Niksar Melik Danişmend Gazi Türbesi Haziresi’nde Tespit Edilen Sırlı Tuğla Şahide

Yıl 2018, Sayı: 27, 63 - 80, 30.06.2018

Ayşe Denknalbant Çobanoğlu

Öz

Niksar tarihi ile ilgili bir çalıştay dolayısıyla, 2012 senesinde gerçekleştirdiğimiz

ziyaret sırasında, Melik Danişmend Gazi Türbesi’nin haziresinde yeşil sırlı tuğla

bir şahide dikkatimizi çekmiştir. Şahide, daha önce bir benzeri görülmemiş şekilde,

pişmiş topraktan imal edilerek sırlanmış olması bakımından ve (mevcut literatür

incelemesine göre) bu malzemeden tespit edilmiş tek örnek olarak karşımıza çıkması

açısından önem arz etmektedir. Çalışmadaki amaç, şahidenin teknik, biçim

ve süsleme özelliklerinin tanıtılarak literatüre geçirilmesidir.

Dikdörtgen biçimdeki şahidenin üst kısmı altı adet yuvarlak dilimle düzenlenmiş

olup ortadaki dilim biraz kırık olmakla birlikte hafif sivri bir şekilde sonlandığı

tahmin edilmektedir. Kalan izlerinden yeşil sırlı olduğu anlaşılan tuğla şahidenin

yüzeyinde, kalıp baskı tekniğiyle serbest şekilde yapılmış süslemeler yer almaktadır.

Şahide üzerinde kitabe ve tarih bulunmamaktadır. Burada tanıtılan yeşil sırlı

tuğla şahidenin tarihlendirilmesinde, imal edildiği malzemeyle benzer karşılaştırma

malzemesi tespit edemediğimiz için kesin bir şey söylemek zordur. Ancak

söz konusu şahideyi, malzemeleri farklı olmakla birlikte, biçim özellikleri olarak

benzer şahidelerle karşılaştırmamız mümkün olabilir. Özellikle Niksar, Tokat ve

Sivas bölgesindeki diğer örneklere baktığımızda, genel olarak XIV. ve XV. yüzyıla

tarihlenen benzer biçimdeki şahidelere rastlamak mümkündür. Taş şahidelerdeki

dilimli biçimin ve rozetlerin kullanımının benzerliği dikkate alındığında sırlı tuğla

şahidenin XIV. - XV. yüzyıllara tarihlendirilebileceği ileri sürülebilir.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Niksar, Melik Danişmend Gazi Türbesi, Şahide, Sırlı Tuğla

The Glazed Brick Tombstone Situated in the Graveyard of Niksar Melik Danişmend Gazi Tomb

Öz

Due to a workshop on the history of Niksar, during the visit we carried out in

2012 a green glazed brick tombstone in Melik Danişmend Gazi Tomb has been

taken our attention. The tombstone is important in that it is made from terracotta,

unprecedented, and that it is confronted as the only example identified from this

material (according to existing literature review). The purpose of this study is to

introduce the technical, form and ornamentation characteristics of the tombstone

to the literature. The upper part of the rectangular form is arranged with six round

slices and the middle slice is estimated to have ended in a slight pointed manner.

On the surface of the brick, which is understood to be the green glaze from the

remaining traces, there are freestanding ornaments with mold printing technique.

There is no inscription and no date on the tombstone. It is difficult to tell a

definite thing about the date of the tombstone, for which we can not identify the

comparison material from its type. However, it may be possible that we compare

the examples with similar features as the form features, albeit the materials are

different. Especially when we look at other tombstones in the regions of Niksar,

Tokat and Sivas, it is possible to find similar forms, generally dated to the XIV.

and XV. centuries. Given the similarity of the use of sliced forms and rosettes on

stone tombstones, it can be argued that the glazed brick tombstone can be dated

to the fourteenth and fifteenth centuries.

Anahtar Kelimeler

Tokat, Niksar, Melik Danişmend Gazi Tomb, Tombstone, Glazed Brick

Kaynakça

• Aksulu, Behiye Işık, Fetihten Osmanlı Dönemi’ne Kadar Tokat Şehri Anıtları, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara, 1994.
• Akyüz, Abdurrahman – Yunis Kahraman – Selahaddin Adıgüzel – Güven Yetişkin – Ekrem Anaç – Saliha İçen – Ömer Işıdan – Yahya Teksarı, Tokat ve İlçeleri Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanteri, Tokat, 2010.
• Arık, Oluş “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Dini ve Kamusal Yapılarında Çini”, Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, İstanbul, 2007, s.37-189.
• Aytaç, İsmail, “Türkiye Müzelerindeki Selçuklu-Artuklu Dönemi (12-13.YY.) Süslemeli Sırsız Seramikleri”, Mehmet Önder’e Armağan, Ankara, 1996,s.223-249.
• Başkan, Seyfi, Karamanoğulları Dönemi Konya Mezar Taşları, Ankara,1996.
• Bulut, Lale, “Samsat Kazısı Buluntuları”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, C.2, Ankara, 2006, s.173-197.
• Cantay, Tanju, Danişmentli Mimari Eserleri, İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Türk ve İslam Sanatı Kürsüsü Mezuniyet Tezi, İstanbul, 1976.
• Çal, Halit, Niksar’da Türk Eserleri, Ankara, 1989.
• Çal, Halit, “Melik Dânişmend Gâzi Türbesi”, Türk Etnografya Dergisi, XIX, Ankara, 1991, s.41-51.
• Demircan, Zeynep, Orta Anadolu’daki İlhanlı Dönemi Mimari Eserleri, Mimar Sinan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı Türk ve İslam Sanatları Programı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2003.
• Demircan, Zeynep, “Nûreddin b. Sentimur Türbesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.33, İstanbul, 2007, s.257-258.
• Doğan, Nermin Şaman – Turgay Yazar, “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimari Süslemesinde Küre, Küre ve Koni Kesiti/Kabara, Rozet”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, Ankara, 2013, s.221-244.
• Erdmann, Kurt – Hanna Erdmann, Das Anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, Baubeschreibung-Die Ornamente II-III, Berlin, 1976.
• Ersoy, Murat, Anadolu Türk Mimarlığı’nda Danişmendli Dönemi, Erciyes Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Mimarlık Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri, 2007.
• Fındık, Nurşen Özkul, “Kalıp Baskı-Oyma Tekniğinde Bezemeli Sırlı Seramik Üretimi”,Sanat Tarihi Dergisi, XXII / 2, İzmir, 2013, s.61-75.
• Fındık, Nurşen Özkul, Hasankeyf Seramikleri (2004-2006), Ankara, 2008.
• Gündoğdu, Hamza – Ahmet Ali Bayhan – Murat Aktemur – İshak Umut Kukaracı, Tarihi Yaşatan İl Tokat, Ankara, 2006.
• Gürhan, Sevinç Gök, Akşehir Taş Medrese Müzesi’ndeki Türk Dönemi Seramikleri (2000-2001 Anıt Meydan’da Yapılan Kurtarma Kazısı Seramikleri), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Doktora Tezi, İzmir, 2007.
• Gürhan, Sevinç Gök, Bir Seramik Definesinin Öyküsü Saruhanoğlu Beyliği’nin Mirası Manisa Gülgün Hamamı Seramikleri, Manisa, 2011.
• Gürlevik, Sebiha, Sivas Mezar Kitabeleri Üzerine Bir İnceleme, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yeniçağ Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Sivas, 2008.
• Ilıcalı, Haluk, Anadolu Türk Sanatında Danişmendi Eserlerinin Yeri ve Önemi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Erzurum, 1999.
• Karamağaralı, Beyhan, Ahlat Mezar Taşları, Ankara, 1992.
• Karamağaralı, Beyhan – Turgay Yazar, “Ani Kazısı Buluntuları”, Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, İstanbul, 2007, s.123-131.
• Öney, Gönül, “Anadolu’da Selçuk Geleneğinde Kuşlu, Çift Başlı, Kartallı, Şahinli ve Arslanlı Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, VIII, Ankara, 1969, s.283-291.
• Özaydın, Abdülkerim, “Danişmendliler”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.8, Ankara, 1993, s.469-474.
• Öztürk, Nazif, “Vakıflar Arşiv Kayıtlarına Göre Niksar Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, XXII, Ankara, 1991, s.45-68.
• Tanman, M. Baha, “Danişmendliler-Mimari”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.8, Ankara, 1993, s.474-477.
• Tunçel, Gül, “XII-XIV. Yüzyıl Artuklu Kabartma Desenli Sırsız Seramikleri”, Türkler, C.8, Ankara, 2002, s.114-125.
• Tunçel, Gül, “Sırsız Seramik Sanatı”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı, C.2, Ankara, 2006, s.525-531.
• Ünver, A.Süheyl, “XIV.üncü Asırda Anadolu’da Selçukluların An’anesine Bağlı Mezar Taşları Üzerine”, Vakıflar Dergisi, XII, Ankara, 1978, s.15-26.
• Yazar, Turgay – Cafer Kelkit – Hüseyin Şahin, “Niksar Melik Gazi Mezarlığı”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Danişmendliler Sempozyumu (12-13 Kasım 2015) Tokat Bildiriler, Tokat, 2016, s.491-512.
• Yetkin, Şerare, Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul, 1972.