Makus Talih, Kaybolan Bir Tarih: Isparta’da Sadrazam Halil Hamid Paşa Külliyesi

Yıl 2023, , 177 - 203, 26.06.2023

Sevil Derin

https://doi.org/10.26650/sty.2023.1240464

Öz

Sadrazam Halil Hamid Paşa 18. yüzyılda yaşamış, ıslahat hareketlerine verdiği desteklerle anılan önemli bir siyasi figürdür. İki seneyi biraz aşkın, kısa sadrazamlık yaşamı trajik bir şekilde sonlanmış, Padişah I. Abdülhamid tarafından III. Selim’i desteklediği gerekçesiyle Bozcaada’da başı kesilerek katledilmiştir. Vücudu Bozcaada’da İskele karşısındaki camide, başı ise İstanbul’da Karacaahmed Mezarlığı’nda gömülüdür. Bu çalışma Sadrazam Halil Hamid Paşa’nın memleketi Isparta’da 1783’te onarım ve genişletme suretiyle yaptırdığı külliye yapılarını konu almaktadır. Günümüze ulaşamayan külliyenin zamanla yeni ek yapılar inşa edilerek büyütüldüğü anlaşılmaktadır. 1887, 1891 ve 1893 yıllarında caminin onarım geçirdiği bilinse de külliye yapılarının 19. yüzyıl boyunca bakımsız olduğu anlaşılmaktadır. Bu durum söz konusu onarımların sınırlı olduğunu göstermektedir. 1914’teki büyük depremde bakımsızlığın da etkisiyle büyük hasar alarak kullanılamaz duruma gelmiştir. 1951’de ise bu yapılar tamamen yıkılmıştır. Çalışmanın dikkate değer noktası çeşitli kaynaklarda bahsi geçen yapıların görsellerine çizim ve eski fotoğraflar aracılığıyla yer verilecek olmasıdır. Bununla birlikte eserlerin 19. yüzyıl boyunca, yaklaşık 100 yıllık bir süreçteki kimi serüvenleri de kaynaklar aracılığıyla öğrenilebilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Isparta, Halil Hamid Paşa, Sadrazam, Külliye, Cami

Unfortunate Fate, A Lost History: The Complex of Grand Vizier Hali̇l Hami̇d Paşa in Isparta

Öz

Halil Hamid Pasha was an important political figure who lived in the 18th century and is remembered for his support for reform movements. Halil Hamid Pasha’s term as Grand Vizier, which lasted just over two years, came to a tragic end in Bozcaada, where he was beheaded by Sultan Abdülhamid I on the grounds that he supported Selim III. His body is buried in the mosque opposite the pier in Bozcaada, and his head is buried in Karacaahmed Cemetery in Istanbul. This study is about the complex that Grand Vizier Halil Hamid Pasha built in his hometown Isparta in 1783. He built this complex through a process of repair and expansion. The complex, which has not survived to the present day, was enlarged by building new additional structures over time. Despite the fact that the mosque underwent repairs in 1887, 1891, and 1893, it is understood that the complex’s structures remained neglected for much of the 19th century. This circumstance shows that repairs were limited. They became unusable after the Great Earthquake in 1914 as they suffered significant damage due to years of neglect and in 1951, these were demolished. In this study, the remarkable visuals of the buildings mentioned in various sources will be included through drawings and old photographs. In addition, some of the adventures of the artifacts during the 19th century, a period of approximately 100 years, can also be learnt through the sources.

Anahtar Kelimeler

Isparta, Halil Hamid Pasha, Grand Vizier, Complex, Mosque

Kaynakça

• Arel, Ayda. ‘18. ve 19. Yüzyıl Ege Dünyasında İkonografik İzlek ve Kalıplar’. In Sanat Tarihindeİkonografik Araştırmalar - Gunerİnal’a Armağan, 21-34. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1993. google scholar
• Arseven, Celal Esad. Osmanlı Dönemi Mimarlık Sözlüğü-Istılâhât-ı Mi’mariyye. Translated by Şeyda Alpay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2017. google scholar
• Böcüzade Süleyman Sami. Isparta Tarihi. Edited by Suat Seren. Vol. 1. İstanbul: Serenler Yayını, 1983. google scholar
• Isparta Tarihi. Edited by Hasan Babacan. Isparta: Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2012. google scholar
• Bozcu, Mustafa Murat. Burdur İlinde TürkMimarisi. Burdur: Burdur Ticaret ve Sanayi Odası Yayınları, 2013. google scholar
• Çelik, Zeynep. 19. Yüzyılda Osmanlı Başkenti: Değişen İstanbul. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2019. google scholar
• Çok, Beste. ‘Isparta ve İlçeleri Cami Süslemeleri’. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2010. google scholar
• Ergin, Osman Nuri. Mecelle-i Umur-ıBelediye. Vol. 2. İBB Kültür İşleri Daire Başkanlığı, 1995. google scholar
• Eroğlu, Süreyya. ‘Burdur-Dengere Köyü Camisi’nin Ahşap Üzerine Kalemişi Bezemeleri’. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 6, no. 25 (2013): 233-48. google scholar
• Fehmi Aksu. ‘Sadrıâzam Halil Hamit Paşa’ya Dair’. Ün Dergisi 64, no. 6 (1939): 908-13. google scholar
• Goodwin, Godfrey. Osmanlı Mimarlığı Tarihi. Translated by Müfit Günay. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001. google scholar
• Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: YEM Yayınları, 1979. google scholar
• İlhan, Gamze. ‘Manisa Soma’da Bulunan Türk Devri Yapıları’. Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, 2019. google scholar
• İpek, Nedim. ‘Isparta-Burdur Depremi (1914)’. Süleyman Demirel Üniversitesi-Fen-Edebiyat Fakültesi-Sosyal Bilimler Dergisi 1 (1995): 191-96. google scholar
• Kallek, Cengiz. ‘Okka’. Türkiye Diyanet Vakfı İslamAnsiklopedisi, 2007. https://islamansiklopedisi.org.tr/okka. google scholar
• Katırcıoğlu, Nuri. Bütün Isparta. Isparta: Bereket Matbaası, 1953. google scholar
• Kaya, Şennur. ‘Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İzmit Kenti’. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2008. google scholar
• Kemal Beydilli. ‘Halil Hamid Paşa’. Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlı Ansiklopedisi. Yapı ve Kredi Bankası Kültür Sanat Yayınları, 2008. google scholar
• Kürkman, Garo. Anatolian Weights andMeasures. İstanbul: AKMED, 2003. google scholar
• Kuyulu, İnci. ‘Bademli Kızılcızade Mehmed Ağa Camii (Ödemiş/İzmir)’. Vakıflar Dergisi 24 (1994): 147-58. google scholar
• M. Zeki Oral. ‘Mevcut Vesikalara Göre Burdur Kütüphaneleri ve Kitap Vakfiyeleri Vesikaları’. Belleten 94, no. 24 (1960): 245. https://belleten.gov.tr/tam-metin-pdf/2884/tur. google scholar
• Mazlum, Deniz. 1766İstanbulDepremi-Belgeler Işığında Yapı Onarımları. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2011. google scholar
• Mustafa Akkuş. ‘Halil Hamit Paşa’nın Hayatı, Islahatı ve Islahatına Ulemânın Tavrı’. Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2001. google scholar
• Neşet Köseoğlu. ‘Osmanlı Kitabeleri ve Eski Eserleri II’. Ün Dergisi 28, no. 3 (1936): 385-88. google scholar
• Rüstem, Ünver. Ottoman Baroque: The Architectural Refashioning ofEighteenth-Century Istanbul. Princeton N. J.: Princeton University Press, 2019. google scholar
• Şahin, Alime. ‘İstanbul’daki Osmanlı Dönemi Kütüphane Yapıları Üzerine Bir Araştırma ve Hacı Beşir Ağa Kütüphanesi’. Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 1997. google scholar
• Şenyurt, Oya. Osmanlı Mimarlık Örgütlenmesinde Değişim ve Dönüşüm. İstanbul: Doğu Kitabevi, 2011. google scholar
• Sezer, Yavuz. ‘The Architecture of Bibliophilia: Eighteenth-Century Ottoman Libraries’. PhD Thesis, Massachusetts Instıtute of Technology Department of Architecture, 2016. google scholar
• Tomar, Erdal Zeki. ‘Anadolu Muvakkithaneleri’. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, 2011. google scholar
• Tuncer, Orhan Cezmi. ‘Ondokuzuncu Yüzyıl Türk Mimarlık Çizimlerinden Bazı Yeni Örnekler’. Osmanlı Bilimi Araştırmaları 13, no. 1 (2011): 31-42. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iuoba/issue/1218/14300. google scholar
• Tütüncü, Türabi. ‘Halil Hamîd Paşa Vakfiyesi ve Isparta Kütüphanesi’. Türk Kütüphaneciler Derneği Bülteni 20, no. 2 (1952): 86-92. google scholar
• Ünalan, Hatice Sibel. ‘Üsküdar’da Kütüphane Mimarisi’. Sanat Tarihi Dergisi 19, no. 2 (2010): 55-84. google scholar
• Uykur, Ramazan. ‘Denizli’de Bilinmeyen Bir Yapı: Tavas Hırka Köyü Camisi’. Erdem 15, no. 45-46-47 (2006): 213-33. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. ‘Halil Hamid Paşa’. Türkiyat Mecmuası 5 (1936): 213-67. https://dergipark.org. tr/tr/pub/iuturkiyat/issue/18502/195182. google scholar
• Prime Ministry Ottoman Archives /Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Cevdet Evkaf (C. EV.), 509-25732, Rabi' al-Awwal 1199 (9 February 1785). google scholar
• Prime Ministry Ottoman Archives /Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Plan, Proje ve Krokiler (PLK.p) 6771, google scholar
• 11 Rabi' al-Thani 1283 (23 August 1866). google scholar
• Prime Ministry Ottoman Archives /Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). Evkâf-ı Hümâyûn Nezâreti Defterleri (EV.d.), 23447, 1 Moharram 1292 (7 February 1875). google scholar
• Yıldız Albums of Abdülhamid II, “Bazı memalik-i Osmaniye şehirlerinin görünüşü: Isparta’nın Halil Hamid Paşa Cami-i Şerifi”, access date: 01.03.2022, http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/search/ results?qu=Isparta&rw=12&lm=IUNEKABDUL&isd=true. google scholar
• Yıldız Albums of Abdülhamid II, “Müceddeden inşa olunan büyük şadırvan: Balıkesir’de vücuda getirilen mebani, nafia ve Hayriye”, accessed on 05.03.2022, http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/ search/results?qu=bal%C4%B1kesir+%C5%9Fad%C4%B1rvan&te=&lm=IUNEKABDUL. google scholar
• Yıldız Albums of Abdülhamid II, “Müceddeden inşa olunan küçük şadırvan: Balıkesir’de vücuda getirilen mebani, nafia ve Hayriye”, accessed on 05.03.2022, http://katalog.istanbul.edu.tr/client/tr_TR/default_tr/ search/results?qu=bal%C4%B1kesir+%C5%9Fad%C4%B1rvan&te=&lm=IUNEKABDUL. google scholar