Kırkbudak Şamdanlar İle İlgili Bir Deneme

Yıl 2019, Sayı: 28, 55 - 80, 30.06.2019

Mürüvet Harman

Öz

Bektaşî tarikatı diğer tarikatlara nazaran yoğun bir semboller dünyasına sahiptir. Hatta tarikat inancının yola giren kişiye semboller üzerinden aktarıldığı bilinmektedir. Bu nedenle tarikata ait her türlü eşya çok katmanlı ve örtülü anlamlarla yüklüdür. Bunlardan biri de nûr, yaratılış, aydınlanma gibi birçok kavrama gönderme yapan veritüellerin ayrılmaz bir parçası olan çerağlardır.Çerağlarla ilgili yayınlarda üzerine en çok durulanları, 18. yüzyılın ikinci yarısı ile 19. yüzyıla tarihlendirilen ve şamdan olarak nitelenen kırkbudaklardır. Söz konusu çalışmalarda kırkbudakların tarikat inancındaki yeri, şekilleri, boyutları, bezeme özellikleri, üslupları hakkında geniş bilgiler sunulmuştur. Ancak bunların barındırdığı yoğun manalar detaylı bir biçimde incelenmemiştir. Bu çalışmada kırkbudakların çok katmanlı sembolizmi ile ilgili bir okumaya yapılmaya çalışılmıştır. Öncelikle üslubu veya üretildikleri dönemler yerine üzerlerinde yer alan bezeme öğelerine odaklanılmıştır. Kırkbudakların üzerinde yer alan kuş, aslan, el, ejder, taç, çiçek gibi unsurların her biri tek tek incelenmiş ve bunların özellikle Bektaşî inancındaki yerine bakılmıştır. Yine kırkbudaklardaki bir, on iki, kırk gibi sayısal değerler aynı doğrultuda değerlendirilmiştir. Kırklar Meydanı ve Balım Sultan Türbesi’nde bulunan kırkbudakların neden bu mekânlarda yer aldığı ve hangi âyinlerde kullanıldıkları da irdelenmiştir. Son olarak kırkbudaklar bütüncül bir bakış açısı ile değerlendirilmiştir. Çalışmanın sonucunda geç devir Osmanlı tarikat eserleri içerisinde yer alan kırkbudakların sadece bir tarikat eşyası olarak değerlendirilmemesi gerektiği anlaşılmıştır. Yine kırkbudakların sadece bir aydınlatma aracı olmadığı; görünümleri, bezeme öğeleri, kullanıldıkları yer ve ritüeller bağlamında aslında Bektaşî inancını doğrudan yansıttıkları ortaya çıkmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Kırkbudak, Bektaşî tarikatı, âyin, sembolizm

An Essay About “Kırkbudak” Candelabrums

Öz

The Bektashi order has a concentrated world of symbols compared to other
orders. It is even known that the belief of the order is transferred through symbols
to the person who entering the road. For this reason, all object which belongs to
the order is loaded with multi-layered and covert meanings. One of these is cerags, which is an integral part of rituals, referring to many concepts such as light,
creation and enlightenment. The most emphasized in the publications about cerags
are kirkbudaks which are dated the second half of the 18th century and the 19th
century and are described as candelabrum. In the mentioned studies, the information
about the place, shapes, dimensions, decoration characteristics and styles of the
kirkbudaks in the belief of order are presented. However, their intense meanings
have not been studied in detail.
In this study, it has been attempted to create a reading about the multi-layered
symbolism of the kirkbudaks. First of all, this has been focused on the decoration
elements instead of the style or the periods in which they were produced. Symbols
of bird, lion, hand, dragon, crown, flower which appear on the kirkbudaks were
investigated one by one and especially their place in Bektashi faith was examined.
In addition, one, twelve and forty numerical values were evaluated in the same
way. It was examined why kirkbudaks are located in Kırklar Square and Balım
Sultan Tomb, and in which ceremonies they are used. Finally, kirkbudaks were
reviewed with a holistic perspective.
As a result of the study, it is understood that the kirkbudaks, which are in the
late Ottoman order works, should not be considered only as a religious furniture.
Again, the kirkbudaks are not just an illumination tool; it was found that they
reflect the Bektashi faith directly in the context of their appearance, decoration
elements, places and rituals.

Anahtar Kelimeler

Kirkbudaks, Bektashi order, ritual, symbolism

Kaynakça

• .