Compositions and Golden Triangles in the Ottoman Wooden Door and Window Leaves

Yıl 2020, Sayı: 29, 45 - 62, 30.06.2020

Mustafa Bulut

Öz

Wood materials have been used widely in architectural structures due to both durability and its convenience in processing. Many door and window leaves, minbar and preaching platforms from the Anatolian Seljuk and Ottoman periods have reached the present day. Although the use of marble material in the minbar was observed in the Ottomans since the classical period, wood materials have always been preferred in the leaves of the doors and windows. The use of pentagonal-decagonal composition; which is seen in the leaves of the doors of the Anatolian Seljuks Konya Beyhekim Mosque (The last quarter of the 13th century) and in stone decorations of some structures, became widespread in the Principalities period, and using these composition became common with the enrichment of the shapes of wooden pieces in the classical period of the Ottoman Empire and in most of the leaves, this composition was preferred. In the study, we will focus on the reasons and origin of the preference of pentagonal-decagonal compositions in the middle panels of the leaves of the doors and windows of the Ottoman period and on the development line extending to the Anatolian Seljuk period. Similarly, the use of these compositions in the lower panels of the leaves and in some preaching rostra has been studied. It was observed that these compositions were given within a rectangle arranged on 72º axis on the door and window leaves, and rectangles on the 36º axis were preferred in preaching rostra. Triangles with these two angles are referred to as golden triangles.

Anahtar Kelimeler

Wood, Door leaf, Windows leaf, Geometric ornament, Golden triangles

Osmanlı Ahşap Kapı ve Pencere Kanatlarındaki Kompozisyonlar ve Altın Üçgenler

Öz

Ahşap malzeme gerek dayanıklılığı gerekse işlemeye elverişli olması nedeniyle mimari yapılarda yaygın olarak kullanılmıştır. Anadolu Selçuklu ve Osmanlı döneminden de çok sayıda kapı ve pencere kanadı, minber ve vaaz kürsüsü günümüze ulaşmıştır. Osmanlılarda klasik dönemden itibaren minberlerde mermer malzeme kullanımı görülse de kapı ve pencere kanatlarında her zaman ahşap malzeme tercih edilmiştir. Anadolu Selçukluların Konya Beyhekim Mescidi (13. yüzyıl son çeyreği) kapı kanatlarında ve bazı yapılardaki taş süslemelerde görülen beşgen-ongen kompozisyonun Beylikler döneminde kullanımı yaygınlaşmış, Osmanlı klasik döneminde ise kullanımı ahşap parçaların şekillerinin zenginleşmesiyle standart hale gelmiş ve kanatların çok büyük çoğunluğunda bu kompozisyon tercih edilmiştir. Araştırmada Osmanlı dönemi kapı ve pencere kanatlarının orta panolarında beşgen-ongen kompozisyonların tercih ediliş sebebi ve kökeni Anadolu Selçuklu dönemine kadar uzanan gelişim çizgisi üzerinde durulmuştur. Benzer şekilde bu kompozisyonların, kanatların alt panolarında ve bazı vaaz kürsülerinde de kullanımı incelenmiştir. Kapı ve pencere kanatlarında bu kompozisyonların büyük oranda 72º eksende düzenlenmiş bir dikdörtgen içerisinde verildiği, vaaz kürsülerinde de 36º eksendeki dikdörtgenlerin tercih edildiği görülmüştür. Bu iki açıya sahip üçgenler altın üçgen olarak ifade edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Ahşap, Kapı kanadı, Pencere kanadı, Geometrik süsleme, Altın üçgenler

Kaynakça

• Arık, M.,-Sancak, M., Pentapleks Kaplamalar, Tübitak, 2006.
• Arık, R.,-Arık, O., Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Selçuklu ve Beylikler Çağı Çinileri, Kale Grubu Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
• A. Mehmet Avunduk, Mimar Sinan’ın İstanbul’daki Camilerinde Ağaç Sanatı, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1996.
• Barışta, H. Ö., Osmanlı İmparatorluğu Dönemi İstanbul Camii ve Türbelerinde Ağaç İşleri, AKM, Ankara, 2009.
• Baykuşoğlu, S., “A Research on Islamic Geometric Patterns”, 2009, s. 34. http://www.serkanbaykusoglu.com/ ResearchOnIslamicGeometricPatterns.pdf (01.08.2019)
• Bozer, R., “Sinan Eserlerinde Ahşap İşçiliği”, VI. Vakıf Haftası, Türk Vakıf Medeniyeti Çerçevesinde “Mimar Sinan ve Dönemi” Sempozyumu (5-11 Aralık 1988, İstanbul), İstanbul, 1989, s. 327-346.
• Bozer, R., 15. Yüzyılın Ortasına Kadar Anadolu Türk Sanatında Ahşap Kapılar, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara. 1992.
• Bozer, R., “Ahşap Sanatı”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2006, s. 533.
• Bulut, M., Selçuklu Çizgileri Anadolu Selçuklu Geometrik Kompozisyonları, Inkılab Basım Yayım, İstanbul, 2020.
• Demiriz, Y., “XIV. Yüzyılda Ağaç İşleri”, Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl), Haz: Oktay Aslanapa, MEB, Ankara, l977, s. 61-71.
• Doğanay, A., Klasik Devir Osmanlı Hanedan Türbeleri, Klasik Yayınları, İstanbul, 2009.
• Döngel, İ., İstanbul’daki Mimar Sinan Eseri Cami Kapılarının İncelenmesi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2013.
• Ersoy, A., XV. Yüzyıl Osmanlı Ağaç İşçiliği, Marmara Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1993.
• Kerametli, C., “Osmanlı Devri Ağaç İşleri Tahta Oyma Sedef Bağ ve Fildişi Kakmalar”, Türk Etnografya Dergisi, S: IV, MEB Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü, Ankara, 1961, s. 5-13.
• H. Baki Kunter-A. Sami Ülgen, “Fatih Camii”, Vakıflar Dergisi, S. 1, Ankara, 1938.
• Ögel, S., “Anadolu Ağaç Oymacılığında Mail Kesim”, Sanal Tarihi Yıllığı, S: 1, Baha Matbaası, İstanbul, 1965, s. 110-117.
• Öney, G., “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Devri Ahşap Teknikleri”, Sanat Tarihi Yıllığı, S: 3, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1970, s. 135-150.
• Söğütlü, C., vd., “İstanbul’da Bulunan Mimar Sinan Eseri Cami Ahşap Kapı ve Pencere İç Kepenklerinin Malzeme, Boyut, Süsleme ve Yapım Tekniği Açısından İncelenmesi”, Politeknik Dergisi, C: 17, S: 2, Ankara, 2014, s. 49-57.
• Yücel, E., “Osmanlı Ağaç İşçiliği”, Kültür ve Sanat, İstanbul, 1977, s. 58-71.