A Sociological Study on Working Women in Türkiye: Welfare Regime, Familism and Experiences of Reconciling Employment with Unpaid Domestic and Care Works

Yıl 2023, , 79 - 98, 30.12.2023

Mustafa Gültekin

https://doi.org/10.26650/jspc.2023.85.1357096

Öz

This research examines 36 married women with children who are employed in different professions in Türkiye, predominantly in the service sector. On one hand, the study aims to analyze the similarities and differences among these women using quantitative data on sociodemographic, socioeconomic, and childcare tasks. On the other hand, it seeks to understand how women interpret their double burden, childcare responsibilities shared within the family and working conditions during the pandemic. The study applied hierarchical clustering and k-means method to the quantitative data then discovers the compatibilities and incompatibilities between the quantitative and qualitative data. Clusters 1 and 2 are shown to be close to feminist consciousness, with work having a liberating meaning for them. One common tendency was able to be observed in Clusters 3, 4, 5 and 6 with the participants perceiving the double burden as a duty/obligation and not perceiving work as liberating. Furthermore, their status at work was found to have led to inequalities in terms of the use of social security during the pandemic. The fact that almost all respondents continue to have their children looked after by their mothers or mothers-in-law suggests that familism remains a strong source of welfare.

Anahtar Kelimeler

Working women, Unpaid domestic and care work, Welfare regime, Familism, COVID-19

Etik Beyan

Araştırmanın etik kurul izin onayı Pamukkale Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimleri Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Kurulunun 09.02.2022 tarihli ve 68282350/2022/G02 sayılı yazısı ile alınmıştır. İlgili izin alındıktan sonra 2022 yılı Şubat-Mart aylarında derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir.

Teşekkür

Çalışmanın saha araştırması safhasındaki destekleri dolayısıyla Bartu Efe, Müjgan Çelik, Gökçe Saydam ve Hakan İkiz’e teşekkürü bir borç bilirim.

Türkiye’de Çalışan Kadınlar Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme: Refah Rejimi, Aileselcilik ve İstihdamı Ev ve Bakım İşleri ile Uzlaştırma Deneyimleri

Öz

Bu araştırma, Türkiye’de büyük ölçüde hizmet sektöründe birbirinden farklı mesleklerde ücretli olarak istihdam edilen evli ve çocuklu 36 kadını incelemektedir. Çalışma bir yandan, sosyo-demografik, sosyo-ekonomik ve çocuk bakım sorumluluğu ile ilgili nicel verilerle kadınların aralarındaki benzerlik ve farklılıkları analiz etmeyi amaçlamaktadır. Öte yandan, kadınların çifte yükü, aile içinde paylaşılan çocuk bakımı sorumluluklarını ve pandemi esnasındaki çalışma koşullarını nasıl yorumladıklarını keşfetmeyi amaçlamaktadır. Çalışmada nicel verilere hiyerarşik kümeleme ve k-ortalama yöntemi uygulanmış, ardından nicel ve nitel veriler arasındaki uyumluluklar ve uyumsuzluklar keşfedilmiştir. Küme 1 ve Küme 2’nin feminist bilince yakın oldukları ve çalışmanın onlar için özgürleştirici bir anlam taşıdığı gösterilmektedir. Küme 3, Küme 4, Küme 5 ve Küme 6’da çifte yükü bir vazife/mecburiyet olarak algılamalarında ve çalışmayı özgürleştirici olarak algılamamalarında ortak bir eğilim gözlenebilmiştir. Ayrıca, pandemi sürecinde işteki durumlarının sosyal güvencelerden yararlanma bakımından eşitsizlikler ürettiği görülmüştür. Neredeyse görüşmecilerin tümünün çocuklarının bakımını annelerinin ya da kayınvalidelerinin üstlenmeye devam etmesi, aileselciliğin güçlü bir refah kaynağı olarak devam ettiğini göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Çalışan kadınlar, Ücretsiz bakım ve ev emeği, Refah rejimi, Aileselcilik, Covid-19

Kaynakça

• Akkan, B. (2018). Türkiye’de aileci refah rejiminin dönüşen çehresi: Engelli ve yaşlı bakımı politikalarında devamlılık ve değişim. O. Savaşkan ve M. Ertan (Der.), Türkiye’nin büyük dönüşümü Ayşe Buğra’ya armağan içinde (s. 401-420). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Aldemir, Ç. (2016). Kadının görünmeyen emeğinin görünür kılınması: Ev içi emeğin ücretlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). Eskişehir Os-mangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir. google scholar
• Alnıaçık, A. (2018). Politik bir sorun olarak kadın istihdamı ve toplumsal cinsiyet siyasetindeki kurumsallaşma. O. Savaşkan ve M. Ertan (Der.), Türkiye’nin büyük dönüşümü Ayşe Buğra’ya armağan içinde (s. 475-499). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Alpar, C. R. (2013). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel yöntemler, (4.bs). Ankara: Detay Yayıncılık. google scholar
• Bayar, A. A., Günçavdı, Ö. ve Levent, H. (2020). Covid-19 salgınının kadınların çalışma ve hane yaşamı üzerine etkileri raporu, İstanbul: İstanbul Politik Araştırmalar Enstitüsü Friedrich-Ebert-Stiftung Dernegi. Erişim adresi: https://www.stgm.org.tr/e-kutuphane/covid-19-salgininin-kadinlarin-calisma-hane-yasami-uzerine-etkileri-politika-raporu google scholar
• Bonoli, G. (1997). Classifying welfare states: a two-dimension approach. Journal of Social Policy, 26(3), 351-372. https://doi.org/10.1017/S0047279497005059 google scholar
• Bourdieu, P. ve Wacquant, L. (2003). Düşünümsel bir antropoloji için cevaplar (N. Ökten, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Buğra, A. (2006). Söyleşiler. N. Özbek (Der.), Cumhuriyet Türkiye’sinde sosyal güvenlik ve sosyal politikalar içinde, (s. 386-390). İstanbul: Tarih Vakfı. google scholar
• Buğra, A. (2014). Giriş. A. Buğra ve Y. Özkan (Der.), (Y. Ergür, Çev.), Akdeniz’de kadın istihdamının seyri içinde (s. 9-27). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Buğra, A. (2015). Sosyal politika ve toplumsal cinsiyet çalışmaları: Verimli bir birliktelik, S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren (Der.), 2000’ler Türkiye’sinde sosyal politika ve toplumsal cinsiyet içinde, (s. 13-21). Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Buğra, A. (2017). Türkiye’nin değişen refah rejimi: Neoliberalizm, kültürel muhafazakarlık ve yeniden tanımlanan toplumsal dayanışma. S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren (Der.), Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın içinde (s. 47-69). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Buğra, A. ve Keyder, Ç. (2003). New powerty and the changing welfare regime of Turkey. Ankara: UNDP. google scholar
• Buğra, A. ve Keyder, Ç. (2006). The Turkish welfare regime in transformation. Journal of European Social Policy, 16(3), 211-228. https://doi.org/10.1177/09589287060655 google scholar
• Buğra, A. ve Özkan, Y. (2014). Türkiye’nin ekonomik kalkınma sürecinde modernleşme, dini muhafazakârlık ve kadın istihdamı. A. Buğra ve Y. Özkan (Der.), (Y. Ergür, Çev.), Akdeniz’de kadın istihdamının seyri içinde (s. 125-153). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Creswell, J. W. (2017). Araştırma Deseni: Nitel, Nicel ve Karma Yöntem Yaklaşımları. (S. B. Demir, Çev. Ed.), Ankara: Eğiten Kitap. google scholar
• Dedeoğlu, S., Şahankaya, A. ve Adar ve Sırali, Y. (Yay. Haz.). (2021). Kurumlar arası iş birlikleri ile kadın istihdamını desteklemek: Erken çocukluk bakımı ve eğitimi uygulamaları. Ankara, Uluslararası Çalışma Örgütü. google scholar
• Duben, A. (2021). Kent, aile, tarih (L. Şimşek, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Durmaz Bodur, N. (2020). Türkiye refah Rejiminde Kadın, (1.bs). Ankara: Siyasal Kitabevi. google scholar
• Durusoy Öztepe, N. (2018). Hizmet sektörünün eğreti işlerinde kadın istihdamı ve çalışma koşulları. Ç. Ünlütürk Ulutaş (Der.), Feminist sosyal politika: Bakım, emek, göç içinde (s. 171-198). İstanbul: Notabene Yayınları. google scholar
• Ecevit, Y. (2018). Türkiye’de toplumsal cinsiyet çalışmalarının gelişimi ve sosyal politika araştırmalarına katkıları. Ç. Ünlütürk Ulutaş (Der.), Feminist sosyal politika: Bakım, emek, göç içinde, (s. 11-28). İstanbul: Notabene Yayınları. google scholar
• Elnur, A. (2019). Refah Rejimleri Bağlamında Babalık Yönelimli Aile Politikaları. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 2 (1), 48-66. google scholar
• Elveren, A. Y. (2015). Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin toplumsal cinsiyet eşitliği açısından bir değerlendirmesi. S. Dedeoğlu ve A. Y. Elveren (Der.), 2000’ler Türkiye’sinde sosyal politika ve toplumsal cinsiyet içinde (s. 63-91). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. google scholar
• Esping-Andersen, G. (2007). Les trois mondes de l’Etat -providence, Essai sur le capitalisme moderne. (F. X. Merrien vd. Çev.), Paris: Presses Universitaires de France. google scholar
• Esping-Andersen, G. (2011). Tamamlanmamış devrim: Kadınların yeni rollerine uymak (S. Çağatay, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Esping-Andersen, G. (2018). Toplumsal riskler ve refah devletleri. A. Buğra ve Ç. Keyder (Der.), (B. Y. Çakar ve U. B. Balaban, Çev.), Sosyal politika yazıları içinde, (s. 33-54). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Gal, J. (2010). Exploring the extended family of mediterranean welfare states, or: did beve-ridge and bismarck take a mediterranean cruise together? M. Ajzenstadt ve J. Gal (Der.), Children, gender and families in mediterranean welfare states içinde, (s. 77-101). Heidelberg, London New York: Springer. google scholar
• Gough, I. (2018). Güney Avrupa’da sosyal yardım. A. Buğra ve Ç. Keyder (Der.), (B. Y. Ça-kar ve U. B. Balaban, Çev.), Sosyal politika yazıları içinde, (s. 231-260). İstanbul: İleti-şim Yayınları. google scholar
• Gültekin, M. (2022). Türkiye’de ücretli ve ücretsiz emek ekseninde kadınlarla erkeklerin hem kendi içlerindeki hem de kendi aralarındaki eşitsizlikler. Fe Dergi 14 (2), 33-55. google scholar
• Günay Atbaş, A. C. (2008). Kümeleme analizinde küme sayısının belirlenmesi üzerine bir çalışma. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Fen Bilimler Enstitüsü, Ankara. google scholar
• Gümüş, İ. ve Türkyılmaz, B. (2017). Güney Avrupa ve Türkiye’de iş-yaşam dengesi: karşılaştırmalı bir analiz. Kırklareli Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 64-88. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/klujfeas/issue/31074/331216 google scholar
• Hafner-Burton, E., ve Pollack, M. A. (2002). Mainstreaming gender in global governance. European Journal of International Relations, 8(3), 339-373. https://doi.org/10.1177/1354066102008003 google scholar
• Hochschild, A. ve Machung, A. (2012). The second shift: Working families and the revolution at home. New York: Penguin Books. google scholar
• IBM Statistical Package for the Social Sciences 25.0 google scholar
• İlkkaracan, İ. (2010). Giriş. İ. İlkkaracan (Der.), Emek piyasasında toplumsal cinsiyet eşitliğine doğru: İş ve aile yaşamını uzlaştırma politikaları içinde (s. 7-20). İstanbul: İTÜ Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi. google scholar
• İlkkaracan, İ. (2010). Uzlaştırma politikalarının yokluğunda Türkiye emek piyasasında toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri. İ. İlkkaracan (Der.), Emek Piyasasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Doğru: İş ve Aile Yaşamını Uzlaştırma Politikaları içinde (s. 21-57). İstanbul: İTÜ Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Araştırmaları ve Uygulamaları Merkezi. google scholar
• İlkkaracan, İ. ve Memiş, E. (2021). Transformations in the gender gaps in paid and unpaid work the covid-19 pandemic: Findings from Turkey. Feminist Economics, 27 (1-2), 288-309. https://doi.org/10.1080/13545701.2020.1849764 google scholar
• Kandiyoti, D. (1988). Bargaining with patriarchy, Gender and Society, 2(3), 274-290. google scholar
• Kılıç, A. (2008). The Gender dimension of social policy reform in turkey: toward equal citizenship? Social Policy & Administration, 42(5), 487-503. https://doi.org/10.1111/j.1467-9515.2008.00620.x google scholar
• Koca, D. (2021). Covid-19 döneminde çalışan kadınların ücretsiz bakım emeği sorununun seçilmiş ülkelerin çözüm mekanizmaları kapsamında değerlendirilmesi. JOEEP: Journal of Emerging Economies and Policy, 6 (2), 333-351. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/tr/pub/joeep/issue/60720/1005995 google scholar
• Lewis, J. (1997). Gender and welfare regimes: Further thoughts. Social Politics, 4(2), 160-177. https://doi.org/10.1093/sp/4.2.160 google scholar
• Lordoğlu, K. ve Koçak, H. M. (2017). AKP döneminde istihdam, işgücü ve işsizlik. M. Koray ve A. Çelik (Der.), Himmet, fıtrat, piyasa: AKP döneminde sosyal politika içinde (s. 99-123). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Moreno, L. (2018). ‘Süper Kadınlar’ ve Akdeniz Refahı. A. Buğra ve Ç. Keyder (Der.), (B. Y. Çakar ve U. B. Balaban, Çev.), Sosyal politika yazıları içinde, (s. 375-395). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Öğünç, P. (2021). Pandemi zayiatı: Bir yıldan 35 hayat hikayesi, (1.bs). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Özatalay, C. (2014). Türkiye’de ücretliler toplumunun başkalaşımları. Toplum ve Bilim, 129. 130-151. google scholar
• Özbay, F (2019). Kadın emeği seçme yazılar. İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Pamuk, Ş. (2021). Türkiye’nin 200 yıllık iktisadi tarihi (13.bs). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Powell, M. & Yörük, E. (2017). Straddling two continents and beyond three worlds? The case of Turkey’s welfare regime. New Perspectives on Turkey, 57, 85-114. https://doi.org/10.1017/npt.2017.30 google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (2018). Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (2019). Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (2020). Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (2021a). Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2021b). Uluslararası Seçilmiş Göstergeler, https://biruni.tuik.gov.tr/secilmisgostergeler/degiskenlerUzerindenSorgula.do?durum=yilSecildi&secilenYillar=2021,# google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (2021c). Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (2022a). Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr google scholar
• Türkiye İstatistik Kurumu (2022b). Hanehalkı İşgücü Anketi Mikro Veri Seti, https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr google scholar
• Uçar, N. (2009). Kümeleme analizi (Cluster Analysis). Ş. Kalaycı (Der.), SPSS uygulamalı çok değişkenli istatistik teknikleri içinde (s. 347-376). Ankara: Asil Yayın Dağıtım. google scholar
• Üstün, K. T. (2020). Kadının ücretsiz bakım emeğinin azaltılması kapsamında kurumsal çocuk bakım hizmetlerine erişim (Kreş) Hakkı, Çalışma ve Toplum, 3, 1559-1592. google scholar