recherche En Sciences Sociales, 139(1), 3–12. doi:10.3406/arss.2001.3351
• Fourcade, M. ve Healy, K. (2007). Moral views of market society. Annual Review of Sociology, 33(1), 285–311. doi:10.1146/annurev.soc.33.040406.131642
• Franke, R. H., Hofstede, G. H. ve Bond, M. H. (1991). Cultural roots of economic performance: A research note. Strategic Management Journal, 12, 165–173. doi:10.1002/smj.4250120912
• Furnham, A., Bond, M., Heaven, P., Hilton, D., Lobel, T., Masters, J., … Van Daalen, H. (1993). A comparison of Protestant work ethic beliefs in thirteen nations. The Journal of Social Psychology, 133, 185–197. doi:10.1080/00224545.1993.97121 36
• Garcia, M. M. (1986). La construction sociale d ’ un marché parfait [Le marché au cadran de Fontaines-en-Sologne], 65, 2–13.
• Gemici, K. (2008). Karl Polanyi and the antinomies of embeddedness. Socio-Economic Review, 6(1), 5–33. doi:10.1093/ser/mwl034
• Gislain, J.-J. ve Steiner, s. (1995). La sociologie économique (1890-1920). Durkheim, Pareto, Schumpeter, Simiand, Veblen et Weber. Paris: Presses universitaires de France.
• Goldstein, B. ve Eichhorn, R. L. (1961). The changing Protestant ethic: Rural patterns in health, work, and leisure. American Sociological Review, 26(4), 557–565. doi:10.2307/2090254
• Göker, E. (2006). Sınıf mücadelesi neyi açıklar? Türkiye’de kalkınma sürecinde devlet-kapitalist çekişmesi, 1958-1967. İktisat, siyaset, devlet üzerine yazılar / Prof Dr Kemali Saybaşılı’ya armağan içinde (s. 107–140). İstanbul: Bağlam.
• Granato, J., Inglehart, R. F. ve Leblang, D. (1996). The effect of cultural values on economic development: Theory, hypotheses, and some empirical tests. American Journal of Political Science, 40, 607–631. doi:10.2307/2111786
• Granovetter, M. S. (1973). The strength of weak ties. The American Journal of Sociology, 78(6), 1360–1380. doi:10.1086/225469
• Granovetter, M. S. (1995). Getting a job : A study of contacts and careers. Chicago: University of Chicago Press.
• Gras, N. S. B. (1922). The development of metropolitan economy in Europe and America. The American Historical Review, 27(4), 695–708.
• Hall, K., Cleaver, F., Franks, T. ve Maganga, F. (2013). Critical institutionalism: A synthesis and exploration of key themes (No. 63) (s. 1–41). Londra.
• Hanlein, A. (2008). Gerhard Kessler’in hayatı ve Türkiye’de sosyal politikanın gelişmesindeki katkıları. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (54), 203–213.
• Hofstede, G. (1980). Culture’s consequences : international differences in work-related values. Beverly: Sage Publications.
• Hofstede, G. ve Bond, M. H. (1988). The Confucius connection: From cultural roots to economic growth. Organizational Dynamics, 16(4), 5–21.
• Irwin, M. D. ve Kasarda, J. D. (1994). Trade, Transportation, and Spatial Distribution. The Handbook of Economic Sociology içinde (s. 342–367). Princeton, New Jersey: Princeton University.
• Kaçmazoğlu, H. B. (1991). 1940-1950 Tarihleri Arasında Türk Sosyolojisi. Sosyoloji Dergisi, 3(2), 1–48.
• Kaesler, D. (1996). Max Weber – sa vie, son œuvre, son influence. Paris: Fayard.
• Kansu, A. (2003). Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu, “Sosyal Mesele” ve “İçtimai Siyaset”. A. Çiğdem (Ed.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce 5 - Muhafazakarlık içinde (s. 118–131). İstanbul: İletişim.
• Kessler, G. (1985). Sosyolojiye başlangıç (2. Baskı.). İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme İktisadı Enstitüsü.
• Kıray, M. (1964). Ereğli: Ağır sanayiden önce bir sahil kasabası. Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı.
• Kıray, M. (1972). Örgütleşemeyen kent: İzmir. Ankara: Sosyal Bilimler Derneği.
• Kıray, M. (1982). Toplumbilim yazıları (s. 1–499). Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Kurtkan, A. (1958). Türkiye’de küçük sanayiin sosyolojik ehemmiyeti. İktisat Fakültesi Mecmuası, 20(1-4), 165–182.
• Kurtkan, A. (1962). Sanayi sosyolojisi ve mahiyeti. Sosyoloji Konferansları, (3), 87.
• Kurtkan, A. (1966). Adapazarı’nın sanayileşmesi ile ilgili iktisadi ve sosyolojik meseleler. Sosyoloji Konferansları, (7), 180–241.
• Kurtuluş, H. (2008). Mübeccel B. Kıray. Ç. Özdemir (Ed.), Türkiye’de sosyoloji (isimler-eserler) II içinde (s. 77–95). Ankara: Phoenix.
• Lam, K. C. J. (2003). Confucian business ethics and the economy. Journal of Business Ethics, 43(1-2), 153–162.
• Leys, C. (1996). The rise & fall of development theory. Bloomington: Indiana University. MacKenzie, D. ve Millo, Y. (2003). Constructing markets, performing theory: The historical sociology of a financial derivatives exchange. American Journal of Sociology, 109, 107–145.
• McClelland, D. C. (1961). The achieving society. Princeton, N.J.: Van Nostrand.
• Mirels, H. L. ve Garrett, J. B. (1971). The Protestant ethic as a personality variable. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 36(1), 40–44. doi:10.1037/h0030477
• Muniesa, F. ve Callon, M. (2009). La performativité des sciences sociales. P. Steiner ve F. Vatin (Ed.), Traité de sociologie économique içinde (s. 289–324). Paris: Presses universitaires de France.
• Önis, Z. (2011). Power, interests and coalitions: The political economy of mass privatisation in Turkey. Third World Quarterly, 32(4), 707–724. doi:10.1080/01436 597.2011.567004
• Özatalay, C. (2013). Türkiye kapitalizminin farklı “ruhlar”ı. VII. Sosyoloji Kongresi Bildiri Kitabı II içinde (s. 299–316).
• Özatalay, C. (2014). De la lutte de classes à la lutte des morales: La question de l’encastrement moral de l’économie en Turquie néolibérale. Journées d’étude de l’UMR CESSMA, “Economie morale, morale de l’économie”, 12-13 novembre 2014, Université de Paris VII Diderot, Paris. Paris.
• Özkul, M. (2008). Amiran Kurtkan Bilgiseven (1926-2005). Türkiye’de sosyoloji (isimler-eserler) II içinde (s. 143–172). Ankara: Phoenix.
• Parsons, T. ve Smelser, N. (1956). Economy and Society. Londra: Routledge & Kegan Paul.
• Peck, J. ve Tickell, A. (2007). Conceptualizing neoliberalism, thinking thatcherism. H. Leitner, J. Peck ve E. S. Sheppard (Ed.), Contesting neoliberalism içinde (s. 26–50). New York ve Londra: Guilford.
• Portes, A. (2006). Institutions and development: A conceptual reanalysis. Population and Development Review, 32(2), 233–262.
• Ringer, F. (2004). Max Weber. An intellectual biography. Chicago: Chicago University. Skocpol, T. (1985). Bringing the state back in: Strategies of analysis in current research. Bringing the state back in içinde (s. 1–37). P. B. Evans, D. Rueschemeyer, T. Skocpol (Ed.). Cambridge: Cambridge University, 1985.
• Sombart, W. (1915). Händler und Helden: Patriotische Besinnungen. Münih: Duncker & Humblot.
• Sombart, W. (1916). Der moderne Kapitalismus. Münih: Duncker & Humblot.
• Trigilia, C. (2002). Sociologie économique. Paris: Armand Colin.
• Tuğal, C. (2009). Passive revolution: Absorbing the Islamic challenge to capitalism. Stanford, California: Stanford University.
• Tuna, O. (1987). Prof. Dr. Sabri F. Ülgener ve iki eseri. İktisat Fakültesi Mecmuası, 43, 3–12.
• Tütengil, C. O. (1963). Az gelişmenin sebepleri. Sosyoloji Konferansları, (4), 152– 160.
• Tütengil, C. O. (1970). Az gelişmenin sosyolojisi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi.
• Tütengil, C. O. (1977). Olaylar - yayınlar - haberler. Sosyoloji Konferansları, (15), 145–147.
• Uygur, E. ve Erdoğdu, O. S. (2005). Avrupa, ABD ve Türkiye’de iktisat eğitimi. E. Uygur (Ed.), İktisat Eğitimi (Ulusal İktisat Eğitimi Sempozyumu) içinde (s. 103–110). Türkiye Ekonomi Kurumu.
• Ülgener, S. F. (1981). Dünü ve bugünü ile zihniyet ve din: İslâm, tasavvuf ve çözülme devri iktisat ahlaki. İstanbul: Der.
• Ülgener, S. F. (1991). İktisadi çözülmenin ahlak ve zihniyet dünyasi. İstanbul: Der.
• Ülken, H. Z. (1941a). İçtimaiyata başlangıç - Gerhard Kessler. Sosyoloji Dergisi, 2(1), 321–322.
• Ülken, H. Z. (1941b). Kitap tahlilleri - Ekonomik sosyolojiye giriş. Sosyoloji Dergisi, 2(1), 324–325.
• Zelizer, V. A. (1978). Human values and the market: the case of life insurance and death in 19th-century America. AJS; American Journal of Sociology, 84, 591–610. doi:10.1086/226828
• Zelizer, V. A. (1981). The price and value of children: the case of children’s insurance. American Journal of Sociology, 86, 1036–1056. doi:10.1086/227353
• Zelizer, V. A. (1985). Pricing the priceless child: The changing social value of children. Princeton University.
• Zelizer, V. A. (1989). The social meaning of money: “Special monies”. American Journal of Sociology, 95, 342–377. doi:10.1086/229272
• Zelizer, V. A. (1997). The social meaning of money. Princeton, New Jersey: Princeton University.
• Zelizer, V. A. (2005). The purchase of intimacy. Princeton, New Jersey: Princeton University.