Türkiye’de Kamu Görevlileri Sendikacılığı Paradoksu: Güçlü Sendikacılık mı, Bağımlı Sendikacılık mı?

Yıl 2023, Sayı: 84, 43 - 57, 19.07.2023

Banu Uçkan Hekimler

https://doi.org/10.26650/jspc.2023.84.1288455

Öz

Çalışma ilişkilerinin en önemli aktörlerinden birisi olan sendikalar ve temel insan hakları arasında yer alan sendikal haklar, Türkiye’de gerek endüstri ilişkileri gerekse iş hukuku alanında ağırlıklı olarak işçiler açısından ele alınmakta, kamu görevlileri genellikle göz ardı edilmektedir. HalbukiTürkiye’de işçilerin sendikalaşma oranı (Temmuz 2022 itibarıyla %14,26) ile karşılaştırıldığında kamu görevlilerinin sendikalaşma oranı dikkat çekici derecede yüksektir (Temmuz 2022 itibarıyla %72,63). Ancak yalnızca bu yüksek sendikalaşma oranına bakarak Türkiye’de etkili ve güçlü bir kamu görevlileri sendikacılığı olduğunu söylemek yanıltıcı olacaktır. Kamu görevlilerinin sendikalaşma oranlarının bu denli yüksek olmasının arkasında, ironik bir şekilde, bireysel ve kolektif sendika özgürlüğüne aykırı uygulamalar yer almaktadır. Kamu görevlileri açısından sendikalaşma oranı ile sendika özgürlüğü arasındaki bu tezatlık, makalenin çıkış noktasını oluşturmaktadır. Makalede öncelikle Türkiye’de kamu görevlileri sendikacılığının tarihsel gelişimi dönemler itibarıyla ve genel hatları ile ele alınmakta, sonrasında bireysel ve kolektif sendika özgürlüğü kamu görevlileri açısından değerlendirilmektedir. Uygulamada, yasal anlamda sağlanan güvencelere rağmen, bireysel ve kolektif sendika özgürlüğü kimi zaman açıkça ihlal edilmekte, kimi zaman da bizatihi yasal düzenlemeler yoluyla arkasından dolaşılan bu güvenceler by-pass edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kamu Görevlileri Sendikaları, Örgütlenme Hakkı, Toplu Pazarlık Hakkı

The Paradox of "Civil Servant Unionism" in Turkey: Strong Unionism or Dependant Unionism?

Öz

Unions are one of the most important actors in labor relations, and union rights are a fundamental human right. These have been discussed in both industrial relations and labor law from the perspective of workers in particular, while mostly neglecting civil servants. However, when compared to the union density rate of workers (14.26% as of July 2022), the union density rate of civil servants is conspicuously higher (72.63% as of July 2022). However, to assess that an effective and strong civil servant unionism exists in Türkiye based solely on this high union density rate would be misleading. Ironically, implementations contrary to individual and collective union freedoms exist behind this high union density rate for civil servants. This contrariety between the union density rate and union freedom forms the basis of this paper. The study first discusses the development of civil servant unionism in Türkiye chronologically and then examines individual and collective union freedoms from the perspective of civil servants. Although de jure union security provisions do exist, the individual and collective union freedoms have sometimes been explicitly violated de facto and sometimes legal provisions per se have bypassed union security.

Anahtar Kelimeler

Civil Servant Unions, Right to Organize, Right to Collective Bargaining

Kaynakça

• 4688 Sayılı Kamu Görevlileri Sendikaları ve Toplu Sözleşme Kanunu Gereğince Kamu Görevlileri Sendikaları ile Konfederasyonların Üye Sayılarına İlişkin 2022 Temmuz İstatistikleri Hakkında Tebliğ. (2022, 2 Temmuz) Resmi Gazete (Sayı: 31884). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/07/20220702-14.pdf google scholar
• Akın, İ. F. (1966). Dernek kurma özgürlüğü. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 32 (2), 474-486. google scholar
• Akşin, S. (2007). Kısa Türkiye tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. google scholar
• Arıcı, K. (2007). Devletçe kamu görevlileri sendikalarına üye olanlara toplu görüşme primi ödenmesinin hukuka uygunluğu. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, XI(1-2), 1-23. google scholar
• Beşikçi, M. (2010). II. Meşrutiyet döneminde bir memur örgütlenmesi olarak Mülkiye Mezunları Cemiyeti, 1908-1916. Toplum ve Bilim, 119, 162-183. google scholar
• Case of Demir and Baykara v. Turkey (2008). Erişim Adresi: https://hudoc.echr.coe.int/fre#%22itemid%22:[%22001-89558%22] Erişim Tarihi: 21.021.2023. google scholar
• Çalık Göçümlü, B. (2022, 5 Temmuz). Sağlık-Sen’den "toplu sözleşme ikramiyesi" açıklaması. Erişim adresi:2630763 google scholar
• Çanaklı, L. A. (2007). Türk romanında bürokrasi ve memurlar. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa. google scholar
• Çelik, A. (2010). Vesayetten siyasete Türkiye’de sendikacılık: Parti-Devlet ilişkileri (1946-1967). İstanbul: İletişim Yayınları. google scholar
• Çelik, A. (2015). Turkey’s new labour regime under the Justice and Development Party in the first decade of the twenty-first century: Authoritarian flexibilization. Middle Eastern Studies, 51(4), 618-635. google scholar
• Çelik, A. (Temmuz-Ağustos 2014). Mücadeleden vesayete Türkiye’de kamu görevlileri sendikacılığı. Eleştirel Pedagoji, 34, 1-8. google scholar
• ÇSGB (t.y.). Kamu görevlileri sendika üye sayıları hakkında tebliğler. Erişim adresi: https://www.csgb.gov.tr/istatistikler/calisma-hayati-istatistikleri/sendikal-istatistikler/kamu-gorevlileri-sendika-uye-sayilari-hakkinda-tebligler/ Erişim tarihi: 14.03.2023. google scholar
• Erdem, Ç. (Kış 2014). Ondokuzuncu yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu’nda reform çalışmaları ve “Kalemiye Sımfı”nrn yükselişi. Karadeniz Araştırmaları, 40, 37-53. google scholar
• Ewing, K. D. ve J. H. Qc. (2010). The dramatic ımplications Demir and Baykara. Industrial Law Journal, 39(1), 2-51. google scholar
• Findley, C. V. (1996). Kalemiyeden Mülkiyeye Osmanlı memurlarının toplumsal tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları: 39. google scholar
• Gülmez, M. (1994). Türkiye’de memurlar ve sendikal haklar. Ankara: TODAİE Yayın No: 255. google scholar
• Gülmez, M. (1996). Dünyada memurlar ve sendikal haklar. Ankara: TODAİE Yayın No: 267. google scholar
• Gülmez, M. (1998). Memur sendikacılığı. Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi Cilt 2 kitabı içinde (s. 356-365). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. google scholar
• Gülmez, M. (2002a). Kamu görevlileri sendika ve toplu görüşme hukuku. Ankara: TODAİE Yayın No: 309. google scholar
• Gülmez, M. (2011). Devlet bütçesinden ödentili memur sendikacılığı özgürlük ve bağımsızlık ilkeleriyle bağdaşmaz. Çalışma ve Toplum, 29(2), 293-310. google scholar
• Gülmez, M. (2013). Ulusalüstü sözleşmelerin doğrudan uygulanması sorunu: Çelişen iki Yargıtay kararı, iş hukuku öğretisi ve bir öneri. Çalışma ve Toplum, 38(3), 13-56. google scholar
• Gülmez, M. (Mart 2002b). Kamu çalışanları sendikaları: 1990-2001. Amme İdaresi Dergisi, 35(1), 1-27. google scholar
• Gülmez, M. (Nisan 2016). “Polisiye” bir sendikalaşma öyküsü. Kara Tahta, 4, 175-222. google scholar
• Han, E. (2012). Türkiye Kamu-Sen tarihi I damladan deryaya. Ankara: Türkiye Kamu-Sen. google scholar
• ILO (2018). Provisional Record 3C. Erişim Adresi: https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/—ed_norm/—relconf/documents/meetingdocument/wcms_631801.pdf (Erişim tarihi (21.03.2023). google scholar
• İşgücü İstatistikleri, IV. Çeyrek: Ekim - Aralık, 2021. (2022, Şubat). Türkiye İstatistik Kurumu Haber Bülteni, 45643. Erişim Adresi: https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index? p=%C4%B0%C5%9Fg%C3%BCc%C3%BC-%C4%B0statistikleri-IV.-%C3%87eyrek:-Ekim—Aral%C4%B1k,-2021-45643&dil=1 google scholar
• Kamu-Sen (2018, 19 Aralık). Kahveci: Toplu Sözleşme İkramiyesi, Sendika Üyelik Aidatının Tazmini Değildir. Erişim adresi: https://www.kamusen.org.tr/turkiye-kamu-sen/kahveci- toplu-sozlesme-ikramiyesi-sendika-uyelik-aidatinin-tazmini-degildir/3844/ google scholar
• Koç, C. ve Koç, Y. (2009). KESK tarihi-I. Ankara: Epos Yayınları. google scholar
• Koç, C. ve Koç, Y. (2014). Memur-Sen’in sicili. Ankara: Epos Yayınları. google scholar
• Koç, Y. (2017, 5 Eylül). Memurların ayrıcalıklı dönemi. Aydınlık Gazetesi. Erişim Adresi:1504869656b.pdf google scholar
• Koç, Y. (2022). Türkiye işçi sınıfı tarihi. İstanbul: Tek Gıda-İş Sendikası. google scholar
• Kutal, M. (1969). Devlet personeli (memur) sendikalarının hukuki esasları ve sınırları. Sosyal Siyaset Konferansları, (20), 169-202. google scholar
• Mahiroğulları, A. (2006). Gelişim süreci ve yasal çerçevesiyle Türkiye’de memur sendikacılığı. İstanbul İktisat Fakültesi Mecmuası Toker Dereli’ye Armağan, 55(1), 143-189. google scholar
• Mahiroğulları, A. (2017). Osmanlı ’dan günümüze Türk sendikacılık tarihi: İşçi-işveren-memur sendikacılığı. Sivas: Özlem Kitabevi. google scholar
• Makal, A. (1997). Osmanlı İmparatorluğu’nda çalışma ilişkileri: 1850-1920. Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Makal, A. (1999). Türkiye’de tek partili dönemde çalışma ilişkileri: 1920-1946. Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Makal, A. (2002). Türkiye’de çok partili dönemde çalışma ilişkileri: 1946-1963. Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Man, F. (2009). Türkiye’de devlet, ideoloji ve sendika: 1980 öncesi DİSK örneği. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. google scholar
• Memur-Sen (2011, 18 Mart). Memur-Sen: ITUC Objektif Davranmıyor. Erişim adresi: https://www.memursen.org.tr/memur-sen-ituc-objektif-davranmiyor-1 google scholar
• Memur-Sen (t.y.). Kamu görevlileri VI. Dönem (2022-2023) toplu sözleşme süreci ve sonuçları. Erişim adresi: https://memursen.org.tr/yayinlar/kitaplar/6.donemtoplusozlesme.pdf google scholar
• Özaydın, M. M. ve E. Han. (2014). Sendika üyesi kamu görevlilerinin “sendika-siyaset” ilişkisine yönelik yaklaşımları üzerine bir alan araştırması. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(2), 57-73. google scholar
• Şentürk, E. Y. (2022). Osmanlı Devleti’nde memur dayanışmasına destek veren bir yayın: Memurîn Gazetesi. MUTAD, IX(2), 472-537. google scholar
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı. (2021). Kamu Sektörü İstihdam Sayıları. Erişim adresi: https://www.sbb.gov.tr/kamu-istihdami/ (Erişim Tarihi: 23.11.2022). google scholar
• Talas, C. (1992). Türkiye'nin açıklamalı sosyal politika tarihi. Ankara: Bilgi Yayınevi. google scholar
• Tuncay, A. C. (2007). Kamu görevlilerinin sendikalaşması ve toplu pazarlık hakkı. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 9(Özel Sayı), 157-176. google scholar
• Uçkan Hekimler, B. (2015). Anayasa Mahkemesi'nin sendikal haklara ilişkin iptal kararlarının genel bir değerlendirmesi. Çalışma ve Toplum, 47(4), 11-34. google scholar
• Uçkan Hekimler, B. (2017). 2000’li yıllarda Türkiye’de memur sendikacılığı. A. Makal ve A. Çelik (Ed.),Zor Zamanlarda Emek kitabı içinde (s. 217-254) Ankara: İmge Kitabevi. google scholar
• Üzüm, T. (2011). KESK tarihi. İstanbul: Kalkedon Yayınları: 168. google scholar
• Yeni Şafak. (2021, 24 Ağustos). Memur ve emeklisinin 2 yıllık zam oranları netleşti: 12+14’te uzlaşma. Erişim Adresi: https://www.yenisafak.com/ekonomi/memur-ve-emeklisinin-2- yillik-zam-oranlari-netlesti-1214te-uzlasma-3679039 google scholar
• Yorgun, S. (2011). Grevsiz toplu pazarlık hakkı ve aidat bağımlılığı kıskacında memur sendikaları. Sosyal Siyaset Konferansları, 60(1), 145-168. google scholar
• yy. (1998a). İlk-Sen (Türkiye İlkokul Öğretmenleri Sendikası). Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi Cilt: 2 kitabı içinde (s. 30-31). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. google scholar
• yy. (1998b). TÖS (Türkiye Öğretmenler Sendikası). Türkiye Sendikacılık Ansiklopedisi Cilt: 3 kitabı içinde (s. 275-278). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı. google scholar