Türkiye’de Kıdem Tazminatı ve İşsizlik Sigortası İkileminde Fon Tartışmaları

Yıl 2021, Sayı: 81, 325 - 366, 31.12.2021

Mustafa Şen

https://doi.org/10.26650/jspc.2021.81.929774

Öz

Pasif işgücü piyasası politikaları içerisinde yer alan işsizlik sigortası ve kıdem tazminatı; işsizliğin neden olduğu olumsuz sonuçları gidermeye yönelik önemli düzenlemelerdir. Türkiye’de kıdem tazminatı, 1936 yılında ilk iş kanunu olan 3008 sayılı Kanun ile birlikte uygulanmaya başlamıştır. İşsizlik sigortası ise kurulma çabaları erken tarihlerde başlamasına rağmen, kıdem tazminatı uygulaması başta olmak üzere çeşitli nedenler gerekçe gösterilerek sürekli ertelenmiş ve nihayet 1999 yılına gelindiğinde 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ile birlikte uygulamaya geçirilmiştir. İşsizlik sigortasıyla birlikte oluşturulan işsizlik sigortası fonunun giderleri başlangıçta sadece işini kaybedenlere yönelik iken 2008 yılından itibaren tüm işsizleri kapsayacak şekilde sürekli artış göstermiştir. Yapılan düzenlemelerle fonun gider kalemlerinin artması fonun etkinliği konusunda sürekli eleştirilere neden olmaktadır. Diğer yandan kıdem tazminatından işini kaybedenlerin çeşitli nedenlerle çok küçük bir kesimi yararlanmaktadır. Dolayısıyla işini kaybeden tüm çalışanların yararlanabileceği ve işverenleri ani ve yüklü ödemelerden kurtaran bir fon sistemin oluşturulması tartışmaları sürekli gündemdeki yerini korumaktadır. Kıdem tazminatı fonunun oluşturulması yönündeki çalışmalar 1954 yılından günümüze kadar devam etmesine rağmen henüz bir sonuç alınamamıştır. Hazırlanmasında yasalar, yasa tasarıları, kalkınma planları gibi düzenlemeler, istatistikler ve bu alanda mevcut yayınlanmış literatür referans olarak alınan bu çalışmanın amacı, Türkiye’de etkin olarak kullanılamayan işsizlik sigortası fonu ile oluşturulması uzun yıllardır gündemde olan kıdem tazminatı fonu tartışmalarının değerlendirilmesi ve bu yönde görüş ve önerilerin sunulmasıdır. 

Anahtar Kelimeler

Kıdem Tazminatı, Kıdem Tazminatı Fonu, İşsizlik Sigortası, İşsizlik Sigortası Fonu, Türkiye

Funding Discussions Regarding the Severance Pay and Unemployment Insurance Dilemma in Turkey

Öz

Unemployment insurance and severance pay mandated in passive labor market policies are important regulations aimed at eliminating the negative results of unemployment. Severance pay in Turkey was implemented in 1936 with the first labor law, Law No. 3008. Although the efforts to establish unemployment insurance began earlier, it was continuously postponed for various reasons; in particular, regarding the application of severance pay. Unemployment was finally put into practice in 1999 with the passing of Unemployment Insurance Law No. 4447. While the expenses of the unemployment insurance fund, created in combination with unemployment insurance, were aimed only at those who lost their jobs in the beginning, since 2008, this has continuously expanded to include all unemployed individuals. The increase in the expense items of the fund covered in the regulations has been the subject of constant criticism regarding the efficiency of the fund. However, for various reasons, only a small portion of those who lose their jobs benefit from any form of severance pay; therefore, discussions on the creation of a fund system to benefit all employees who lose their jobs that saves employers from obligations to produce sudden and heavy payments are a regular agenda item. Although the efforts to establish a severance pay fund have continued since 1954, no results have been achieved to date. In the preparations for the study, regulations, including laws, draft laws, development plans and published literature and statistics were used as a reference. The purpose of this study is to provide a comprehensive evaluation of ongoing discussions regarding the establishment of a severance pay fund in Turkey, which has been on the agenda for many years, offering an overview of various opinions, research, and suggestions in this direction, as the use of Turkish unemployment insurance fund falls outside of its aim.

Anahtar Kelimeler

Severance Pay, Severance Pay Fund, Unemployment Insurance, Unemployment Insurance Fund, Turkey

Kaynakça

• Aktay, N., vd. (2006). İş Hukuku, Ankara, Seçkin Yayıncılık
• Anadolu Ajansı (2017). “Çalışanların Yüzde 70'i Kıdem Tazminatı Fonundan Yararlanamıyor”, https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/calisanlarin-yuzde-70i-kidem-tazminati-fonundan-yararlanamiyor/796392, 03.01.2021
• Anadolu Ajansı (2020). “A’dan Z’ye Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi”, https://www.aa.com.tr/tr/ekonomi/adan-zye-tamamlayici-emeklilik-sistemi/1878484, 06.03.2021
• Arıcı, K. (2010). “İnsan Onuruna Yakışır İş Perspektifinde İşsizlik Sigortası Fonunun Yönetimi ve Sürdürülebilirliği”, (Haz.) Tan, N. ve Karslıoğlu, G., İşsizlik Sigortası Fonu’ndan Elinizi Çekin, Ankara, TÜRK-İŞ, 171-188
• Aygören, H., vd. (2012). “Kıdem Tazminatı Fonu’nun Aktüeryal Prim Oranı Hesaplamaları ve Muhasebesi”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı: 54, 123-140
• Balcı, Y. ve Ersöz, H. Y. (1997). Kıdem Tazminatı Fonu-Bir Model Önerisi, MÜSİAD Araştırma Raporları-22, İstanbul, UTESAV
• Başterzi, S. (1996). İşsizlik Sigortası, Ankara, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları No: 509
• Baydere, F. (1966). “İş Mevzuatına Tesirleri Bakımından Çalışma Meclisleri”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 17, 212-222
• Biçerli, M. K. (2011). Çalışma Ekonomisi, 6.bs., İstanbul, Beta Yayınları
• Çelik, A. (2015). “Dünyada ve Türkiye’de Kıdem Tazminatı Uygulamaları”, İktisat Dergisi, S.530, 27-39
• Çelik, N. (2007). İş Hukuku Dersleri, 20. bs., İstanbul, Beta Yayınları
• ÇSGB (2013). 10. Çalışma Meclisi, Ankara, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
• ÇSGB (1998). ILO Anayasası ve Türkiye Cumhuriyeti Tarafından Onaylanan ILO Sözleşmeleri, Ankara, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Başkanlığı, Yayın No: 86
• ÇSGBa (2015). Ulusal İstihdam Stratejisi 2014-2023-Eylem Planları 2014-2016, Ankara, ÇSGB Çalışma Genel Müdürlüğü
• ÇSGB (2017). Ulusal İstihdam Stratejisi 2014-2023-Eylem Planları 2017-2019, Ankara, ÇSGB Çalışma Genel Müdürlüğü
• ÇSGBb (2015). 11. Çalışma Meclisi, Ankara, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı
• ÇSGB (t.y.). Kıdem Tazminatı Fonu Kanun Tasarısı Taslağı, Ankara, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Genel Yayın No: 118,
• Doğan, B. B. ve Yıldırım, E. A. (2016). “Kıdem Tazminatı ve Ülke Örnekleri”, Dicle Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C:6, S:10, 16-31
• Gençler, A. (2002). “Türkiye’de İşsizlik Sigortası Uygulaması”, Çimento İşveren Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 3, 3-22
• Güner, Z. B. vd. (2016). “Türkiye İçin Kıdem Tazminatı Fonu Oluşturulmasına Yönelik Model Önerileri”, Sosyal Güvence Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 10, 25-52
• Holmlund, B. (1998). “Unemployment Insurance in Theory and Practice”, Scandinavian Journal of Economics, Vol. 100, No. 1, 113-141
• Holzmann, R., vd. (2011). Severance Pay Programs around the World: History, Rationale, Status, and Reforms, World Bank and IZA, Discussion Paper No. 5731
• İŞKUR, https://www.iskur.gov.tr/kurumsal-bilgi/yayinlar/, 15.02.2021
• Kapar, R. (2005). Sosyal Korumanın İşgücü Piyasasına Etkisi, İstanbul, Birleşik Metal-İş Yayınları, Yayın No: 17/2005
• Kaya, P. A. (2005). “Türk İş Hukukunda Kıdem Tazminatı Tartışmaları”, İş, Güç-Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, 179-193
• Kıdem Tazminatının İşçinin Bireysel Hesabına Yatırılması Hakkında Kanun Taslağı, https://www.petrol-is.org.tr/sites/default/files/kt.yenitaslak.7.12.doc, 15.02.2021
• Koç, Y. (2020). “Kıdem Tazminatı Fonu Kanun Taslakları Tarihi”, Aydınlık Gazetesi, 29 Haziran 2020, https://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1593528969b.pdf, 15.02.2021
• Korkmaz, A. ve Mahiroğulları, A. (2007). İşsizlikle Mücadelede Emek Piyasası Politikaları, Türkiye ve AB Ülkeleri, 2.bs., Bursa, Ekin Yayınevi
• Kutal, M. (2009). “Türk İş Hukukunda Kıdem Tazminatı Sorunu ve Çözüm Önerileri”, Sicil, S. 16, 5-14
• Kutal, M. (2002). “Türk İşsizlik Sigortasında Sigortalılara Sağlanan Yardımlar ve Bunları Yapmakla Görevli Resmi Kuruluşlar”, İşsizliğin İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Açısından Sorunları Semineri, Ankara, Kamu-İş Yayınları, 171-182
• Limon, R. (2015). “Türkiye’de Kıdem Tazminatının Tarihi Gelişimi ve Kıdem Tazminatı Fonu”, İş ve Hayat Dergisi, Türkiye Gıda ve Şeker Sanayi İşçileri Sendikası, S.1, 147-170
• Limoncuoğlu, S. A. (2010). “Karşılaştırmalı Hukukta Kıdem Tazminatı Uygulamaları”, Asomedya, Ankara Sanayi Odası Yayın Organı, Ocak/Şubat, 45-62
• Milliyet Gazetesi (2020). “Kıdem Tazminatı Vermemek İçin Girdi-Çıktı Oyunu Bitecek”, https://www.milliyet.com.tr/galeri/kidem-tazminati-vermemek-icin-girdi-cikti-oyunu-bitecek-6246724 ,03.01.2021
• Narmanlıoğlu, Ü. (1998). İş Hukuku-Ferdi İş İlişkileri 1, İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını
• Nurdoğan, A. K., vd. (2016). “Türkiye’de ve Dünya’da Kıdem Tazminatı Fonu”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.21, S.4, 1153-1171
• Okay, S.N. (1975). “Kıdem Tazminatı Müessesesi ve Türkiye’de ki Uygulaması”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 26, 104-124
• Orta Vadeli Program (2013). T. C. Resmi Gazete, Sayı: 28789 (Mükerrer), 08.10.2013
• Özveri, M. (2005). “Kıdem Tazminatı ve Kıdem Tazminatı Fonu Yasa Tasarısı”, Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi, Türk Tabipler Birliği, Nisan-Mayıs-Haziran, 16-20
• Sabah Gazetesi (2016). “Çalışma Bakanı Soylu'dan Kıdem Tazminatı Açıklaması”, https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2016/06/14/calisma-bakani-soyludan-kidem-tazminati-aciklamasi, 03.01.2021
• Siebert, H. (1997). Labor Market Rigidities and Unemployment in Europe, The Kiel Institute of World Economics Kiel Working Papers, No. 787
• Süzek, S. (2008). İş Hukuku, 4. bs., İstanbul, Beta Yayınları
• Sümer, H. H. (2010). İş Hukuku Uygulamaları, 4. bs., Konya, Mimoza Yayınları
• Şakar, M. (2016). İş Hukuku Uygulaması, 11. bs., İstanbul, Beta Yayınları
• Şakar, M. (2016). “Kıdem Tazminatı Fonu Kurulabilir mi?”, Mali Çözüm, Sayı: 137, 13-24
• Şen, M. (2019). “Türkiye’de İstihdam ve İşsizlik: İşsizlikle Mücadelede İşgücü Piyasası Politikaları”, (Ed.) Şen, M. ve Murat, G., Küreselleşme Sürecinde Türkiye’de Sosyal Politika, Bursa, Ekin Yayınevi, 133-207
• Taşçı, F. ve Yılmaz, Y. (2009). “İşsizlik Sigortasının Türkiye’deki Durumu: Eleştiriler ve Çözüm Önerileri”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 56, 601-637
• T.C. Cumhurbaşkanlığı (2013). Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018), Ankara, Strateji ve Bütçe Başkanlığı
• T.C. Cumhurbaşkanlığı (2019). Onbirinci Kalkınma Planı (2019-2023), Ankara, Strateji ve Bütçe Başkanlığı
• TC. Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, https://ailevecalisma.gov.tr/tr-tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/kidem-tazminati/kidem-tazminati-tavan-miktari/, 25.03.2021
• Törüner, M. (1992). İşsizlik Sigortası, İstanbul, Friedrich Ebert Vakfı
• Tuncay, A.C. ve Ekmekçi, Ö. (2011). Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, 14.bs., İstanbul, Beta Yayınları
• Tunçomağ, K. ve Centel, T. (2016). İş Hukukunun Esasları, 8. bs., İstanbul, Beta Yayınları
• Uluğ, G. (2007). “Kıdem Tazminatı: Türkiye ve Kanada Örneği”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul
• Ünsal, E. (2008). “Kıdem Tazminatı Fonu Kanun Tasarısı Taslağı Konusunda Bazı Düşünceler”, TÜHİS İş Hukuku ve İktisat Dergisi, Cilt: 21, Sayı: 2-3, 31-39
• Vandaele, K. (2006). “A Report From The Homeland Of The Ghent System: The Relationship Between Unemployment and Trade Union Membership in Belgium”, Transfer: European Review of Labour and Research, Vol. 12, Issue. 4, 647-657
• Varçın, R. (2004). İstihdam ve İşgücü Piyasası Politikaları, Ankara, Siyasal Kitabevi
• Yazgan, T. (1969). “Türkiye’de İşsizlik Sigortasının Kurulması İle İlgili Meseleler”, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı: 20, 151-167
• Yıldız, K. ve Akçay, H. (2016). “Türkiye’de Kıdem Tazminatının Ödenme Oranı ve Ödenmeme Sebepleri”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10.Yıl Özel Sayısı, Cilt.19, Sayı.36-1, 747-767
• Zaim, S. (1997). Çalışma Ekonomisi, 10.bs., İstanbul, Filiz Kitabevi
• World Bank Group (2018). “Doing Business 2018-Reforming to Create Jobs”, A World Bank Group Flagship Report, Washington
• 2020 Yılı Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı (2019). T. C. Resmi Gazete, Sayı: 30938 (Mükerrer), 04.11.2019