A New Caravanserai Inscription from The Reign of Kaykhusraw I

Yıl 2023, , 515 - 537, 26.06.2023

Resul Yelen

https://doi.org/10.26650/sty.2023.1218092

Öz

Turkish principalities and states were established in different regions alongside the rule of Turks in Anatolia. Zoning activities were carried out following resettlements and acquisitions in order to make them permanent. Having a dynasty be long-lasting, remain strong politically and militarily, and possess active intense commercial activities is important for the welfare of the communities being ruled. New trade routes are seen to have emerged in addition to the old routes during the Anatolian Seljuk era for this, with many caravanserais being built along these roads. Trade routes starting from Tabriz, the Caucasus, and Syria were able to reach Trabzon, Sinop, Konya, Istanbul, Aegean, and Mediterranean ports without interruption. Many caravanserais were also maintained between these centers to provide safe and comfortable transportation along these routes. The Anatolian Seljuk Empire was centered in Konya as the strongest of the Turkish principalities. Therefore, many caravanserais were built in and around Konya. These caravanserais were also called hans [roadside shelters] or ribats in terms of the type of building type regarding construction inscriptions. While the term han was used in the inscriptions for the majority of Anatolian caravanserais, ribat was preferred as a term for only a very few structures. Ribat occurs in the inscription catalogued under Inventory No. 28598(27) in the Ankara Ethnography Museum. The inscription was engraved during the reign of Kaykhusraw I. Choosing ribat as the term to identify the type of construction, it being constructed during the reign of Kaykhusraw I, and the name of the patron found in the inscription have led to suggestions as to which structure this inscription may belong.

Anahtar Kelimeler

Akbaş Han, Caravanserai, Kaykhusraw I, Kameruddin Kaymaz, Ribat

I. Gıyaseddin Keyhüsrev Dönemine Ait Yeni Bir Kervansaray Kitabesi

Öz

Türklerin Anadolu’ya hâkim olmalarıyla farklı bölgelerde Türk beylikleri ve devletleri kurulmuştur. İskân ve yurt edinmelerden sonra kalıcı olabilmek için imar faaliyetlerinde bulunulmuştur. Bir devletin uzun ömürlü olabilmesi, siyasi-askeri yönden güçlü kalabilmesi, hükmettiği toplulukların refahı için ticari faaliyetlerin yoğun ve hareketli olması önemlidir. Bu amaçla Anadolu Selçuklu çağında eski yolların yanı sıra yeni ticaret güzergâhları ortaya çıkmış ve bu yollar üzerinde çok sayıda kervansaray inşa edilmiştir. Tebriz’den, Kafkasya’dan ve Suriye coğrafyalarından başlayan ticaret yolları Trabzon, Sinop, Konya, İstanbul, Ege ve Akdeniz limanlarına kadar kesintisiz şekilde ulaşabilmektedir. Yollarda güvenli ve rahat ulaşım için tesis edilen merkezler arasında birçok kervansaray yer almaktadır. Türk beylikleri arasında en güçlü konumda olan, Konya merkezli Anadolu Selçuklu Devleti’dir. Dolayısıyla Konya ve civarında çok sayıda kervansaray inşa edilmiştir. Bu kervansaraylar inşa kitâbelerinde yapı türü tanımlaması bakımından han veya ribat olarak isimlendirilmektedirler. Anadolu’daki kervansarayların çoğunluğunun kitâbesinde han tabiri kullanılırken ribat tanımlaması ise çok az ve sayılı yapıda tercih edilmiştir. Ankara Etnografya Müzesi’nde 28598 (27) envanter numaralı bir kitâbede ribat kelimesi okunmuştur. Kitâbe I. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında hakkedilmiştir. Üzerindeki yapım türü tanımlaması olarak ribat kelimesinin tercihi, I. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında inşa edilmesi ve kitâbede geçen bani ismi bu kitâbenin ait olabileceği yapı için önermelere yol açmıştır.

Anahtar Kelimeler

Akbaş Hanı, I. Gıyaseddin Keyhüsrev, Kameruddin Kaymaz, Kervansaray, Ribat

Teşekkür

Kitabe metninin okunmasına yardımcı olan Prof. Dr. Abdülhamit TÜFEKÇİOĞLU’na, gerekli izinleri verdikleri ve çalışmalar esnasında yardımcı oldukları için Ankara Etnografya Müzesi Müdürü Ali Haydar ATALAR’a ve Müze Uzmanlarından Muhammet UÇAR’a, bazı kitabe ve yapı fotoğraflarını benimle paylaşan Konya Büyükşehir Belediyesi KUDEP uzmanlarından Burhan ÖZTÜRK’e teşekkür ederim.

Kaynakça

• Aslanapa, Oktay. “Ribât.” İslâm Ansiklopedisi. 9: 734-738. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1964. google scholar
• Baş, Ali. “Anadolu Selçuklu Dönemi Konya Kervansarayları.” Sanatsal Mozaik 33 (1998): 60-69. google scholar
• Bayhan, Ahmet Ali ve Fikri Salman. “Adıyaman/Gölbaşı’nda Bir Anadolu Selçuklu Kervansarayı: Kamereddin (Derbend Ağzı) Hanı.” Sanat Dergisi 7 (2010): 1-10. google scholar
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Sözlük Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitâbevi Yayınları, 2004. google scholar
• Devlet Osmanlı Arşivi (DOA). Harita (HRT.h.) /825, 8 Cemaziyelevvel 1334 (13 Mart 1916). google scholar
• Duran, Remzi. Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri. Ankara: TTK Basımevi, 2001. google scholar
• Erdmann, Kurt. Das Anatolische Karavansaray Des 13. Jahrhunderts. Berlin: Gebr. Mann Verlag GmbH., 1961. google scholar
• Eyice, Semavi. “Akbaş Hanı.” TDV İslam Ansiklopedisi. 2: 222. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1989. google scholar
• Gençosman, M. Nuri ve F. N. Uzluk. Anadolu Selçukî devleti Tarihi-İbni Bibi’nin Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden: Ankara: Uzluk Basımevi, 1941. google scholar
• Gerçek, Ferruh. Türk Müzeciliği. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999. google scholar
• Görür, Muhammet. “Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları Kataloğu.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hazırlayan Hakkı Acun içinde 473-528. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. google scholar
• İbn Bibi, El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Alai’ye (Selcuk Name) II. Hazırlayan Mürsel Öztürk. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1996. google scholar
• Karpuz, Haşim. “Konya Dokuzun Hanı’nda Yapılan Kazı ve Restorasyon Çalışmaları.” Aslanapa Armağanı, Hazırlayan Selçuk Mülayim vd. içinde 141-149. Ankara: Bağlam Yayıncılık, 1996. google scholar
• Karpuz, Haşim. “Mimari.” TDV İslam Ansiklopedisi. 26: 189-193. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2002. google scholar
• Karpuz, Haşim, Feyzi Şimşek, Ahmet Kuş ve İbrahim Dıvarcı. Anadolu Selçuklu Eserleri. 2 cilt. İstanbul: Selçuklu Belediyesi Kültür Yayınları, 2008. google scholar
• Karpuz, Haşim. Tolga Bozkurt, İ. Mete Miroğlu. “Konya-Kızılören’deki Tarihi Yapılar Üzerine Bir Araştırma.” Uluçam Armağanı, Hazırlayan Ali Boran vd. içinde 157-176. Ankara: Van Çevre ve Kültür Derneği Yayınları, 2008. google scholar
• Kaya, Selim. “I.Gıyâseddin Keyhüsrev ve II. Süleymanşah Dönemi Selçuklu Tarihi (1192-1211).” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2001. google scholar
• Kayaoğlu, İsmet. “Anadolu Selçukluları Devrinde Ticari Hayat.” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (1981): 359-373. google scholar
• Kayaoğlu, İsmet. “Selçuklular Döneminde Konya’da Ticari Hayata Bakış.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (1992): 107-115. google scholar
• Koca, Salim. “Türkiye Selçuklu Devleti’nin Temel İç ve Dış Politikaları ve Sultan I. Gıyâseddin Keyhüsrev.” USAD 5 (2016): 25-67. google scholar
• Koç, Kemalettin. “Afşin Ashabü’l-Kehf’in Tarihsel Süreci (Ana Kaynaklar ve Arşiv Belgelerine Göre).” Doktora tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi, 2017. google scholar
• Köprülü, Fuad. “Ribat.” Vakıflar Dergisi 2 (1942): 267-278. google scholar
• Mevlânâ, Fîhi Mâ Fîh. Çeviren Meliha Ülker Anbarcıoğlu. Konya: Konya ve Mülhakatı Eski Eserleri Sevenler Derneği Yayını, 2006. google scholar
• Muşmal, Hüseyin. Osmanlı Devleti’nin Eski Eser Politikası Konya Vilayeti Örneği (1876-1914). Konya: Kömen Yayınları, 2009. google scholar
• Mutlu, Mehmet. “Konya’da Su Mimarisi.” Doktora tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2014. google scholar
• Özcan, Koray. “Ortaçağda Anadolu’nun İdarî Coğrafyasına Bakış Anadolu’da Selçuklu İdari Birimleri.” Coğrafi Bilimler Dergisi 3/1 (2005): 73-99. google scholar
• Özergin, M. Kemal. “Anadolu Selçukluları Çağında Anadolu Yolları.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 1959. google scholar
• Özergin, M. Kemal. “Anadolu’da Selçuklu Kervansarayları.” İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 15 (1965): 141-170. google scholar
• Özkarcı, Mehmet. “Eshab-ı Kehf Hanı.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hazırlayan Hakkı Acun içinde 437-447. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. google scholar
• Özkul Fındık, Nurşen. “Hekimhan.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hazırlayan Hakkı Acun içinde 105-121. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. google scholar
• Palaz Yıldırım, Semra. “Kırkgöz Han Üzerine Bir Değerlendirme.” Akademik Hassasiyetler 6 (2019): 223-257. google scholar
• Pektaş, Kadir. “Çardak Han.” Anadolu Selçuklu Dönemi Kervansarayları, Hazırlayan Hakkı Acun içinde 161-173. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007. google scholar
• Pektaş, Kadir. “Hüsrev Paşa’nın Bitlis’te bir Kitâbesi.” Sanat Dergisi 3 (2010): 87-90. google scholar
• Rabat, Nasser. “Ribât.” The Encyclopedia of Islam. 8: 493-506. Netherlands: E. J. Brıll, 1995. google scholar
• Ramsay, W. M. Kt, D.C.L, Hon. ve etc. The Cıtıes of St. Paul Theır Influence on His Life and Thought The Cities of Eastern Asia Minor. New York: A.C. Armstrong And Son, 1907. google scholar
• Redford, Scott. İktidar İmgeleri. Çeviren Barış Cezar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2014. google scholar
• Sevim, Ali. “Keyhusrev I.” TDV İslam Ansiklopedisi. 25: 347-349. Ankara: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2002. google scholar
• Sterrett, J. R. Stlington. An Epigrahical Journey in Aisa Minor 2. Boston: Archeolgıcal Instutute of America, 1883-1884. google scholar
• Turan, Osman. “Keyhusrev I. Kayhusrav I., Giyâs Al-Dîn ( ? - 1211).” İslâm Ansiklopedisi. 6: 613-620. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977. google scholar
• Turan, Osman. Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2014. google scholar
• Yiğit, İsmail. “Ribât.” TDV İslâm Ansiklopedisi. 35: 76-79. İstanbul: İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2008. google scholar
• Ülkütaşır, M. Şakir. “Sinop’ta Selçukîler Zamanına Ait Tarihi Eserler.” Türk Arkeoloji Dergisi 5 (1949): 112-151. google scholar
• Ünal, Rahmi Hüseyin. “Doğu Anadolu’da Bilinmeyen Üç Selçuklu Hanı.” Sanat Tarihi Dergisi 2/2 (1983): 106-118. google scholar
• Enfal Suresi 60. Ayet. “Kur’an-ı Kerim.” Erişim 13 Aralık 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enf%C3%A2l-suresi/1220/60-ayet-tefsiri. google scholar
• Map Konia. “Library.” Erişim 19 Eylül 2021, https://www.loc.gov/resource/g7430m.gct00325/?sp=20 &r=-0.656,0.173,2.312,0.788,0. google scholar
• Akbaş Han. “The Seljuk Han of Anatolia.” Erişim 31 Mart 2023, http://www.turkishhan.org/akbas.htm. google scholar
• Mübarizeddin Behramşah. “Konya Ansiklopedisi.” Erişim 6 Nisan 2023, https://www.konyapedia.com/ makale/3180/mubarizeddin-behramsah. google scholar