Building Masters, Tradition, and Terminology in the Vernacular Architecture Around Lower Orontes (Asi) Basin in Hatay Province

Yıl 2023, , 389 - 429, 26.06.2023

Ender Özbay

https://doi.org/10.26650/sty.2023.1259346

Öz

This study aims to document, examine, and evaluate the intangible data regarding the traditional architectural culture in the region that can be defined as the rural environment of Antakya, the central district of Hatay province on the Eastern Mediterranean coastline. This study has been carried out in the field from time to time since 2006 and is based on data obtained through research, interviews, and oral history studies. The compiled data on the actors in traditional architecture (i.e., architects and building masters) and the intangible components of architectural culture (i.e., terminology and building traditions) around Antakya are classified and presented in two large tables, one including 29 names of architects and masters and related information, and the second with 123 terms and idioms and their explanations. During the study, the researcher paid attention to having the people interviewed about terminology be above a certain age; not have been affected by different cultures, languages and traditions outside their own region; not be active users of technological communication opportunities; and be predominantly people who are engaged in activities and have knowledge related to the field of building and construction. Thus, the study has attempted to reach true information, terms, and idioms belonging to the tradition. Some of the architects and craftsmen mentioned in this compilation are understood to have actively worked between the late-19th and mid-20th centuries. The terms compiled in this study have been compared to the terms concerning traditional folk building art from the surrounding city centers, such as from Mersin, Adana, Gaziantep, Şanlıurfa, and Aleppo. The names, activities, and terminology of the architects who were compiled and evaluated suggest that traditional architecture in the region had the characteristics of a school that possessed and transmitted certain standards. In particular, the terminology is worth emphasizing as an important indicator of whether such a specifically qualified professional specialization had existed.

Anahtar Kelimeler

Antiochia, vernacular architecture, folk building art, Intangible cultural heritage, terminology

Hatay - Aşağı Asi Havzası Kırsal Mimarisinde Yapı Ustaları, Gelenekleri Ve Terminolojisi Üzerine Bir Araştırma

Öz

Bu çalışma, Aşağı Asi Havzası’ndaki Antakya’nın kırsal çevresinde geleneksel mimarlık kültürünün somut olmayan verilerine ilişkin belgeleme, irdeleme ve değerlendirme gayesiyle kaleme alınmıştır. 2006’dan bu yana dönem dönem sahada gerçekleştirilen araştırma; inceleme, söyleşi ve sözlü tarih çalışmalarıyla elde edilen verilere dayanmaktadır. Yöredeki geleneksel mimarlığın aktörleri (mimarlar / ustalar) ve yapım kültürünün somut olmayan bileşenleri (terminoloji ve yapım gelenekleri) hakkındaki derleme verileri (biri 29 mimar/usta ismi ve ilgili bilgileri sunan, bir diğeri 123 terim/deyim ve açıklamalarını içeren) iki geniş tabloda sunulmuştur. Araştırma sürecinde, terminoloji konusunda görüşülen kişilerin belli bir yaşın üzerinde olmasına, ayrıca kendi yöresi dışında farklı kültür, dil ve geleneklerden fazla etkilenmemiş, teknolojik iletişim imkânlarının aktif kullanıcısı olmamış, ağırlıklı olarak da yapı-yapıcılık alanıyla ilgili faaliyeti-bilgileri olan kişiler olmasına dikkat edilmiştir. Böylece, gerçekten geleneğe ait bilgi, terim ve deyimlere erişilmeye çalışılmıştır. Derlemede geçen geleneksel mimar ve ustaların 19. yüzyıl sonları ile 20. yüzyıl ortaları arasında faaliyet göstermiş oldukları anlaşılmıştır. Bu çalışmada derlenen terimler Mersin, Adana, Antep, Urfa, Halep gibi çevre merkezlerin geleneksel halk yapı sanatı terimleriyle karşılaştırılmıştır. Araştırmanın bulguları, yöredeki geleneksel mimarlığın belirli standartlara sahip, bilgisini sonraki nesillere aktaran bir “okul” özelliği de kazanmış olduğunu düşündürmektedir. Özellikle de terminoloji, nitelikli mesleki uzmanlaşma olup olmadığının önemli bir göstergesi olarak vurgulanmaya değerdir.

Anahtar Kelimeler

Antakya, geleneksel mimarlık, halk yapı sanatı, somut olmayan kültürel miras, terminoloji

Kaynakça

• Ahmet Refik. Türk Mimarları (Hazine-i Evrak Vesikalarına Göre) [Özgün Yayın: 1936]. Hazırlayan: Zeki Sönmez. İstanbul: Sander Yayınları, 1977. google scholar
• Akkoyunlu, Zahide. Geleneksel Urfa Evlerinin Mimari Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. google scholar
• Arel, Ayda. Osmanlı Konut Geleneğinde Tarihsel Sorunlar. İzmir: Ege Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Yayınları, 1982. google scholar
• Arın, Suha (Yöneten). Eski Evler Eski Ustalar - Ağacın Türküsü.[Belgesel Film]. 1987a. google scholar
• Arın, Suha (Yöneten). Eski Evler Eski Ustalar - Erciyes’in Bereketi. [Belgesel Film]. 1987b. google scholar
• Arın, Suha (Yöneten). Safranbolu’da Zaman. Yöneten: Suha Arın. [Belgesel Film]. 1976. google scholar
• Arseven, Celâl Esad. Istılâhât-ı Mi’mâriyye - Osmanlı Dönemi Mimarlık Sözlüğü. 2. Basım. Hazırlayan: Ziya Kenan Bilici. Çeviren: Şeyda Alpay. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2021 {H. 1324/M.1906-7}. google scholar
• —. Sanat Ansiklopedisi-3. 5 cilt. İstanbul: M.E.B. Milli Eğitim Basımevi, 1983-c. google scholar
• Arslan, Tülin. Geleneksel Mersin Evlerinin Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi. Adana: Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2001. google scholar
• Atalar, Ali. Osmanlı Dönemi Antepevleri. İstanbul: Merinos Halı (Kültür Hizmeti), 2004. google scholar
• Balcı, Esra, Nurdan Kuban ve Aynur Çiftçi. “Türkiye’de Mimari Mirasın Korunmasında Çalışan Geleneksel Yapı Ustalarının Önemi Ve Uygulama Elemanlarının Eğitimleri Üzerine Güncel Bir Değerlendirme.” TÜBA-KED Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 25 (2022): 81-96. google scholar
• Bayburtluoğlu, Zafer. Anadolu’da Selçuklu Dönemi Yapı Sanatçıları. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 1993. google scholar
• Bazantay, Pierre. Enquete Sur l’Artısanat aAntioche - LesEtats du Levant sousMandatFrancais. Beyrouth: Imprimerie Catholique, 1936. google scholar
• Bektaş, Cengiz. “Güneybatı Anadolu Yöresinde Halk Yapı Sanatı.” Türk Halk Mimarisi Sempozyumu (5-7 Mart 1990, Konya) Bildirileri içinde, 51-56. Ankara: Kültür Bakanlığı Halk Kültürünü Araştırma Dairesi Yayınları, 1991. google scholar
• —. Halk Yapı Sanatı. İstanbul: Literatür Yayınları, 2001. google scholar
• Bektaş, Cengiz. “Halk Yapı Sanatı Açısından Kuşadası.” Kıyı Kentlerimizin Temel Sorunları (1979 Kuşadası Sempozyumu Bildirileri) içinde, 97-151. Ankara: Kuşadası Belediyesi Yayınları, 1980. google scholar
• Büyükaşık, Aziz. Ninemin Çıkrığı. Hatay: Güney Rüzgarı, 2018. google scholar
• Cengiz, Alim Koray. “Eski Antakya Evlerinin İkamet Edenler Tarafından Günümüzde Kullanımı ve Anlamlandırılma Biçimleri.” Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/25 (2014): 111-130. google scholar
• Cengiz, Alim Koray. “Hatay’da İki Dillilik.” Etkileşim ve Değişme Boyutunda Antakya Geleneksel Kültürü -İnançlar, Gelenekler ve Ritüeller içinde, 273-311. Antakya: Antakya Kent Akademisi, 2009. google scholar
• Çam, Nusret. Türk Kültür Varlıkları Envanteri: Adana - 01. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2010. google scholar
• Çelik, Mehmet Yusüf. Memlûkler Döneminde Antakya (1268-1516). Konya: Kömen Yayınları, 2021. google scholar
• Çetin, Yusuf. “Osmanlı Konut Mimarisinde Cihannümalar (Seyir Köşkleri).” Sanat Tarihi Dergisi 17/2 (2008): 43-58. google scholar
• Davulcu, Mahmut. Halk Mimarisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Pegem Akademi, 2020. google scholar
• Demir, Ataman. Çağlar İçinde Antakya. İstanbul: Akbank Yayınları, 1996. google scholar
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 32. Basım. Hazırlayan: Aydın Sami Güneyçal ve Mustafa Çiçekler. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları, 2016. google scholar
• Doğru Bayazıt, Nigân, Muzaffer Sencer, Oya Sencer, Yıldız Sey ve Atillâ Yücel. Samandağ Bölgesi Köy Araştırmaları: Vakıflı Köyü - Bir Köy Monografisi - Seri C - Araştırmalar - 4). İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, Yapı Araştırma Kurumu, 1966. google scholar
• Doğruel, Fulya. İnsaniyetleri Benzer - Hatay’da Çoketnili Ortak Yaşam Kültürü. İstanbul: İletişim Yayınları, 2005. google scholar
• Downey, Glanville. Ancient Antioch. Princeton: Princeton University Press, 1963. google scholar
• Durmuş, İsmail. Transkripsiyon. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 41 içinde, 306-308. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2012. google scholar
• Durmuş-Karaman, Figen. Adana Geleneksel Konut Mimarisinin İncelenmesi ve Ulucami Çevresi İçin Koruma Amaçlı Bir Çalışma. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Mimarlık Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 1992. google scholar
• Dündar, Mesut. “Architectural Reflections of Horse Culture in Turkey: The Imperial Stables (Istabl-ı Âmire).” 15th International Congress of Turkish Art (ICTA) (16-18 September 2015, Naples) - Proceedings içinde, 247-261. Ankara: Ministry of Culture and Tourism, Republic of Turkey, 2018. google scholar
• Eldem, Sedad Hakkı. Köşkler ve Kasırlar - 1. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Rölöve Kürsüsü Yayını, 1969. google scholar
• — . Köşkler ve Kasırlar - 2. İstanbul: Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Rölöve Kürsüsü Yayını, 1974. google scholar
• — . Türk Evi Plan Tipleri. İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi; Pulhan Matbaası, 1954. google scholar
• Erten, Erkin, S Seren Akavcı, ve Tülin Arslan. «Geleneksel Mersin Evlerinin Biçimsel Özelliklerinin İncelenmesi.» Çukurova Üniversitesi Mühendislik-Mimarlik Fakültesi Dergisi 15/1-2 (2000): 163-178. google scholar
• Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi - Topkapı Sarayı Bağdat 305 Yazmasının Transkripsiyonu-Dizini, 4. Kitap. 1. Basım. Hazırlayan: Yücel Dağlı ve Seyit Ali Kahraman. 10 cilt. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, [2001]. google scholar
• Günay, Reha. Elmalı ve Yöresel Mimarlığı. İstanbul: Elmalı Belediyesi, 2008. google scholar
• — . Geleneksel Safranbolu Evleri ve Oluşumu. 2. Basım. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1989. google scholar
• Gündüz, Ahmet. XVI. Yüzyılda Antakya Kazası (1550-1584). Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, 2009. google scholar
• Halayqa, Issam ve Mahmut Ağbaht. “Agricultural Terms in the Arabic Dialects of Antioch and Ramallah: an Ethnographic and Lexical Comparison.” Doğu Araştırmaları - Doğu Dil, Edebiyat, Tarih, Sanat ve Kültür Araştırmaları Dergisi 13-14 (2014/2015): 135-158. google scholar
• Hasol, Doğan. Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. 14. Baskı. İstanbul: YEM Yayın, 2016. google scholar
• Hatay Kültür Envanteri. 2 cilt. Ankara: Hatay Valiliği Yayınları, 2011. google scholar
• İz, Fahir, H. C. Hony ve A. D. Alderson. The Oxford English-Turkish Dictionary (Second Edition - 1984). 2. Basım. İstanbul: Oxford University Press / İnkılap Kitabevi, 1993. google scholar
• Jasser, Lamia, Salem Khalaf, Abbas Sabbağ ve Adnan Mamo. Halep’te Adım Adım Osmanlı’nın İzinde -Halep’te Osmanlı Döneminde İnşa ve Tadil Edilen Mimari Eserlerin Envanteri. Hazırlayan: Ahmet Özpay ve İbrahim Yakar. Ankara-Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, 2010. google scholar
• Kabadayı, Müslüm. Amik’ten Amanos’a Alkım. Antakya: Onur Ofset, 2001. google scholar
• Kalaycıoğlu, Mithat. Hatay Halk Bilimi - II. Hatay: İhsan Ofset, 2001. google scholar
• Kara, Adem. 19. Yüzyılda Bir Osmanlı Şehri Antakya. İstanbul: IQ Yay., 2005. google scholar
• Karakul Türk, Özlem. “Geleneksel Yapı Ustalarından Öğrenmek.” Yapı Dergisi 407/October (2015): 168-172. google scholar
• Karakul, Özlem. “Doğu Karadeniz’in Geleneksel Yapı Kültürüne Yapı Ustaları Üzerinden Bütüncül Bir Değerlendirme.” Art-Sanat 16 (2021): 381-407. google scholar
• Karakul, Özlem. “Folk architecture in historic environments: Living spaces for intangible cultural heritage.” Milli Folklor 10/75 (2007): 151-163. google scholar
• Karaman, Figen, ve İpek Durukan. “Adana Geleneksel Konut Mimarisi.” Adana Kentsel Kültür Envanteri içinde, 39-45. Adana: T.C. Adana Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2012. google scholar
• Karasu, Mehmet. Doğa ve Tarih Beldesi Harbiye. Antakya, 1997. google scholar
• Karpuz, Haşim. Türk İslam Mesken Mimarisinde Erzurum Evleri. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1984. google scholar
• Kennedy, Hugh. «Antakya: Byzantium’dan İslama ve Dönüş.» Geç Antik Çağda Kent içinde, 176-193. İstanbul: Homer Kitabevi, 1999. google scholar
• Köy İşleri Bakanlığı. Köy Envanter Etüdlerine Göre Hatay. Ankara: Köy İşleri Bakanlığı Yayınları, 1965. google scholar
• Kuban, Doğan. Osmanlı Mimarisi. İstanbul: Yem Yayın, 2021. google scholar
• Kuban, Doğan. «Türk Ev Geleneği Üzerine Gözlemler.» Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler içinde, 195-209. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1982. google scholar
• Küçükerman, Önder. Anadolu’daki Geleneksel Türk Evinde Mekân Organizasyonu Açısından Odalar. İstanbul: TTOK, 1973. google scholar
• Masters, Bruce. «Halep: Osmanlı İmparatorluğu’nun Kervan Kenti.» Doğu İle Batı Arasında Osmanlı Kenti -Halep, İzmir ve İstanbul içinde, Hazırlayan: Ali Berktay, çeviren Sermet Yalçın, 19-94. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017. google scholar
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995. google scholar
• Nakib, Bülent. Antakya Ağzı Dilbilgisi ve Sözlük. Antakya: Hatay Folklor Araştırmaları Derneği Yayınları, 2004. google scholar
• —. Eski Antakya’dan Görünümler, Tarihsel Yapılar ve Eski Ünlü Yerler. Antakya: Antakya Belediyesi Kültür Yayınları, 2012. google scholar
• Özbay, Ender. “Antakya Kırsal Çevresinde Kültürel ve Sosyo-Ekonomik Bir Gösterge Olarak Eski Ev Mimarisi.” Asi Gülüşlüm - Ah Güzel Antakya içinde, Hazırlayan: Tanıl Bora ve Hakan Mertcan, 225 -244. İstanbul: İletişim Yayınları, 2017. google scholar
• Özbay, Ender. “Antakya’nın Tarihi Su Dolapları ‘Naura’lara Işık Tutan ‘Alvân Su Kemeri Kalıntısının Mimarî-Tarihî Analizi ve Restitüsyonu.” Sanat Tarihi Dergisi 21 (2014): 73-98. google scholar
• —. Asi Nehri Üzerindeki Su Yapıları: Nauralar. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2012. google scholar
• Özbay, Ender. “Bab-ı Esrar: Yakto.” Hatay Kültür ve Keşif Dergisi 20 (2009): 24-29. google scholar
• Özbay, Ender. “The Nâ'ûra / Waterwheel: A Device, Monument, Image and Phenomenon From The Middle Ages To The Twentieth Century.” 15th International Congress of Turkish Art (ICTA) (16-18 September 2015, Naples) - Proceedings içinde, Hazırlayan: Michele Bernardini, Alessandro Taddei, Michael Douglas Sheridan ve Serpil Bağcı, 483-498. Ankara: Ministry of Culture and Tourism, Republic of Turkey, 2018. google scholar
• Özcan, Abdülkadir. Istabl - J.^^j. TDVİslam Ansiklopedisi Cilt 19 içinde, 203-206. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1999. google scholar
• Özdemir, Rifat. Antakya Esnaf Teşkilâtı (1709-1860). Antakya: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, 2002. google scholar
• Özşahin, Emre. “Asi Nehri Deltasının (Hatay) Çevresel Jeomorfolojisi.” Coğrafyacılar Derneği Yıllık Kongresi Bildiriler Kitabı (19-21 Haziran 2013, Fatih Üniversitesi, İstanbul) içinde, 185-194. İstanbul: Coğrafyacılar Derneği Yayınları, 2013. google scholar
• Pamir, Hatice ve Gunnar Brands. Asi Deltası ve Asi Vadisi Arkeoloji Projesi Antiocheia, Seleuceia Pieria ve Sabuniye Yüzey Araştırmaları 2004 Yılı Çalışmaları. 23. Araştırma Sonuçları Toplantısı - Cilt 2 içinde, 89-102. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 2006. google scholar
• Renda, Günsel, Filiz Yenişehirlioğlu, Fatih Müderrisoğlu, Suat Alp ve Mustafa Akpolat. Mersin Evleri. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 1995. google scholar
• Sahillioğlu, Halil. Antakya. TDV İslam Ansiklopedisi Cilt 3 içinde, 228-232. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 1991. google scholar
• Sesli Sözlük. Stable. 1999-2022. https://www.seslisozluk.net/stable-nedir-ne-demek/ (Erişim: 15.11.2022). google scholar
• Sönmez, Neslihan. Osmanlı Dönemi Yapı ve Malzeme Terimleri Sözlüğü. İstanbul: YEM Yay., 1998. google scholar
• Sönmez, Neslihan. “Osmanlı Mimarlığında Yapı ve Malzeme Terminolojisi Üstüne Bir Deneme.” Aslanapa Armağanı içinde, Hazırlayan: Selçuk Mülayim, Ara Altun ve Zeki Sönmez, 183-238. İstanbul: Bağlam Yayınevi, 1996. google scholar
• Sönmez, Zeki. Başlangıcından 16. Yüzyıla Kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995. google scholar
• Sözen, Metin ve Uğur Tanyeli. Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. 4. Basım. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1996. google scholar
• Şancı, Fuat. Hatay İlinde Türk Mimarisi. Ankara : Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 2006. google scholar
• Şemseddin Sami. Kâmûs-ı Türkî (Latin Harfleriyle) Osmanlıca - Türkçe Ansiklopedik Lûgat. 6. Basım. Hazırlayan: Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel ve Ebul Faruk Önal. İstanbul: İdeal Kültür Yayıncılık, 2018. google scholar
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı / a. Yaşayan İnsan Hazineleri Ulusal Envanteri. 2023. https://aregem.ktb.gov.tr/ TR-12929/yasayan-insan-hazineleri-ulusal-envanteri.html#:~:text=Ya%C5%9Fayan%20%C4%B0nsan%20 Hazineleri%20(Y%C4%B0H)%2C,y%C3%BCksek%20d%C3%BCzeyde%20sahip%20ki%C5%9Fileri%20 anlat%C4%B1r. (erişildi: 05 23, 2023). google scholar
• T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı / b. Haber ve Duyurular: Somut Olmayan Kültürel Miras Taşıyıcıları Değerlendirme Kurulları Tarihleri Belli Oldu. 19 05 2023. https://aregem.ktb.gov.tr/TR-342716/somut-olmayan-kulturel-miras-tasiyicilari-degerlendirme-kurullari-tarihleri-belli-oldu.html (erişildi: 05 2023, 23). google scholar
• TDK. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 2022. https://sozluk.gov.tr/. google scholar
• Tekin, Mehmet. “Araç-Gereçleri ve Eşyaları ile Hatay Evi (18 ve 19. Yy.).” Güney’de Kültür Dergisi 61 (Mart 1994): 2-11. google scholar
• —. Hatay Tarihi -Osmanlı Dönemi-. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, 2000. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2011.” 30. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 2 içinde, 267-269. Çorum: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2013. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2012.” 31. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 2 içinde, 31-42. Muğla: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014a. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2013.” 32. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 1 içinde, 473-494. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2014c. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2014.” 33. Araştırma Sonuçları Toplantısı - Cilt 1 içinde, 495-518. Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2016. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “Hatay İli’nde Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırması - 2015.” 34. Araştırma Sonuçları Toplantısı Cilt 2 içinde, 467-489. Edirne: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları, 2017. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “Hatay Vakıflı Köyünün Yerleşim Dokusu ve Mimarisi Üzerine Bir Değerlendirme.” Hatay (Anavatana Katılışının 80. Yıl Armağanı) içinde, 434-469. İstanbul: Hiper Yayın, 2019. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “New Architectural Formations on the Mandate-Era Kurtuluş Street in Antakya.” Chronos (Numero Special: Antioche) 13 (2006a): 181-230. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “Osmanlı Döneminde Antakya’nın Kentsel Gelişim Sürecine Bir Bakış.” IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (21-23 Nisan 2005) - Bildiriler içinde, 425-438. Erzurum: Atatürk Üniversitesi & T.C. Kültür Bakanlığı, 2006b. google scholar
• Temiz, Fehime Mine. “Şenköy Şeyh Ahmet Kuseyri Külliyesi.” XVI. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (18-20 Ekim 2012) Bildirileri - Cilt 2 içinde, Hazırlayan: Meryem Acara Eser, Ebru Bilget Fataha ve Gülseren Koyun, 733-747. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, 2014d. google scholar
• Temiz, Fehime Mine ve Emre Kolay. “Fransız İşgali Altındaki Antakya’nın Değişen Mimari Çehresine Bir Örnek: Saray Caddesi Kuseyri Binası.” Hatay (Anavatana Katılışının 80. Yıl Armağanı) içinde, 284-313. İstanbul: Hiper Yayın, 2019. google scholar
• Temiz, Mine. “Hatay İli Türk ve İslam Dönemi Yüzey Araştırmaları 2011-2013.” Hatay Arkeolojik Kazı ve Araştırmaları içinde, Hazırlayan: Aynur Özfırat ve Çilem Uygun, 367-391. Antakya: Mustafa kemal Üniversitesi Yayınları, 2014b. google scholar
• Turani, Adnan. Sanat Terimleri Sözlüğü. 3. Basım. Ankara: Toplum Yayınevi, 1975. google scholar
• Türk, Hüseyin, (Ed.). Etkileşim ve Değişme Boyutunda Antakya Geleneksel Kültürü - İnançlar, Gelenekler ve Ritüeller. Antakya: Antakya Kent Akademisi, 2009. google scholar
• Türkmen, A Faik. Mufassal Hatay (Tarih - Coğrafya - Edebiyat - İçtimai Durum - Lengüistik Durum - Folklor - Etnografya ve Hatay Davasını İhtiva Eden 4 Cilt). İstanbul: Cumhuriyet Matbaası, 1937. google scholar
• UNESCO/a. What is Intangible Cultural Heritage? 2023. https://ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003 (erişildi: 04 20, 2023). google scholar
• UNESCO/b. Browse the Lists of Intangible Cultural Heritage. 2023. https://ich.unesco.org/en/lists (erişildi: 04 20, 2023). google scholar
• UNESCO/c. Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerinde Türkiye. 2022. https://www.unesco.org.tr/Pages/126/123/ UNESCO-Somut-Olmayan-K%C3%BClt%C3%BCrel-Miras-Listeleri (erişildi: 04 20, 2023). google scholar
• UNESCO/d. Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması Sözleşmesi. 17 10 2003. https://www.unesco.org. tr/Pages/181/177/ (erişildi: 05 23, 2023). google scholar
• Ürer, Harun. Türk-İslam Arkeolojisi ve Terminolojisi. İstanbul: Ege Yayınları, 2018. google scholar
• Ürer, Harun ve Cengiz Gürbıyık. “Şanlıurfa Evlerinde Görülen Süslemelerden Örnekler.” Prof. Dr. Hakkı Önkal’a Armağan içinde, Hazırlayan: Şenay Özgür Yıldız, 193-204/. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, 2013. google scholar
• Werfel, Franz. Musa Dağ’da Kırk Gün. Çeviren: Saliha Nazlı Kaya. İstanbul: Belge Yayınları, 1997. google scholar
• Weulersse, Jacques. “Antioche Essai De Geographie Urbaine.” Bulletin d’etudes orientales (Institut Francais du Proche-Orient) 4 (1934): 27-79. google scholar
• Yurt Ansiklopedisi. “Hatay.” Yurt Ansiklopedisi - Cilt 5 içinde, 3369-3503. İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982. google scholar
• Yüce, Ali. Şeytanistan. 3. Basım. Ankara: Güldikeni Yayınları, 1999. google scholar
• Zin Alabadin, Mahmoud. Halep Kenti ve Geleneksel Evleri. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2019. google scholar
• Zubari, İsmail. Doğu Akdeniz’in Asi Coğrafyası Samandağ. 2. İstanbul: Samandağ Hizmet Vakfı, 2016. google scholar