Avrupa ve Türk Resim Sanatında Kırlangıç Balığı Temalı Natürmortlar

Yıl 2022, Sayı: 31, 155 - 202, 28.06.2022

Yasemin Dora Evren Yılmaz

https://doi.org/10.26650/sty.2022.1066090

Öz

Çiçek, meyve, av hayvanları gibi doğal öğeler ve insan yapımı nesnelerin
düzenlenip betimlendiği natürmortlar sanat tarihinde büyük yer tutmaktadır.
Balık temalı natürmortlar, resim sanatında farklı dönemlerde farklı amaçlarla
betimlenmiştir. Balık, bolluk, bereket ve zenginliğin ifadesidir. Büyük gözleri,
renkli yüzgeçleri gibi anatomik farklılıklarına ek olarak insana benzeyen yüzü
ve kırmızı rengiyle de sanatçıları çeken kırlangıç balığının betimleriyle, Avrupa
resminde olduğu gibi Japon ve Türk resminde de karşılaşılmaktadır. Türk resim
sana-tında erken dönemde, çiçekler ve meyveler betimlenmiş, balık teması resme
nispeten geç girmiştir. Halbuki İstanbul içinden Boğaz geçen bir kenttir ve Haliç
nedeniyle balık çok boldur. Türk resminde kırlangıç balığını, en çok Avrupa’da
eğitim gören 1914 Kuşağı’nın ve öğrencilerinin betimlediği görülmektedir.
1923-33 yılları arasında Avrupa’ya giden Türk sanatçıları dışavurumcu anlayışta
yapıtlar üretmeye başlamış sonrasında soyutlama eğilimleri artmış ve sanatta
doğalcılıktan uzaklaşılmıştır. Bu durum, Türk resim sanatında natürmortlarda
zaten az olan balık temalı örnekleri iyice azaltmıştır. Çalışma Türk resim sanatında
kırlangıç balığını betimlediği açıkça saptanan örneklerle sınırlandırılmıştır.
Saptanan örneklerde, Avrupa sanatı ve Türk sanatı ekseninde balığın ele alınışında
hem biçem anlayışları hem de bir canlı olarak balığa atfedilen özellikler tespit
edilip karşılaştırma yapılmaya çalışılmıştır. Balığın Türk kültüründeki yerinin
Avrupa kültürüne göre daha büyük olması, daha insani duygular yüklenerek
betimlenmesine sebep olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Avrupa resim sanatı, Türk resim sanatı, natürmort, kırlangıç balığı, semboller

Destekleyen Kurum

YOK

Proje Numarası

YOK

Gurnard Still Lifes in European and Turkish Painting

Öz

In the history of art, still life-display arrangements of natural elements, such as
flowers, fruits, games, and artefacts are remarkable. The objectives of fish-themed
still lifes have differentiated over time in painting. The fish is an expression of
abundance, fertility, and wealth. Besides anatomical peculiarities, such as large
eyes and colorful fins, the gurnard’s humanlike face and red color attracted artists
and became a subject in Japanese, Turkish, and European painting. Because
early Turkish paintings gave precedence to flowers and fruits, the theme of fish
appeared relatively late, although fish abound in Istanbul’s Bosphorus strait, owing to the Golden Horn. In Turkish painting, the 1914 Generation artists and then their students, who mostly
studied in Europe, depicted the gurnard. Turkish artists who went to Europe between 1923 and 1933 began to work
from an expressionist perspective. Because of their increasing tendency toward abstraction, naturalistic imitation
lost significance except for infrequent examples. Thus, in Turkish painting, examples of fish-themed still lifes, which
were previously infrequent, became even scarcer. This study is limited to examples in Turkish painting that depict
the gurnard in a way that shows it’s peculiarities. In examples detected as gurnard depiction, both the style and
the characteristics attributed to the fish were ascertained and compared with European and Turkish examples. The
remarkable place the gurnard has in Turkish culture, more so than in European culture caused it to be depicted with
the feelings which peculiar to humankind.

Anahtar Kelimeler

European painting, Turkish painting, still life, gurnard, symbols

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• Abasıyanık, Sait Faik. “Dülger Balığının Ölümü”, Derkenar. Erişim: 8.1.2022. http://derkenar.com/sait-faik-abasiyanik+dulger-baliginin-olumu google scholar
• Akdeniz, Defne, Habibe Turan, Güliz Başaran, “Yemek ve Din Üzerine: Kutsal Sofralar”, Sanatta Tema: Yemek, ed. İlkgül Kaya Zenbilci (İstanbul: Hiper Yay., 2020) 193-223 google scholar
• Antmen, Ahu. Üryan, Çıplak, Nü, Türk Resminde Bir Modernleşme Öyküsü. İstanbul: Pera Müzesi, 2015. Arık, Rüçhan. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 1988 (1976). Atam, Haluk E. “Safi’den Deyişler, Anılar”, İbrahim Safi, ed. Enver Tali Çetin. İstanbul: Roche Yay., 1990. google scholar
• Auricchio, Laura. “The Nabis and Decorative Painting”. Erişim 14.01.2022 https://www.metmuseum.org/ toah/hd/dcpt/hd_dcpt.htm google scholar
• Aygen, Mehmet Emin. Balık ve Balıkçılık, 1940-1942, hazırlayan Nigar Gülşat Aygen. Erişim 5.1.2022, https:// www.academia.edu/35704106/Balık_ve_Balıkçılık_Fish_and_Fishing, s.43-44 google scholar
• Bahçekapılı, Alaettin (Ed.). Zeki Kıral. İstanbul: BRT Yay., 2004. google scholar
• Bayrı, Buket Kitapçı. “Bizans İmparatorluğu’nda Yemek Kültürü”, Bizans Dönemi’nde Anadolu, editör Engin Akyürek ve Koray Durak, İstanbul: Yapı Kredi, 2021. google scholar Best, Kevin. “Still Life, Surreal”. Erişim 5.1.2022, http://bestshots.com.au/portfolio-item/surreal/ google scholar
• Bilgin, Arif. “Narh Listeleri ve Üsküdar Mal Piyasası”, IV: Üsküdar Sempozyumu, İstanbul: Üsküdar Belediyesi, 2007: 155-191 google scholar
• Calu, Irina Diana. “The Best of Dutch Still Life: 6 Famous Painters”. Erişim 16.12.2021, https://www. dailyartmagazine.com/dutch-still-life-6-famous-painters/ google scholar Clement, Russell T. A Sourcebook of Gauguin’s Symbolist Followers. Westport: Praeger, 2004. google scholar
• Çalışır, Deniz. “Batılılaşma Dönemi Osmanlı Resminde Natürmort”, doktora tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2004. google scholar
• Çetin, Enver Tali. “İbrahim Safi”, İbrahim Safi. İstanbul: Roche Yay., 1990. google scholar
• Çuluk, Sinan. “Kırlangıç Balığı Nam-ı Diğer Derviş Balık”. Erişim: 5.1.2022, http://sinanculuk.blogspot.com/2018/06/kirlangic-baligi-nam-i-diger-dervis.html google scholar
• Demirci, Kürşat. “Hayvan”, İslam Ansiklopedisi. Erişim: 5.1.2022, https://islamansiklopedisi.org.tr/hayvan Deveciyan, Karekin. Türkiye’de Balık ve Balıkçılık, İstanbul: Aras, 2020 (2006). google scholar
• Dilay, Seda. “Sanatsal ve Kültürel Açıdan Balık Motifleri”, Türk Bilimsel Derlemeler Dergisi, 4 (1) (2011): 53-56. Erişim: 15.1.2022, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/417668 google scholar
• Doğan, Faruk. “Osmanlı’da Boğaziçi’nde Balıkçılık, 18.-20.yüzyıl”, Tarih Okulu, X (2011): 39-57. Erişim 5.1.2022, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/14480 google scholar
• Egmond, Florike ve Marlise Rijks. “Depicting Fish in Early Modern Venice and Antwerp”, Figurations animalieres a travers les textes et l’image en Europe, 453 (2021): 63-77. Erişim 6.1.2022, https://doi. org/10.1163/9789004472013_007 google scholar
• Elibal, Gültekin. “Hasan Vecih Bereketoğlu İçin”, İstanbul Şehir Üniversitesi, Taha Toros Arşivi, erişim 28.4.2022, https://core.ac.uk/download/pdf/162234634.pdf google scholar
• Ellridgei Arthur. Gauguin and The Nabis: Prophets of Modernism. Paris: Terrail, 1995. google scholar
• Evirgen, Ateş. Fotoğraflarla Türkiye Deniz Balıkları. İstanbul: Promar Deniz Malzemeleri 2007. google scholar
• Germaner, Semra ve Zeynep İnankur. Oryantalistlerin İstanbulu. İstanbul: T. İş Bankası, 2002. google scholar
• Giray, Kıymet. Çallı ve Atölyesi. İstanbul: T. İş Bankası Yay., 1997. google scholar
• Günyaz, Abdülkadir. “Âli Karsan Resmine Kısa Bir Bakış”, Karsan’ların Yaşam Öyküsü, Hamit Kınaytürk (ed.). İstanbul: Tekin Ofset, 1991. google scholar
• Güreh, Sarkis. “Medz Bahk, Ruhu Arındırma ve Gelenekleri Yaşatma Zamanı”, Agos Gazetesi, 2013. Erişim: 26.12.2021, http://www.agos.com.tr/tr/yazi/4305/medz-bahk-ruhu-arindirma-ve-gelenekleri-yasatma-zamani google scholar
• Güvener, Yeşim. “Eren Eyüboğlu’nun Sanatı”. Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2015. google scholar
• Hırçın, Fahri. “Teşhir Edilmekte Olan San’at Eserleri”, Cumhuriyet Gazetesi, 11 Ağustos 1939. Erişim 9.1.2022, https://www.gastearsivi.com/gazete/cumhuriyet/1939-08-11/5 google scholar
• Jessen, Ina. “Memento Mori”, Tahiti, c.10:4. Erişim: 15.1.2022, https://doi.org/10.23995/tht.103188 google scholar
• Karlins, N.F. “Manet’s Still Life”. Erişim 8.12.2021, http://www.artnet.com/magazine/features/karlins/ karlins2-6-01.asp google scholar
• Kaya, Gülsen Sevinç ve Leyla Ayhan Soylu. Osmanlı Hanedanı’ndan Bir Ressam, Abdülmecid Efendi. Ankara: TBMM Milli Saraylar, 2004 google scholar
• Kharlan, O., I. Skhola, B. Saliuk, M. Bohdanova, Y. Melnikova, “Transformation of the Genre of Still Life in Painting and Literature”, Journal of History Culture and Art Reasearch, 9(3), 246-256, 2020. Erişim 1.05.2022, http://dx.doi.org/10.7596/taksad.v8i4.2316 google scholar
• Kömürciyan, Eremya Çelebi. İstanbul Tarihi. Çeviren Hrand Andreasyan. İstanbul: Eren Kitapçılık, 1988(1952). google scholar
• Kürkman, Garo. Osmanlı İmparatorluğunda Ermeni Ressamlar. İstanbul: Matüsalem, 2004. google scholar
• Leech, Caleb. “A Flower to Remember”. Erişim: 28.12.2021, https://www.metmuseum.org/blogs/in-season/2015/ a-flower-to-remember google scholar
• Lhote, Andre. Sanatta Değişmeyen Plastik Değerler. Çeviren Kaya Özsezgin. Ankara: İmge Kitabevi, 2000. google scholar
• Liedtke, Walter. “Still-Life Painting in Northern Europe, 1600-1800”. Erişim 16.12.2021, https://www. metmuseum.org/toah/hd/nstl/hd_nstl.htm google scholar
• Malaguzzi, Silvia. Food and Feasting in Art. Los Angles: Getty, 2008. google scholar
• Miegroet, Hans J. Van. “Still-life”, Grove Art Online. Erişim 10.12.2021, https://doi-org.proxy1.library.jhu. edu/10.1093/gao/9781884446054.article.T081448 google scholar
• Nastyuk, Elena, “The Fish in Art”. Erişim 26.12.2021, https://arthive.com/encyclopedia/30~The_fish_in_art google scholar
• Öney, Gönül. “Anadolu Selçuk Sanatında Balık Figürü”, Sanat Tarihi Yıllığı 2 (1968) 142-168. Erişim 5.1.2022, https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusty/issue/34471/381807 google scholar
• Pechman, Alexandra. “Drawn to Sacel: The Fish in Art”, (2013). Erişim 20.12.2021, https://www.artnews. com/art-news/news/drawn-to-scale-the-fish-in-art-2180/ google scholar
• Riley, Gillian. Food in Art: From Prehistory to the Renaissance. Londra: Reaktion Books, 2014 google scholar
• Roberts, Helene E., Encyclopedia of Comparative Iconography: Themes Depicted in Works of Art. Chicago: Fitzroy Dearborn,1998 google scholar
• Dennis-Bryan, Kim vd (Ed.) Signs & Symbols: An Illustrated Guide to Their Origins and Meanings, Londra: Dorling Kindersly, 2008. google scholar
• Swedenborg, Emanuel. The Apocalypse Or Book of Revelations, Explained According to the Spiritual Sense, Wherein are Disclosed the Arcana Therein Foretold which Have Been Hitherto Hidden, 3, Londra: J.&E. Hodson, 1895. google scholar
• Şerifoğlu, Ömer Faruk. Hanedandan Bir Ressam Abdülmecid Efendi. İstanbul: Yapı Kredi, 2004. google scholar
• Şerifoğlu, Ömer Faruk. Resim Tarihimizden Galatasaray Sergileri, 1916-1951. İstanbul: Yapı Kredi, 2003. google scholar
• Şerifoğlu, Ömer Faruk (Ed.). Türk Resim Sanatının Bir Asırlık Öyküsü II. İstanbul: Kadir Has Ü. Yay., 2009 google scholar
• Thomson, Belinda. Vallotton, Felix(-Emile-Jean) (2003). Erişim 28.4.2022 https://doi-org.proxy1.library.jhu. edu/10.1093/gao/9781884446054.article.T087707 google scholar
• Topal, Vladimir. “20.Yüzyıl Resim Sanatında Natürmortun Kavramsal Kullanımı”. Yüksek lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2014. google scholar
• Turan, Güven. “Gözle Yemek Gözle İçmek”, Sanat Dünyamız, Yeme İçme Kültürü (1996): 60-61. google scholar
• Üner, Sıtkı. Balık ve Balıkçılık, IX (1961). Erişim 26.12.2021, https://www.zmo.org.tr/resimler/ekler/BALIK_ BALIKCILIK/1961/61_06.pdf google scholar
• Ünsal, Artun. İstanbul’un Lezzet Tarihi. İstanbul: Everest, 2021. google scholar
• Vassaf, Gündüz. Boğaziçi’nde Balık. İstanbul: Karakarga, 2017. google scholar
• Wheelock, Arthur K. Jr., “Still Life With Dead Game”, Dutch Paintings 17th Century. Erişim: 14.12.2021, https://www.nga.gov/collection/art-object-page.61174.html google scholar
• Yasa-Yaman, Zeynep (Ed.). Ankara Resim ve Heykel Müzesi, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bak., 2012. google scholar
• Yerasimios, Marianna. 500 yıllık Osmanlı Mutfağı, İstanbul: Boyut, 2005. google scholar
• Yerasimos, Stephanos. Sultan Sofraları 15. ve 16.Yüzyılda Osmanlı Saray Mutfağı. İstanbul: Yapı Kredi, 2002. google scholar
• Yetik, Sami. Ressamlarımız. İstanbul: Gram, 2016 (Güzel Sanatlar Birliği Resim Şubesi Neşriyatı, 1940). google scholar
• Aikaterini Laskaridis Vakfı, “Gezginlerin Bakışı”. Erişim 19.12.2021, https://tr.travelogues.gr/collection. php?view=153 google scholar
• Art Institute Chicago, “Fish Still Life”. Erişim 9.12.2021, https://www.artic.edu/artworks/44892/fish-still-life google scholar
• Benezit Dictionary of Artists, “Hiroshige I”, erişim 29.04.2022, https://doi-org.proxy1.library.jhu.edu/10.1093/ benz/9780199773787.article.B00087928 google scholar
• Benezit Dictionary of Artists, “Turner, Joseph Mallord William”, erişim: 30.04.2022, https://doi-org.proxy1. library.jhu.edu/10.1093/benz/9780199773787.article.B00186304 google scholar
• Dictionary of Symbolism. Erişim: 30.12.2021, http://websites.umich.edu/~umfandsf/symbolismproject/ symbolism.html/K/knife.html google scholar
• “Fish In Japanese Art: Hiroshige’s Woodblock Prints”. Erişim: 10.12.2021, https://slicesofbluesky.com/ hiroshige-fish-woodblock-prints/ google scholar
• Karmakarışık Sergisi, Anka Sanat. Erişim: 9.1.2022, https://docplayer.biz.tr/5351932-20-mayis-2015-karma-karisik.html#show_full_text google scholar
• Kleiner, Fred S. Gardners Art Through the Ages: A Global History. California: Wadsworth, 2011. google scholar
• “Musee d’art moderne Andre Malraux”. Erişim: 28.12.2021, http://www.muma-lehavre.fr/en/collections/ artworks-in-context/post-impressionism/vallotton-still-life-apples google scholar
• Norton Simon Museum, “Still Life with Fish and Shrimp”. Erişim: 8.12.2021, https://www.nortonsimon.org/ art/detail/M.1978.25.P/ google scholar
• “Still Life Photography by Kevin Best”. Erişim: 5.1.2022, https://www.designfather.com/still-life-photography-by-kevin-best/ google scholar
• Tate Museum, “Sir William Nicholson”. Erişim: 30.12.2021, https://www.tate.org.uk/art/artists/sir-william-nicholson-1703 google scholar
• “Kırlangıç”. Erişim: 26.12.2021, https://www.tarimziraat.com/su_urunleri/deniz_baliklari/kirlangic_trigla_ lucerna_trigla_hirunda/kirlangic_baligi/“Verdun”. Erişim: 28.01.2022, http://www.mheu.org/en/timeline/ verdun-felix-vallotton.htm, google scholar