Öz
Water has been valuable for the continuity of humankind in every period from
the past to the present. With factors such as technological developments in the
architectural field such as aqueducts, waterways, fountains, and cisterns, water
has been moved away from its source, and this has played a very important
role in establishing new settlements. As one of the small-scale structures of
Turkish–Islamic architecture, fountains have been built for the purposes of
both charity and for satisfying needs. In this respect, fountains are important
in terms of reflecting the cultural and aesthetic understanding of a period.
Water shortages had arisen in Beyoglu due to its growing population. For this
reason, fountain constructions in Beyoglu were carried out during the reign
of Sultan Mahmud II both to satisfy needs and to reflect the ornamental style
of the period. During periods when water architecture had been popular, the
construction of fountains reflecting the architectural and decorative style of the period increased. Fountains from the reign of Sultan Mahmud II have an important place in Ottoman art in terms of
showing architectural and ornamental changes in parallel with the changes the Ottoman Empire was undergoing
in all areas. Within the scope of this study, nine fountains built in Beyoglu during the reign of Sultan Mahmud II
have been chosen. These fountains have not been discussed in detail in any previous known study. The materials,
decoration styles, epitaphs, and dimensions of the chosen fountain have been examined in detail. The study aims
to transfer the dilapidated fountains to future generations as concrete examples of the period by trying to reveal
its place in Turkish architecture.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bayfidan (Tunçez), Dilek.“19. Yüzyıl Beyoğlu Çeşmeleri.” Yüksek Lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 2018. google scholar
- Cezar, Mustafa. “Ondokuzuncu Yüzyılda Beyoğlu Neden ve Nasıl Gelişti.” XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (5-9 Eylül 1990) içinde 2673-2690. VI.cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları, 1994. google scholar
- Çeçen, Kazım. İstanbul’un Vakıf Sularından Taksim ve Hamidiye Suları. İstanbul: İSKİ Yayınları, 1992. google scholar
- Denktaş, Mustafa. “Anadolu Türk Mimarisinde Çeşmeler.” Türkler Ansiklopedisi. VII: 872-877. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2012. google scholar
- Egemen, Affan. İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1993. google scholar
- Ertuğ, Necdet. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı I. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2006. google scholar
- Ertuğ, Necdet. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı II. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2006. google scholar
- Ertuğ, Necdet. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı III. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2006. google scholar
- Eyice, Semavi. “Çeşme.” TDVİA. VIII: 277-287. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
- İnalcık, Halil. “Hüsrev Paşa.” TDVİA. XIX: 37-40. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1999. google scholar
- Kara Pilehvarian, Nuran. “Osmanlı Çeşme Mimarisi.” Türkler Ansiklopedisi. VII:247-251. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2012. google scholar
- Karahan, Abdülkadir. “Enderunlu Vasıf.” TDVİA. XI:189-190. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. google scholar
- Koç, Hamza. “İskeçeli Mir-i Alem-zade Rif’at ve Saki-Namesi.” Journal of Turkish Language and Literature Volume 3 Issue 4, (Autumn 2017):109-126. google scholar
- Nirven, Saadi Nazım. İstanbul Suları. İstanbul: İstanbul Halk Basımevi, 1946. google scholar
- Ödekan, Ayla. “Çeşme.” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. I: 396-397. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 2008. google scholar
- Özcan, Abdülkadir. “Halet Efendi”, TDVİA. XV:249-251. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1997. google scholar
- Saylan, İbrahim. “Yusuf Şükrü Harputî ve Eserlerinin Hadis Açısından Değeri.” Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimler Anabilim Dalı, 2008. google scholar
- Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani. Hazırlayan Nuri Akbayar. Çeviren Seyit Ali Kahraman. II. cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Türk Yayınları, 1996. google scholar
- Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani. Hazırlayan Nuri Akbayar. Çeviren Seyit Ali Kahraman. V. cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Türk Yayınları, 1996. google scholar
- Tanışık, İbrahim Hilmi. İstanbul Çeşmeleri I İstanbul Ciheti. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1943. google scholar
- Tanışık, İbrahim Hilmi. İstanbul Çeşmeleri II Beyoğlu ve Üsküdar Cihetleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1945. google scholar
- Tanman, M. Baha. “Galata Mevlevihanesi.” TDVİA. XIII: 317-321. İstanbul: Türk Diyanet 1996. google scholar
- Vakıf Su Tahlilleri 19. ve 20. Yüzyılda İstanbul Suları [İstanbul Su Külliyatı XIII]. Proje yöneticisi Ahmet Kala, Yayına hazırlayan Ahmet Tabakoğlu ve diğ. I. cilt. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2000. google scholar
- Vakıf Su Defterleri: Su Keşif Defteri (1842-1862) [İstanbul Su Külliyatı XXVII]. Proje yöneticisi Ahmet Kala, Yayına hazırlayan Ahmet Tabakoğlu ve diğ. I. cilt. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2003. google scholar
- Yakıt, İsmail. Türk - İslam Kültüründe EbcedHesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1992. google scholar
- Yüngül, Naci. Taksim Suyu Tesisleri. İstanbul: Sular İdaresi Yayınları, 1952. google scholar
Öz
İnsanoğlunun devamlılığı için su, geçmişten günümüze kadar her dönem değerli
olmuştur. Mimari alanda gelişen teknoloji, su kemerleri, suyolları, çeşmeler,
sarnıçlar gibi etmenlerle, su, kaynağından uzaklaşmış ve yeni yerleşim yeri
kurulmasında oldukça önemli rol oynamıştır. Türk – İslam mimarisinin en küçük
ölçekli yapılarından olan çeşmeler hem hayır hem de ihtiyacı karşılama amacı
ile yapılmışlardır. Bu doğrultuda çeşmeler dönemin kültür ve estetik anlayışını
yansıtması açısından önemlidir. Beyoğlu’nda artan nüfusa bağlı olarak bölgede su
sıkıntısı ortaya çıkmıştır. Bu sebeple II. Mahmut döneminde Beyoğlu’nda çeşme
inşası hem ihtiyaca karşılık verme amaçlı hem de dönemin süsleme üslubunu
yansıtacak şekilde yapılmıştır. Su mimarisinin revaçta olduğu dönemlerde,
dönemin mimari ve dekoratif üslubunu yansıtan çeşmelerin yapımı artmıştır.
II. Mahmut dönemi çeşmeleri, Osmanlı Devleti’nin tüm alanlarda yaşadığı
değişimlere paralel şekilde mimari ve süsleme değişimlerini göstermeleri
açısından Osmanlı Sanatında önemli yer tutmaktadır. Bu çalışma kapsamında,
II. Mahmut dönemi Beyoğlu’nda inşa edilen dokuz adet çeşme tespit edilmiştir.
Araştırma dahilindeki çeşmeler daha önceki çalışmalarda detaylıca ele
alınmamıştır. Tespit edilen çeşmelerin malzemeleri, süsleme üslubu, kitabeleri
ve ölçüleri detaylı olarak incelenmiştir. Türk mimarisindeki yeri ortaya konmaya
çalışılarak, dönemin birer somut örneği olan harap durumdaki çeşmelerin
gelecek nesillere aktarılması amaçlanmıştır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bayfidan (Tunçez), Dilek.“19. Yüzyıl Beyoğlu Çeşmeleri.” Yüksek Lisans tezi, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 2018. google scholar
- Cezar, Mustafa. “Ondokuzuncu Yüzyılda Beyoğlu Neden ve Nasıl Gelişti.” XI. Türk Tarih Kongresi Bildirileri (5-9 Eylül 1990) içinde 2673-2690. VI.cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumları Yayınları, 1994. google scholar
- Çeçen, Kazım. İstanbul’un Vakıf Sularından Taksim ve Hamidiye Suları. İstanbul: İSKİ Yayınları, 1992. google scholar
- Denktaş, Mustafa. “Anadolu Türk Mimarisinde Çeşmeler.” Türkler Ansiklopedisi. VII: 872-877. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2012. google scholar
- Egemen, Affan. İstanbul’un Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 1993. google scholar
- Ertuğ, Necdet. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı I. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2006. google scholar
- Ertuğ, Necdet. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı II. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2006. google scholar
- Ertuğ, Necdet. İstanbul Tarihi Çeşmeler Külliyatı III. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2006. google scholar
- Eyice, Semavi. “Çeşme.” TDVİA. VIII: 277-287. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1993. google scholar
- İnalcık, Halil. “Hüsrev Paşa.” TDVİA. XIX: 37-40. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1999. google scholar
- Kara Pilehvarian, Nuran. “Osmanlı Çeşme Mimarisi.” Türkler Ansiklopedisi. VII:247-251. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2012. google scholar
- Karahan, Abdülkadir. “Enderunlu Vasıf.” TDVİA. XI:189-190. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. google scholar
- Koç, Hamza. “İskeçeli Mir-i Alem-zade Rif’at ve Saki-Namesi.” Journal of Turkish Language and Literature Volume 3 Issue 4, (Autumn 2017):109-126. google scholar
- Nirven, Saadi Nazım. İstanbul Suları. İstanbul: İstanbul Halk Basımevi, 1946. google scholar
- Ödekan, Ayla. “Çeşme.” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. I: 396-397. İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayınları, 2008. google scholar
- Özcan, Abdülkadir. “Halet Efendi”, TDVİA. XV:249-251. İstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, 1997. google scholar
- Saylan, İbrahim. “Yusuf Şükrü Harputî ve Eserlerinin Hadis Açısından Değeri.” Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimler Anabilim Dalı, 2008. google scholar
- Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani. Hazırlayan Nuri Akbayar. Çeviren Seyit Ali Kahraman. II. cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Türk Yayınları, 1996. google scholar
- Süreyya, Mehmed. Sicill-i Osmani. Hazırlayan Nuri Akbayar. Çeviren Seyit Ali Kahraman. V. cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Türk Yayınları, 1996. google scholar
- Tanışık, İbrahim Hilmi. İstanbul Çeşmeleri I İstanbul Ciheti. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1943. google scholar
- Tanışık, İbrahim Hilmi. İstanbul Çeşmeleri II Beyoğlu ve Üsküdar Cihetleri. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1945. google scholar
- Tanman, M. Baha. “Galata Mevlevihanesi.” TDVİA. XIII: 317-321. İstanbul: Türk Diyanet 1996. google scholar
- Vakıf Su Tahlilleri 19. ve 20. Yüzyılda İstanbul Suları [İstanbul Su Külliyatı XIII]. Proje yöneticisi Ahmet Kala, Yayına hazırlayan Ahmet Tabakoğlu ve diğ. I. cilt. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2000. google scholar
- Vakıf Su Defterleri: Su Keşif Defteri (1842-1862) [İstanbul Su Külliyatı XXVII]. Proje yöneticisi Ahmet Kala, Yayına hazırlayan Ahmet Tabakoğlu ve diğ. I. cilt. İstanbul: İSKİ Yayınları, 2003. google scholar
- Yakıt, İsmail. Türk - İslam Kültüründe EbcedHesabı ve Tarih Düşürme. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1992. google scholar
- Yüngül, Naci. Taksim Suyu Tesisleri. İstanbul: Sular İdaresi Yayınları, 1952. google scholar
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 28 Haziran 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Sayı: 31 |
Kaynak Göster
- Makale Dosyaları