Orta Karadeniz’in Savunmasında Stratejik Öneme Sahip Bir Kale: Niksar Kalesi

Yıl 2016, Sayı: 25, 105 - 148, 21.03.2016

Sevgi Parlak

Öz

Topografi k, coğrafi ve stratejik özellikleri nedeniyle Niksar Kalesi,

Orta Karadeniz bölümünün iç kısımlarını denetleyen ve savunan bir “garnizon”

tipi yerleşim yeri olarak yüzyıllar boyunca güvenlik konusunda

önemli hizmetler vermiştir. Ancak Niksar’ı sadece “kale tipi” bir yerleşim

yeri olarak tanımlamak doğru olmaz. En geç Danişmendliler döneminden

beri, büyük olasılıkla da Roma veya Bizans çağından beri kale içinde bir

yerleşimin söz konusu olduğu gibi, yerleşimin sadece kale içiyle sınırlı

kalmadığı sur dışındaki mevcut yapı izlerinden anlaşılmaktadır.

Surlarda ve surları tahkim eden burçlarda, kale duvarları içindeki

yapılarda farklı duvar örgülerine rastlanılması kalenin geçirmiş olduğu

onarım ve ilavelere işaret etmektedir. Yalnız kaleye dair verilebilecek tek

somut tarih, 1198 yılıdır ve Anadolu Selçuklu Sultanı II. Rükneddin Süleyman

Şah dönemine ait kitabede okunmaktadır.

Tarihsel açıdan ele alındığında, iç kalenin ortasını teşkil eden bölümün

kalenin en erken tarihli bölümü olması kuvvetle muhtemeldir. Bu bölümde

mevcut medrese, türbe, hamam, iç kale mescidi dışında, kaleye ilgili idari

ve muhafız yapılarının bulunması ihtimal dâhilindedir. Daha erken tarihli

olduğu düşünülen iç kalenin orta bölümünün batısına Danişmendiler

döneminde yeni yapılar inşa edilerek yerleşimin özellikle 12. yüzyılda bu

yöne doğru geliştiğine ve kalenin bu dönemde yoğun olarak kullanılan bir

yerleşim yeri olduğuna işaret etmektedir.

Kaledeki bazı yapıların inşa edildiği tarih ve hatta işlevi konusu

tartışmalıdır. Kalede bulunması kuvvetle muhtemel zindanın yeri henüz

tahmin edilememektedir. Ortaçağ kalelerinden Antep, Afyon, Harput,

Şebinkarahisar ve Amasya kalelerinde zindanın olduğu bilinmektedir.

Bu kalelerden özellikle de Harput ve Amasya’daki zindanlara tünellerle

ulaşılmaktadır. Bu sebeple de bu kaleye ait tünellerde yapılacak çalışmalar

tünelle bağlantılı bir zindanın bulunup bulunmadığı sorusuna da daha net

cevap verecektir. Özellikle de han, mutfak, hapishane ve tüneller ile iç

kalenin orta bölümündeki tonoz örtülü bölümde detaylı çalışmalara hatta

kazılara ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak bu şekilde yapılacak olan yorumlar

ile Niksar Kalesi’ni tanımlamak ve tarihlendirmek daha sağlam bir zemine

oturabilir.

Sonuç olarak bu makalede, kalenin tarihsel gelişimi, kaledeki işlevi

tartışmalı bazı yapıların fonksiyonunun ne olabileceği ve aynı zamanda

kalenin ve kale içindeki yapıların tarihlendirme problemi ele alınmış ve

Niksar Kalesi’nin mimarisi detaylı olarak tanıtılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Niksar, Kale, Ortaçağ, Kaleli Kent, Savunma Yapıları

Niksar Castle: A Strategically Important Stronghold in Defense of Central Black Sea

Öz

Due to its topographical, geographical, and strategic advantages, Niksar

Castle provided signifi cant security services for centuries as a “garrison”

settlement, which controlled and defended the inner regions of the Central

Black Sea region. Nevertheless, it may not be accurate to describe Niksar

merely as a “castle” settlement. There had been a settlement within the

castle since Danishmendi period the latest and most probably since the

Roman or Byzantine periods, and that current structural remains outside

the walls indicate that settlement was not limited to the inner part of the

fortress.

Diff erent masonry works as observed in the walls and bastions that fortifi

ed the walls and buildings inside the castle confi rm that the castle underwent

repairs and modifi cations in time. However the only discrete date

in witness of the above is the year 1198, which is read on an inscription

pertaining to the period of Rukneddin Suleiman Shah, Sultan of Anatolian

Seljuks.

Historically speaking, it is most probably that the section in the center

of the citadel is the earliest dated part of the castle. It is likely that there

were administrational and guardsmen buildings of the castle in addition to

the current madrasa, tomb, bath, and citadel masjid. The new buildings as

erected by Danishmends to the west of the earlier dated central section of

the castle indicate that the settlement was extended to the said direction

especially in the 12th Century and that the castle had been a frequently used

settlement throughout that period.

There is an ongoing debate as regards the date and even function of certain

buildings within the castle. The dungeon, a most expected part of any

castle, could not have been located yet. It is well established that castles

from the Middle Age, such as Antep, Afyon, Harput, Şebinkarahisar, and

Amasya had dungeons. The dungeons were accessed via tunnels especially

in Harput ve Amasya castles. Therefore, exploratory work on the tunnels

of the castle might provide a clear answer to the question of whether there

was a dungeon in the castle. Detailed work and even excavations are needed

especially at inn, kitchen, prison, and tunnels as well as at the vaultcovered

section in the middle of the citadel. Only upon comments based

on such work a solid foundation for any accurate description and date for

Niksar Castle may be provided.

In conclusion, the present paper addresses the historical development of

Niksar Castle, what might be the true function of certain buildings within

the castle, the functions of which have been debated, and at the same time

the problem of dating the castle and certain buildings inside it, with a detailed

presentation of architectural characteristics of castle.

Anahtar Kelimeler

Niksar, Castle, Middle Age, Castle Settlement, Defensive Buildings