Birinci Dünya Savaşında Mimarlık Yapmak: Vedad (Tek) Bey’in Harbiye Nezareti’ne Bağlı Çalışmaları

Yıl 2021, Sayı: 30, 111 - 143, 30.06.2021

Müjde Dila Gümüş

Öz

Mehmed Vedad (Tek) Bey, verimli kariyeri boyunca pek çok önemli görev üstlenmiştir. Bunlar arasında Harbiye Nezareti mimarlığı da bulunmaktadır. Söz konusu görev, I. Dünya Savaşı yıllarına denk gelmesi bakımından dikkat çekicidir. Vedad Bey’in kariyerindeki bu dönem, herhangi bir detaylı araştırmaya konu olmamıştır. Bu makale, Vedad Bey’in Harbiye Nezareti mimarlığı döneminde hazırladığı projelere ve üstlendiği görevin kapsamını aydınlatmaya odaklanmaktadır. 1915-1918 yılları arasında Vedad Bey’in Seyr-i Sefain İdaresi için çeşitli projeler hazırladığı, önceki çalışmalarda tespit edilmiştir. Bunlardan Moda İskelesi, Haydarpaşa İskelesi ve Seyr-i Sefain Acentesi inşa edilirken, Kadıköy İskelesi tasarım aşamasında kalmıştır. Vedad Bey’in Harbiye Nezareti için 1915- 1916 yıllarında hazırladığı “üçüncü sınıf istasyon” projesi, bu araştırma kapsamında tespit edilmiş olup, makalede detaylıca incelenmiştir. Milli Mimari üslubunun sade bir örneği olarak tasarlanmış istasyon binasının, Ankara-Erzurum arasında inşa edilmek istenen demiryoluyla ilişkili bir proje olduğu anlaşılmaktadır. İncelenen bir başka örnek, 1915 yılında inşa edilmiş olan Enver Paşa Köşkü’dür. Bu yapı, yuvarlak kemerli ve iyonik sütun başlıklı girişiyle dönemin mimari modasından uzaklaşması bakımından dikkat çekicidir. Vedad Bey’in Harbiye Nezareti’ndeki görevi kapsamında gerçekleştirdiği tespit edilen diğer iki faaliyet, Veliefendi Hipodromu için kapsamlı bir proje hazırlaması ve Batum’a giderek ordunun mimari ihtiyaçlarını üzerine çalışmasıdır. 1914 yılında hazırlanan bir askeri mimarlık el kitabına da katkı sunduğu düşünülmektedir. Bu sebeple söz konusu kitaptaki mimari çizimlerin üslup özellikleri, kısaca ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vedad Tek, Milli Mimari Dönemi, 1. Dünya Savaşı, Geç Dönem Osmanlı Mimarlığı, Harbiye Nezareti

Being an Architect During World War I: Vedad (Tek) Bey’s Works for the Ministry of War

Öz

Mehmed Vedad (Tek) Bey undertook several essential tasks and roles during his career. Among these, he served as the Ministry of War's architect, which is particularly noteworthy as he held the post during the First World War. This era in Vedad Bey's career has not yet been the subject of detailed research. This article focuses on the architectural projects he prepared during his appointment at the Ministry of War, as well as his responsibilities in that position. Previous studies have shown that, between 1915 and 1918, Vedad Bey worked on various projects for the Seyr-i Sefain (Maritime) Administration. While Moda Pier, Haydarpaşa Pier, and the Seyr-i Sefain Agency were built, Kadıköy Pier remained unrealized. Vedad Bey's “third-class station” project, presented for the first time in this article, is examined in detail. The station, designed as a modest building in the Turkish National Style, was intended for the railway to be built between Ankara and Erzurum. Another project examined is the Enver Pasha Mansion of 1915. This structure is remarkable in terms of its divergence from contemporary architectural fashion with its round-arched and ionic column-headed entrance. Two other activities identified as undertaken by Vedad Bey for the Ministry of War are preparing comprehensive plans for the Veliefendi Hippodrome and his survey in Batumi to investigate the army's architectural requirements. It is thought that Vedad Bey also contributed to a military architecture handbook prepared in 1914. Accordingly, the architectural drawings in this book are explored briefly from a stylistic perspective.

Anahtar Kelimeler

Vedad Tek, Turkish National Style, World War I, Late Ottoman Architecture, Ministry of War

Kaynakça

• Anonim. Alaylara mahsus kumandanlık dairesi” başlıklı tip proje. Umûm Kolordu Mıntıkaları Dahilinde İnşa Olunacak Mebâni-i Mütenevvia-i Askeriye İçin İstimâl Olunacak Malzeme ve Tatbik Olunacak Tarz-ı İnşa Hakkında Tarifât-ı Umûmiyedir. Basım yeri ve yılı belirtilmemiş. “Âbide-i Şühedâ.” Tanin, 3 Nisan 1914.
• Arlı, Hakan.“Kütahyalı Mehmed Emin Usta ve Eserlerinin Üslubu.” Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi, 1989.
• Başar, Mehmet Emin Başar ve Erdoğan, Hacı Abdullah, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Türkiye’de Tren Garları”, Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi c.24 s.4 (2009): 29-44.
• Batur, Afife. “Kimliğinin İzinde I: Sermimarlığa Doğru,” M. Vedad Tek Kimliğinin İzinde Bir Mimar, editör Afife Batur içinde 75-146. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Batur, Afife. “Kimliğinin İzinde II: Yeniyi Aramak.” M. Vedad Tek Kimliğinin İzinde Bir Mimar, editör Afife Batur içinde 147-156. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Batur, Afife. “Son Olmaması Özlenen Bir Sonsöz.” M. Vedad Tek Kimliğinin İzinde Bir Mimar, editör Afife Batur içinde 315-319. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Çerkez, Murat, “Kırıkkale Tren Garı Üzerine Bazı Tespitler”, Troyacademy 5 (2) (2020): 231-257.
• Demirbel, Yusuf Razi.“Prof. Mimar M. Vedad Tek.” Arkitekt 129-130 (1941): 231-233.
• Dönmez, Emel Emine. “Türk Çini Sanatının Sürekliliği İçinde XVII. Yüzyıl Eserlerinin Yeri.” Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, 2001.
• Erkan, Yonca Kösebay.“Anadolu Demiryolu Çevresinde Gelişen Mimari ve Korunması.” Doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2007.
• Göktaş Kaya, Lütfiye. “Karabük Kent Kimliği İçinde İstasyon Binasının Yeri,” XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri içinde 504-518. Sakarya: 2016.
• Gümüş, Müjde Dila. “II. Meşrutiyet’te Saray İçin Çalışmak: Vedad (Tek) Bey’in Sermimarlık Dönemi.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2018.
• Haykır, Yavuz. “Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu İnşa Çalışmaları. ” Doktora tezi, Fırat Üniversitesi, 2011.
• Misawa, Nobuo. “Japon Ticaret Sergisi (1929-1937): İstanbul’daki Japon İzleri,” 1453 İstanbul Kültür ve Sanat Dergisi 7 ( 2010): 40-45.
• Onur, Tülin. “Mimar Vedad Tek: Mimari Kişiliği ve Dönemin Mimarlık Sorunları.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 1988.
• Özkan, Süha. “Mimar Vedat Tek (1873–1942),” Mimarlık 11–12 (Kasım-Aralık 1973): 45-51.
• Özkan, Süha ve A. Nihad Vedad Tek, “Mimar M. Vedad Bey Konağı.” O.D.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dergisi 5, 2 (1979): 157-183.
• Özkan, Süha. “Reddedilen Bir Mimar: Vedat Tek,” Şehir VII, (1987): 24-29.
• Tanyeli, Uğur. Mimarlığın Aktörleri Türkiye 1900-2000. İstanbul: Garanti Galeri, 2000. Tanyeli, Uğur. Sınıraşımı Metinleri. İstanbul: Akın Nalça Kitapları, 2015.
• Tek, Nihat. “N. Nahir Sılan’a Mektup.” M. Vedad Tek Kimliğinin İzinde Bir Mimar, editör Afife Batur içinde 385-394. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2003.
• Tekeli, İlhan ve Selim İlkin. Mimar Kemalettin’in Yazdıkları. Ankara: Şevki Vanlı Mimarlık Vakfı Yayınları, 1997.
• Tutel, Eser. Seyr-i Sefain Öncesi ve Sonrası. İstanbul: İletişim Yayınları, 1997.
• Uluç, Lale. “M. Vedat Tek, Architect: An Episode in Turkish Architecture.” Yüksek lisans tezi, Boğaziçi Üniversitesi, 1987.
• Ünsal, Behçet. “70 Yaşını İdrak Eden Mimarlar II: Boğaziçi’nde Bir Mimar,” Arkitekt 352 (1973): 178-180
• Yavuz, Yıldırım. Mimar A. Kemalettin İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2009.