Yazı Çağrısı
“Yapay Zekânın Sosyolojik Boyutları” Özel Sayısı
İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi
2026 (Cilt 46 / Sayı 2)
Sayı Editörleri
Ömer Özdinç (Dr., Ser Danışmanlık, İstanbul, Türkiye)
Yazı Çağrısı
İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, “Yapay Zekânın Sosyolojik Boyutları” başlıklı bir özel sayı hazırlıyor. Bu sayıda; yapay zekânın toplumsal yapılar, kurumlar, kimlikler ve gündelik hayat üzerindeki çok boyutlu etkilerini sosyolojik bakış açısıyla inceleyen çalışmalara yer vermeyi hedefliyoruz.
Yapay zekânın (YZ) toplumsal alanlara giderek daha fazla entegre olması, sosyoloji disiplininde önemli araştırma konularının ortaya çıkmasına neden olmuştur. YZ yalnızca teknik bir araç değil; aynı zamanda eğitim kurumlarından topluluk refahına kadar pek çok alanda toplumsal pratiklere gömülü bir sosyoteknik yapı olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle yapay zekânın toplumsal etkilerini çok boyutlu bir şekilde ele almak gerekmektedir.
Mevcut alanyazın, YZ’nin toplumsal yapıları hem dönüştürme hem de mevcut eşitsizlikleri yeniden üretme potansiyeline sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Yapay zekâ; inovasyon ve verimlilik açısından olanaklar sunsa da eşitlik, güven ve bireysel özerklik gibi temel sosyolojik kavramlarla ilgili çeşitli riskleri de beraberinde getirmektedir. Bu bağlamda özellikle sosyal medyada YZ tabanlı algoritmaların siyasal ve toplumsal kutuplaşmayı derinleştirme potansiyeli üzerine yoğun tartışmalar yürütülmektedir. Ayrıca gözetim toplumu literatürü, YZ’nin devlet ve piyasa aktörleri tarafından kullanımı üzerinden iktidar ile vatandaş arasındaki güç asimetrilerini arttırabileceğine dikkat çekmektedir. Araştırmacılar, bu nedenle, teknolojinin nasıl çalıştığı yanında kimin için, hangi amaçlarla ve hangi toplumsal koşullar altında çalıştığını sorgulayan eleştirel bir sosyoteknik bakış açısının benimsenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Bu doğrultuda yapılacak sosyolojik araştırmaların; uzun vadeli toplumsal etkiler, kültürlerarası karşılaştırmalar, teknoloji-toplum etkileşiminin ortak üretim süreçleri ile kutuplaşma, gözetim ve güç ilişkilerindeki dönüşüm gibi temalar etrafında yoğunlaşması, hem akademik literatüre hem de politika yapıcı çerçevelere önemli katkılar sağlayacaktır.
Bu özel sayıda yapay zekâ ve toplum ilişkisini sosyolojik perspektiften ele alan katkılar beklenmektedir. Çalışmaların teknolojinin teknik işleyişi ötesinde toplumsal yapı, kurumlar, kültür, siyaset ve gündelik hayat üzerindeki çok katmanlı etkilerini tartışması hedeflenmektedir. Bu çerçevede, aşağıdaki (ancak bunlarla sınırlı olmayan) temalar etrafında sunulacak makaleler memnuniyetle karşılanacaktır:
- Sosyoloji kuramları ışığında yapay zekânın toplumsal etkileri
- Yapay zekâ, sosyal adalet ve eşitsizlik dinamikleri
- Yapay zekâ ve cinsiyet, ırk, sınıf kesişimsellikleri
- İnsan-merkezli yapay zekâ ve toplumsal etkileşimlerin dönüşümü
- Yapay zekâ, emek piyasaları ve işin dönüşümü
- Yapay zekânın iş organizasyonu, emek süreçleri ve güç ilişkilerine etkisi
- Algoritmik yönetim ve toplumsal eşitsizlikler
- Eğitim, sağlık, adalet ve güvenlikte yapay zekâ uygulamaları
- Yapay zekânın topluluk refahı, sosyal uyum ve kolektif dayanışma üzerindeki etkileri
- Yapay zekâ etiği, gözetim ve mahremiyet
- Yapay zeka teknolojilerinde yönetişim, etik standartlar ve düzenleme tartışmaları
- Dijital kültür, kimlik inşası ve yapay zekâ
- Sosyal medyada yapay zeka ve kutuplaşma
- Veri manipülasyonu ve dezenformasyon
- Büyük dil modellerinin kültürel değerlerinin değerlendirilmesi (Benchmark)
- Yapay zekâ ve siyasal katılım: demokrasi, otoriterlik ve yeni yönetim biçimleri
- Yapay zekâya karşı direniş, toplumsal hareketler ve alternatif teknolojik gelecekler
Makale Gönderimi Hakkında
Gönderimler Türkçe veya İngilizce olarak İstanbul Üniversitesi Yayınları editöryal portalı (https://editorial.istanbul.edu.tr) aracılığıyla 1 Mart 2026'ya kadar kabul edilecektir. Editöre sorularınız için Ömer Özdinç (omer.ozdinc@sd.com.tr.) ile irtibata geçebilir, teknik sorularınız için sosyolojidergi@istanbul.edu.tr adresine yazabilirsiniz.
İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi Hakkında
İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 1914’te kurulan ve Türkiye’de sosyolojinin bilimsel disiplin olarak gelişmesine önemli katkılar sağlayan İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü bünyesinde yayımlanmaktadır. İlk sayısı 1917 yılında basılan ve Türkçedeki ilk sosyoloji dergisi olan İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, Web of Science Emerging Sources Citation Index (ESCI) ve TÜBİTAK ULAKBİM TR-Dizin’de taranan, yılda iki kez yayımlanan hakemli akademik bir dergidir (Daha fazla bilgi için: http://iupress.istanbul.edu.tr/en/journal/iusd/home).