The Black Sea Tradition in Aşağı Canören Village’s Mosque in Aziziye, Erzurum

Yıl 2023, Sayı: 32, 249 - 274, 26.06.2023

Burak Muhammet Gökler

https://doi.org/10.26650/sty.2023.1234084

Öz

The Ottoman Empire brought many architectural works to every corner of Anatolia during the time from its founding to its collapse. The remains of these works show different features regarding the variety of plan types. While the empire tried to spread and imitate the artistic environment in the capital city of Istanbul throughout the country, this style in rural architecture gained distinction in the hands of local masters and would go on to form the classical regional architectural understandings. Located along the Silk Road, Erzurum’s location and proximity to other provinces also diversified the rural architecture of the region, with the northern districts in particular having interacted with the Black Sea Region and the interregional travels of local masters being among the most important factors that supported this. The Village is affiliated with the Aziziye District of Erzurum and represents some of the important works reflecting the Black Sea tradition in the region. The structure of the village’s mosque, whose history is fixed with its inscription, was built by a master from Bayburt between 1935-1938 during the Republican era. This claim is supported by the mihrab, minbar, pulpit, and decorative features of the building. This study aims to evaluate the architecture, interior architectural elements, and ornamental compositions of the mosque, which had remained unregistered until recently, and to determine the stylistic link between it and other Black Sea mosques. Thus, the study will use these determinations to also reveal the interregional interactions.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Aşağı Canören Village, Mosque, Blacksea, Rural Architecture

Karadeniz Geleneğinde Erzurum/Ilıca Aşağı Canören Köyü Camii

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan yıkılışa kadar geçen süreçte Anadolu’nun her bir köşesine birçok mimari eser kazandırılmıştır. Bu eserler çeşitli plan tiplerinde farklı özellikler göstermektedir. Başkent İstanbul’daki sanat ortamı her ne kadar genele yayılmaya çalışılmış ve taklit edilmiş olsa da kırsal mimaride bu üslup yerel ustaların elinde farklılık kazanmış ve bölge için klasikleşmiş mimari anlayışlar ortaya çıkarmıştır. İpek Yolu güzergâhında yer alan Erzurum, konumu ve diğer iller ile olan yakınlığı bölgenin yerel mimarisini de çeşitlendirmektedir. Özellikle kuzey ilçeleri coğrafi açıdan içinde bulundukları Karadeniz Bölgesi ile büyük ölçüde örtüşen mimari özellikler sergilemektedir. Yerel gezici ustaların bölgeler arasındaki seyahati bunu destekleyen en önemli etkenlerin başında gelmektedir. Erzurum’un Aziziye İlçesine bağlı olan Aşağı Canören Köyü, Karadeniz geleneğini yansıtan bölgedeki önemli eserlerden birisidir. Kitabesi ile tarihi geçmişi sabit olan yapının Cumhuriyet döneminde 1935-38 yılları arasında Bayburtlu bir usta tarafından inşa edildiği bilinmektedir ki bu durumu yapının mihrabı, minberi, vaaz kürsüsü ve süsleme özellikleri desteklemektedir. Bugüne kadar kayda geçmeyen ve tescili bulunmayan caminin mimarisi, iç mekândaki mimari öğeleri ve süsleme kompozisyonları değerlendirilerek yapının Karadeniz camileriyle arasındaki üslup birliğindeki bağın tespit edilmesi amaçlanmaktadır. Bu tespit ile birlikte bölgeler arasındaki etkileşimin belgelenmesine katkı sağlayacağını düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Aşağı Canören Köyü, Camii, Karadeniz, Kırsal Mimari

Kaynakça

• Aytekin, Osman. “Artvin’deki Mimari Eserler”. Doktora tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 1996. google scholar
• Baramidze, Ruslan. IslamiDini Yapılar (Artvinİli). Batum: 2017. google scholar
• Baramidze, Ruslan. TheMuslimMonument of Worship. Batum: 2010. google scholar
• Bayhan, Ahmet Ali. Geçmişten Günümüze Ordu’nun Geleneksel Ahşap Camileri. Ordu: Büyük Şehir Belediyesi, 2019. google scholar
• Cumhuriyetin Ellinci Yılında Erzurum. 1973 İl Yıllığı, Erzurum: 1974. google scholar
• Çiğdem, Süleyman, Can, Birol. “Erzurum Müzesinde Bulunan Tarım Aletleri Işığında Geç Kalkolitik ve Tunç Çağlarında Bölgedeki Tarımsal Aktiviteler”. Anadolu, (Erzurum 2005): 13-27. google scholar
• Çiğdem, Süleyman, Özkan, Haldun, Yurttaş, Hüseyin. Tarihi ve Kültürel Varlıklarıyla Bayburt. Bayburt: Bakütam Yayınevi, 2020. google scholar
• Gökler, Burak M. “Rize’de Osmanlı Dönemi Camileri”. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2022. google scholar
• Gökler, Burak Muhammet, Doğan, M. Emin. “Arşiv Belgelerine Dayanarak Narman Güvenlik Köyü Camii Üzerine Bir Değerlendirme”. Art Sanat 16, (2021): 181-219, erişim 12 Ocak 2023, doi:10.26650/ artsanat.2021.16.0007. google scholar
• Gündoğdu, Hamza, “Gümüşhane Sarıçiçek Köyünde İki Köy Odası”, Lale Dergisi, 8 (1992): 22-30.
• Hatipoğlu, Oktay. “XIX. yy Osmanlı Camilerinde Kalemişi Tezyinatı”. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2007.
• https://karadeniz.gov.tr/akbulak-koyu-camii/#prettyPhoto (erişim 11 Ocak 2023)
• https://karadeniz.gov.tr/konursu-camii/ (erişim 13 Kasım 2022).
• https://karadeniz.gov.tr/musazade-mahallesi-camii/#prettyPhoto (erişim 01 Ocak 2023)
• https://karadeniz.gov.tr/saribudak-koyu-camii/ (erişim 27 Aralık 2022).
• Işıklı, Mehmet. “Erzurum Ovası Alaybeyi Höyüğü Kalkolitik ve Erken ve Tunç Çağ Tabakaları”. Karaz’dan Büyük İskender’e Erzurum Ovası’nda Yeni Bir Keşif Alaybeyi Höyük. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2019, 139-182. google scholar
• Karadeniz, Erdem. “Trabzon Of İlçesi’ndeki Mimari Eserler”. Yüksek Lisans tezi, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2017. google scholar
• Karpuz, Haşim. “Rize Köy Camilerinde Mimari Süsleme”. Geleneksel Rize Mimarisi Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Revak, 2019, 39-59. google scholar
• Koşay, Hamit Zübeyr. Erzurum ve Çevresinin Dip Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1984. google scholar
• Küçük, Cevdet. “Erzurum”. TDV. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınlar, 1995, 334-335.
• Nefes Eyüp- Gün, Recep. “Giresun Çamoluk İlçesi Sarpkaya Köyü’ndeki Ahşap Sütunlu Bektaş Bey Camii”. Vakıflar Dergisi, 36 (2011): 137-154, erişim 1 Mart 2023, http://isamveri.org/pdfdrg/ D00143/2011_36/2011_36_NEFESE_GUNR.pdf
• Narmanlı, Faruk. “Giresun Camilerinde Tezyinat”, Yüksek Lisans tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2018.
• Naza Dönmez, E. Emine. Wooden Mosque of the Samsun Region, Turkey from the Past to the Present in the light of Surveys Carried Out in the Years 2001-2003. Oxford: BAR International Series, 2008. google scholar
• Naza Dönmez, E. Emine. “Denizli-Tavas ve Çevresi Camileri Ön Araştırması”. Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, Isparta: Fakülte Kitabevi, 2007, 174-180. google scholar
• Naza Dönmez, E. Emine. “Merzifon Hacı Hasan Camii Ahşap Kubbesi ve Süslemeleri”, XII. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Sempozyumu”. İzmir: Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, 2010, 301-307.
• Naza Dönmez, E. Emine. “Aydın Karacasu Çarşı Camii ve İç Menteşe Bölgesi Camileri İçindeki Yeri”. IX. Ortaçağ-Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2007, 211-219. google scholar
• Özger, Yunus. “Tanzimat Öncesi Erzurum Şehrinin Demografik Yapısı (1251/1835 Tarihli Nüfus Yoklama Defterine Göre)”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 29 (2006): 239-266. google scholar
• Özkan, Haldun, Yurttaş, Hüseyin. Ortaçağ’dan Günümüze Gümüşhane. Gümüşhane: Seçil Ofset, 2012. Özkan, Haldun. “Gümüşhane’de Ahşap Tavanlı Camiler”. Sanat Dergisi 18, (2010): 63-80. google scholar
• Saat, Abdullah. “İstanbul Selatin Camilerindeki Vaaz Kürsüleri”, Yüksek Lisans tezi, Selçuk Üniversitesi, 2008. Sağlam, Temel, “Geleneksel Erzurum Evleri, Restorasyonları ve Ev Yaşantısı”. Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2019. google scholar
• Samsun Ahşap Camileri. Ankara: Sincan Matbaası, 2011. google scholar
• Sarı, Yavuz. “Trabzon ve İlçelerinde Camiler”. Doktora tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2021. google scholar
• Taşkan, Demet. “Artvin İli Borçka ve Hopa İlçeleri Camilerinde Ahşap Süsleme”. Yüksek Lisans tezi, Gazi Üniversitesi 2011. google scholar
• Taşkan, Demet. “Trabzon İli Camilerinde Ahşap Minberler”. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 2016. google scholar
• Turan, Osman. Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi. İstanbul: Turan Neşriyat Yurdu, 1973. google scholar
• Yavuz, Mehmet. Çaykara ve Dernekpazarı’nda Geleneksel Köy Camileri. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 2009. google scholar
• Yavuz, Mehmet. “Doğu Karadeniz Köy Camilerinde Bezeme Anlayışı”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2/6, 2009: 306-322. erişim 3 Mart 2023, https://www.sosyalarastirmalar.com/articles/the-ornamentation-perception-of-the-village-mosques-in-the-east-black-sea-region.pdf google scholar
• Yavuz, Mehmet. “Sürmene-Gültepe Köyü Yukarı Kefeli Mahallesi Camii ve Şadırvanı”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31), 2014: 498-515. erişim 3 Mart 2023, https://www.sosyalarastirmalar.com/ articles/the-mosque-and-fountain-of-gultepe-kefeli-village-near-surmene.pdf google scholar
• Yurttaş, Hüseyin, Özkan, Haldun, Köşklü, Zerrin, vd. Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum. Ankara: Kariyer Matbaacılık, 2008. google scholar