Topkapı Sarayı’nın Kitap Hazinesinin İki Câmi ‘ü't- Tevârîh Nüshası Hakkında (H.1653-H.1654)

Yıl 2021, Sayı: 30, 187 - 257, 30.06.2021

Zeren Tanındı Filiz Çağman

Öz

Câmi‘ü’t-Tevârîh, İlhanlı hükümdarı Gazan Han döneminde (s. 1295-1304) yazımına başlanan ve Sultan Olcayto döneminde (s. 1304-1316) tamamlanan bir tarih kitabıdır. Bu kitabın müzehhep ve musavver nüshaları 14.-16. yüzyıllar arasında hazırlanmıştır. Ancak yazıldığı dönemde tamamlanmış, metni, tezhipleri, tasvirleri ve cildi eksiksiz bir nüsha günümüze gelmemiştir. Bunlar arasında biri Arapça, ikisi Farsça resimli ve müzehhep, fakat sayfaları eksik ve tamir görmüş üç kopyanın metni ve resimleri (bazıları sonradan yapılmış olmakla birlikte) İlhanlı döneminde hazırlanmıştır. Bunlardan iki Farsça nüsha Topkapı Sarayı Kütüphanesi’ndedir (H.1653 ve H.1654). Bu satırların yazarları kitapları Osmanlı-Safevi ilişkileri çerçevesinde değerlendiren 1996 tarihli makalelerinde, Câmi‘ü’t-Tevârîh’in Saray Kütüphanesi’nde olan iki Farsça nüshasını da o güne kadar üzerinde durulmayan bu ilişkiler bağlamında incelemiş ve kitapların hayat hikâyesini zenginleştiren yepyeni bilgiler sunmuşlardı. Yaklaşık doksan yıldır İslam’da resim konusunu çalışanlar tarafından bilinen kitapların fizikî özelliklerinin, bölümlerinin, tasvir konularının ve üslup özelliklerinin, kolaylıkla kavranıp, rahatlıkla okunabileceği, içinde yeni bulguların ışığında yapılmış bir değerlendirme metninin de yer aldığı, Türkçe yazılmış ayrıntılı bir kataloğa hâlâ ihtiyaç olduğunu fark ettik. Bu ihtiyaca dayanarak Saray’ın kitap hazinesinin iki Câmi‘ü’t-Tevârîh nüshasının yıllar önce hazırladığımız ancak yayınlayamadığımız kataloğunu, yeni bilgiler, yorumlar ve son araştırmalarla birlikte değerlendirerek yayınlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Topkapı Sarayı, Herat, Şeyh Safî, Reşideddin, Şahruh

Two Copies of Câmi‘ü't-Tevârîh (H.1653-H.1654) in Topkapı Palace Manuscript Treasury

Öz

Jami al-Tavarikh is a history book that was started to be written during the reign of the Ilkhanid ruler Ghazan Khan (r. 1295-1304) and completed during the reign of Sultan Oljeitu (r. 1304-1316). Illuminated and illustrated copies of the work were produced between the 14th and 16th centuries; however, no copies with a complete text, illumination, illustrations, and binding have survived from the time it was written. Three incomplete and repaired copies (where several pages are missing), one in Arabic and two in Persian, with illumination and illustrations (although some of them were made later) were prepared during the Ilkhanid period. The two Persian copies of Jami al-Tavarikh are in the Topkapı Palace Library (H.1653 and H.1654). In their 1996 article, the authors of the present work evaluated the two Persian copies of the Jami al-Tavarikh at the Topkapı Palace Library within the framework of Ottoman-Safavid relations, that is, an aspect that had not previously been examined. The entirely new information that emerged from the study opened fresh perspectives on the life stories of the manuscripts. We realized that although these manuscripts are known to scholars of Islamic arts of the books for probably the last 90 years, there is still a need for a detailed catalog written in Turkish which not only provide the physical features, sections, subjects of the illustrations, and stylistic features of these manuscripts that can be easily grasped and read, but also include an evaluation made in the light of the new findings. Regarding this need, we are currently publishing a revised version of the unpublished catalog that we prepared years ago about the two Jami al-Tavarikh copies in the Topkapı Palace Library, which discusses these manuscripts in the light of new information, updated interpretations, and latest research findings.

Anahtar Kelimeler

Topkapı Palace, Herat, Shaykh Safî, Rashid-al-Din, Shah Rukh

Kaynakça

• Abdullaeva, Firuza ve Charles Melville. The Persian Book of Kings. Ibrahim Sultan’s Shahnama, Oxford: University of Oxford ve Bodleian Library, 2008.
• Adahl, Karin. A Khamsa of Nizami of 1439. Origin of the Miniatures a presentation and analysis. Uppsala: Acta Universitatis Upsaliensis, 1981.
• Aga-Oglu, Mehmet. “Preliminary notes on some Persian illustrated MSS in the Topkapu Sarayi Müzesi.” Ars Islamica 1 (1934): 183-199.
• Atbaş, Zeynep. “Topkapı Sarayı Kitap Hazinesinden Büyük Bir Koleksiyon: Sultan III. Ahmed/Enderûn Kütüphanesi.” ICTA: 16th International Congress of Turkish Art/16.Uluslararası Türk Sanatları Kongresi Bildiriler, 3-5 October/Ekim 2019, Ankara: 2021 (baskıda)
• Ateş, Ahmet. Rasīd al-Dīn Fażallāh Cāmi ‘al-Tavārīh. Sultan Mahmud Devrinin Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1957.
• Ateş, Ahmet. Istanbul Kütüphanelerinde Farsça Manzum Eserler. I (Üniversite ve Nuruosmaniye Kütüphaneleri). Istanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1968.
• Bağcı, Serpil. “Takdim Minyatürlerinden Farklı Bir Konu: Süleyman Peygamber’in Divanı.” Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar. Güner İnal’a Armağan, yayına hazırlayan Serpil Bağcı içinde 35-60. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Armağan Dizisi 4, 1993.
• Bağcı, Serpil. “ A New Theme of the Shirazî Frontispiece Miniatures: The Divân of Solomon.” Muqarnas 12 (1995): 101-111.
• Ben Azzouna, Nourane. Aux origines du classicisme. Calligraphes et bibliophiles au temps des dynasties mongoles (Les Ilkhanides edt les Djalayirides, 656-814 / 1258-1411).
• Leiden ve Boston: Brill, 2018. Bilgin, Bülent. Geçmişte Yıldız Sarayı. İstanbul: Yıldız Sarayı Vakfı, 1998.
• Binbaş, İlker Evrim. Intellectual Networks in Timurid Iran. Sharaf al-Dīn ‘Ali Yazdī and the Islamicate Republic of Letters. Cambridge: Cambridge University Press, 2016.
• Blair, Sheila S. “Ilkhanid Architecture and Society: An Analysis of the Endowment Deed of the Rab‘-i Rashīdī.” Iran 22 (1984): 67-90
• Blair, Sheila S. A Compendium of Chronicles. Rashid al-Din’s illustrated history of the world. Oxford: Oxford University Press, 1995.
• Blair, Sheila S. “Rabʿ-e Rašidi.” Encyclopædia Iranica, erişim 9 Mart 2016. http://www.iranicaonline.org/ articles/rab-e-rashidi .
• Brend, Barbara. Muhammad Juki’s Shahnamah of Firdausi. London: Philip Wilson Publishers, 2010.
• Candemir, Murat. “Yıldız Sarayı Kütüphanesi Saray’dan Üniversite’ye.” Tarih Dergisi. 45, 2007: 123-153.
• Candemir, Murat. Son Yıldız Düşerken. İstanbul: Çamlıca, 2011. Çağman, Filiz. Kat‘ı. Osmanlı Dünyasında Kâğıt Oyma Sanatı ve Sanatçıları. İstanbul: Aygaz, 2014.
• Çağman, Filiz ve Zeren Tanındı. “Remarks on Some Manuscripts From the Topkapı Palace Treasury in the Context of Ottoman-Safavid Relations.”Muqarnas 13 (1996): 132-148.
• Çağman, Filiz ve Zeren Tanındı. “Osmanlı Safevi İlişkileri (1578-1612) Çerçevesinde Topkapı Sarayı Müzesi Resimli El Yazmalarına Bakış.“ Aslanapa Armağanı, hazırlayan Selçuk Mülayim, Zeki Sönmez ve Ara Altun içinde 37-62. İstanbul: Bağlam, 1996.
• Çağman, Filiz ve Zeren Tanındı.“Selections From Jalairid Books in the Libraries of İstanbul.” Muqarnas 28 (2011): 221-264.
• Enderlein, Volkmar. Die Miniaturen der Berliner Baisungur-Handschriften. Frankfurt am Main: Insel-Verlag, 1970.
• Ettinghausen, Richard. “An Illuminated Manuscript of Ḥāfız-ı Abrū in Istanbul. Part I.” Kunst des Orients 2 (1955): 30-44.
• Fitzherbert, Teresa. “Portrait of a lost leader. Jalal al-Din Khawarzmshah and Juvaini.” The Court of the Il- Khans 1290-1340, hazrlayan Julian Raby ve Teresa Fitzherbert içinde 63-77. Oxford: Oxford University Press, 1996.
• Genç, Adnan ve Orhan M. Çolak. Sultan II. Abdülhamid Arşivi İstanbul Fotoğrafları. İstanbul: Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş., 2008.
• Ghiasian, Mohamad Reza. “The ‘Historical Style’ of Painting for Shahrukh and its Revival in the Dispersed Manuscript of Majma ‘al-Tawarikh.” Iranian Studies 48/6 (2015): 871-903.
• Ghiasian, Mohamad Reza. Lives of the Prophets: The Illustrations to Hafiz-i Abru’s “ Assembly of Chronicles”. Leiden ve Boston: Brill, 2018.
• Ghiasian, Mohamad Reza. “The Topkapı Manuscript of the Jāmi‘ al-Tawārikh (Hazine 1654) from Rashidiya to the Ottoman Court: A Preliminary Analysis.” Iranian Studies 51 (2018): 399-425.
• Gray, Basil. “History of Miniature Painting. The Fourteenth Century.” The Art of the Book in Cenral Asia, hazırlayan Basil Gray içinde 93-120. London: Serindia Publication Unesco, 1979.
• İnal, Güner. “Some Miniatures of the “Jāmi ҅ al-Tavārīkh” in Istanbul Topkapi Museum, Hazine Library No.1654.” Ars Orientalis 5 (1963):163-175.
• İnal, Güner. “The Fourteenth Century Miniatures of the Jāmī ҅ al-Tavārīkh in the Topkapı Museum in Istanbul, Hazine Library no.1653” doktora tezi, University of Ann Arbor, 1965.
• İnal, Güner. “Artistic Relationship between the Far and the Near East as reflected in the Miniatures of the Ǧāmī ҅ at-Tawārīh.” Kunst des Orients 10 (1975): 108-143.
• İnal, Güner. “Miniatures in Historical Manuscripts From the Timurid Shahrukh in the Topkapı Palace Museum.” Timurid Art and Culture. Iran and Central Asia in the Fifteenth Century, hazırlayan Lisa Golombek ve Maria Eva Subtelny içinde 103-115. Brill, Leiden: Brill, 1992.
• Jahn, Karl. Die Geschichte der Oguzen des Rašīd al-Dīn. Wien: Österreichische Akademie der Wissenchaften, 1969.
• Jahn, Karl. Die Chinageschichte des Rašīd ad-Dīn. Wien: Österreichische Akademie der Wissenchaften, 1971.
• Jahn, Karl. Die Geschichte der Kinder Israels des Rašīd al-Dīn. Wien:Österreichische Akademie der Wissenchaften, 1973.
• Jahn, Karl. Die frankengeschichte des Rašīd ad-Dīn. Wien: Österreichische Akademie der Wissenchaften, 1977.
• Jahn, Karl. Die Indiengeschichte des Rašīd al-Dīn. Wien: Österreichische Akademie der Wissenchaften, 1980.
• Kadoi, Yuka. “The Mongols Enthroned.” The Diez Albums. Context and Contents, hazırlayan Julia Gonella, Friederika Weis ve Christoph Rauch içinde 243-275.
• Leiden ve Boston: Brill, 2016. Karamağaralı, Beyhan. “Camiut-Tevarih’in Bilinmeyen Bir Nüshasına Ait Dört Minyatür (Zu Vier Miniaturen Einer Unbekannten Camiut Tevarih Handschrift).” Sanat Tarihi Yıllığ 1966-1968 (1968), 70-86.
• Karatay, Fehmi E. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, 1961.
• Karatay, Fehmi E. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu. I-IV İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi, 1962-69.
• Kutluoğlu, M. Hanefi ve Murat Candemir. Bir Cihan Devletinin Tasfiyesi. Yıldız Sarayı Müzesi Tasfiye Komisyonu Defter. İstanbul: Çamlıca, 2010.
• Matthee, Rudi.“Farhād Khan Qaramānlū, Rokn al-Salṭana.” Encyclopaedia Iranica. 9: 258-260. New York: 1999.
• Melville, Charles ve Abbas Zaryāb. “Chobanids.” Encyclopaedia Iranica. 5: 496-502. New York: 1992.
• Melville, Charles. “Jame ‘ al-Tawarik.” Encyclopaedia Iranica. 14: 462-468. New York: 2008.
• Melville, Charles. “Illustration of History in Persian Manuscripts.” Iran 56/1 (2018): 47-63.
• Melville, Charles. “The Illustration of the Turko-Mongol Era in the Berlin Diez Albums.” The Diez Albums. Context and Contents, hazırlayan Julia Gonella, Friederika Weis ve Christoph Rauch içinde 221-242. Leiden ve Boston: 2016.
• Morton, Alexander, H. “The Ardabil Shrine in the Reign of Tahmasp I, part I.” Iran 12, ( 1974): 31-64.
• Morton, Alexander H. “The Ardabil Shrine in the Reign of Tahmasp I, part II.” Iran 13 ( 1975): 39-58