Perge Güney Bazilika Kazılarında Ele Geçen Cam ve Metal Buluntular

Yıl 2023, Sayı: 32, 141 - 176, 26.06.2023

Nurtaç Buluç

https://doi.org/10.26650/sty.2023.1248816

Öz

Pamphylia Bölgesi’nin territoriumu içerisinde yer alan Perge Antik Kenti’nin tarih öncesi geçmişi Geç Neolitik ve Kalkolitik Dönemlere kadar uzanmakta; Helenistik, Roma ve Bizans dönemlerinde önemli kentleşme modeli göstermektedir. Bu makale, Antalya Müzesi tarafından 2016-2017 yıllarında kazısı yapılan Perge Güney Bazilikası’nda ele geçen cam ve metal eserleri kapsamaktadır. Bu çalışma kapsamında, cam ve metal malzemeler içinden seçilen gruplar üslup ve işlev özellikleri saptanıp, diğer merkezlerdeki paralel örneklerle analojik olarak karşılaştırılarak değerlendirilmesi hedeflenmiştir. Malzemeler el ve dijital çizim çalışmalarının ardından form, tür ve işlevleri tespit edilerek kataloglanmıştır. Tespit edilen sonuçlar ışığında, kentin ve bölgenin Erken Bizans Dönemi’ne dair çeşitli soruları yanıtlamak amaçlanmıştır. Çalışmada incelenen buluntuların dönemin sosyal ve siyasi tarihi ile birlikte değerlendirdiğimizde, Perge’nin sosyal ve ekonomik yaşamına ilişkin önemli bilgiler sunması ve yerleşimler arasındaki ticaret ilişkilerini aydınlatmasına yardımcı olması hedeflenmiştir. M.S. 250 yılında Pamphylia’nın metropolisi olan Perge, bu ünvanını M.S. 6. yüzyılda yitirerek Attaleia vilayetinin metropolisi olmuş ve artan Arap ve Sasani baskı ve tehditlerinden dolayı M.S. 7. yüzyılda Akropolis’e taşınmıştır. Çalışma kapsamında ele alınan cam ve metal buluntular da bu kronolojiyi destekler veriler içermekte, buluntuların çoğunluğu M.S. 5.-7. yüzyıllar arasına tarihlenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Perge, Bazilika, Bizans Dönemi, Cam, Metal

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

38217

Teşekkür

Perge Kazısı malzemelerini çalışmama izin veren ve desteklerini hiç esirgemeyen kazı başkanı sevgili hocam Prof. Dr. Sedef Çokay-Kepçe’ye; Kendisinden bu alanda çok şey öğrendiğim Doç. Dr. Ayça Tiryaki Türkmenoğlu’na; Araştırma kapsamında bilgilerini ve önerilerini benimle paylaşan Prof. Dr. Asnu Bilban Yalçın’a ve tüm bana kattığı öğretileri ve sabrı için Doç. Dr. Özgü Çömezoğlu Uzbek’e sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Glass and Metal Finds from the Southern Basilica Excavations at Perge

Öz

The prehistoric history of the ancient city of Perge, which was located in the territory of Pamphylia, dates back to the Late Neolithic and Chalcolithic Periods and reveals important urbanization models models during the Hellenistic, Roman, and Byzantine eras. This article covers the glass and metal artifacts found in the Southern Basilica of Perge, as excavated by the Antalya Museum in 2016- 2017. The research, aims to determine the stylistic and functional characteristics of these glass and metal artifacts and to date them using analogical comparisons with parallel samples found in other regions. After hand and digitally drawing the materials, they were cataloged by determining their forms, types, and functions. In light of the determined results, the study aims to answer various questions regarding the Early Byzantine period of the city and region. The study evaluates the finds examined herein alongside the social and political history of the Early Byzantine period, with the aim of providing important information about Perge’s social and economic life and of helping illuminate trade relations among the settlements. Once the metropolis of Pamphylia, in 250 AD Perge became the metropolis of the then Attaleia province (now Antalya) losing this title in the 6th century AD before moved to the city’s acropolis in the 7th century AD due to increased pressure and threats from Arabs and the Sassanid. The glass and metal finds presented within the scope of the study also contain data which support this chronology, with the majority of the finds dating back to the 5th -7th centuries AD.

Anahtar Kelimeler

Perge, Church, Byzantine Period, Glass, Metal

Proje Numarası

38217

Kaynakça

• Abbasoğlu, Haluk ve Wolfram Martini. “Perge Akropolisi’nde 1994 Yılında Yapılan Çalışmalar”, 17. KST-2, 121-127. Ankara: 1996. google scholar
• Abbasoğlu, Haluk ve Wolfram Martini. “Perge Akropolisi’nde 1995 Yılında Yapılan Çalışmalar”, 18. KST-2, 51-63.Ankara: 1997. google scholar
• Abbasoğlu, Haluk ve Wolfram Martini. “Perge Akropolisi’nde 1996 Yılında Yapılan Çalışmalar”, 19. KST-2, 93-105.Ankara: 1998. google scholar
• Abbasoğlu, Haluk ve Wolfram Martini. “Perge Akropolisi’nde 1997 Yılında Yapılan Çalışmalar”, 20. KST-II, 179-194.Ankara: 1999. google scholar
• Abbasoğlu, Haluk ve Wolfram Martini. Die Akropolis von Perge: Survey undSondagen 1994-1997. Band 1, Verlag: Mainz, Zabern, 2003. google scholar
• Altun, F. İmrana. “Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) Metal Buluntuları.” Yüksek Lisans tezi, Trakya Üniversitesi, 2019. google scholar
• Antonaras, Anastasios. “Opsıxa^Kiva supr^aTa ano to ıspo tt|ç PaGiXucr|ç KaTro ano rr|v Ayia So^ia ®SGGaXovııcr|ç.” IAthens: TameionArchaiologikonPoron, (2016): 117-132. google scholar
• Baybo, Selda. “Patara Kazıları’ndan (1989-2001) Ele Geçen Cam Eserler.” Yüksek Lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2003. google scholar
• Baybo, Selda. “Late Antique/Early Byzantine Glass Vessels from Trench Q18 at Limyra: Excavation Seasons 2007-2009”, Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 189-198. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Boardman, John. “Excavation in Chios.” The British School at Athens Supplementary, 20, (1989): 110-125. google scholar
• Buluç, Nurtaç. “Perge Güney Bazilika Kazıları Seramik ve Diğer Buluntular.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 2022. google scholar
• Contardi, Simona. “Late Antique Glass from Iasos (Caria).” Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 123-132. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Czurda-Ruth, Barbara. Hanghaus 1 in Ephesos Die Glaser Wien: Forschungen in Ephesos VIII, 2007. google scholar
• Çakmakçı, Zeynep. “A Typological Approach to the Glass Goblet Production from Late Antiquity to the Middle Ages in the Light of Recent Finds.” Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 49-66. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Çelikbaş, Ersin. “2005-2014 Parion Kazısı Metal (bronz-demir-kurşun) Buluntuları.” Doktora tezi, Atatürk Üniversitesi, 2016. google scholar
• Çokay-Kepçe, Sedef vd. Pamphylia>nın Yüce Kenti Perge: Arkeolojik Rehber. İstanbul: Homer Kitabevi, 2019. google scholar
• Çömezoğlu, Özgü.“Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Kazılarında 1996-1999 Yılları Arasında Bulunan Aydınlatma İşlevli Cam Eserler.” Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2001. google scholar
• Çömezoğlu, Özgü. “Akdeniz Çevresi Ortaçağ Camcılığı Işığında Demre Aziz Nikolaos Kilisesi Cam Buluntular.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2007. google scholar
• Çömezoğlu, Özgü. “Bizans Döneminde Günlük Kullanım Amaçlı Cam Objeler ve Kullanım Alanları Üzerine Düşünceler.” Sanat Tarihi Yıllığı 20, (2012): 17-49. google scholar
• Demir, E. Çiğdem. “Perge Konut Alanı Cam Eserleri Antik Çağda Cam ve Perge Konut Alanı “A” Evi Cam Eserleri Üzerine Tipolojik Bir İnceleme.” Yüksek Lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, 1998. google scholar
• Demirer, Ünal. “Kibyra Metal Buluntuları.” Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2013. google scholar
• Demirton, Ceren. “Patara Kent Bazilikası Litürjik Taş Eserler.” Yüksek Lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2018. google scholar
• Dusenbery, Elsbeth, B. Samothrace: The Necropolis andCatalogues of Burials. New Jersey, 1998. google scholar
• Enez, Ayberk. “Küçükçekmece Göl Havzası (Bathonea) Metal Buluntuları.” Yüksek Lisans tezi, Trakya Üniversitesi, 2019. google scholar
• Ferrazzoli, Federica Adele. “Byzantine Small Finds from Elauissa Sebaste.”,Byzantine Small Finds in Archaeological ContextsBYZAS 15, 289-307. İstanbul: Ege Yayınları, 2012. google scholar
• Foss, Clive. “The Persians in Asia Minor and the End ofAntiquity.” The EnglishHistoricalReview 90, (1975): 721-747. google scholar
• Foy, Daniele. “Un atelier de verrier a Beyrouth au debut de la conquete islamique.” Syria 77 (1), (2000): 239-290. google scholar
• Gençler, Çiğdem. “I vetri di Hierapolis / Hierapolis Camları.” Ricerche Archeologiche Turche Nella Vale Del Lykos/ Lykos Vadisi Türk Arkeoloji Araştırmaları, 209-289. İtalya: 2000. google scholar
• Gençler-Güray, Çiğdem. “Elauissa Sebaste Antik Yerleşimi Cam Buluntuları.” Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2009. google scholar
• Gençler-Güray, Çiğdem. “Kaunos’un Erken Bizans Dönemi Cam Buluntuları.” Anadolu / Anatolia 36, (2010): 215.226. google scholar
• Gençler-Güray, Çiğdem. “The Glass Finds.”Elaiussa Sebaste III — L’Agora Romana, 234-244. İstanbul: Ege Yayınları, 2010. google scholar
• Gill, M. A. V. Amorium Reports. Finds I, The Glass (1987—1997). Oxford: BAR International Series 1070, 2002. google scholar
• Golofast, Larissa. “Early Byzantine Glass from the Tauric Chersonesos (Crimea).” Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 301-335. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Gültekin, Arzu. “Pisidia Antiokheia Antik Kenti Metal Buluntuları.” Yüksek Lisans tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 2012. google scholar
• Harden, B. Donald. “New light on Roman and Early Medieval Window Glass.” Glastechnische Berichte 23 (1959): 8-16. google scholar
• Hayes, John W. Excavations Saraçhane in İstanbul. Vol. II, Oxford: Princeton University Press, 1992. google scholar
• Hellenkemper, Hansgerd ve Friedrich Hild. Lykien und Pamphylien. Tabulaİmperii Byzantini 8, Wien: Verlag Der Österreichischen Akademie Der Wissenschaften, 2004. google scholar
• Herzfeld Ernst ve Samuel Guyer. Meriamlik und Korykos. Monumenta Asiae Minoris Antiqua II, Manchester: Manchester Univercity Press, 1930. google scholar
• Hill, George Francis. BMC Lycia, A Catalogue of the Greek Coins in The British Museum. Lycia, Pamphylia andPisidia. London: Printed by Order the Trustees of the British Museum, 1897. google scholar
• Işıklıkaya, Işıl R. “Perge Mozaikleri: Macellum, Güney Hamam ve Geç Dönem Meydanı Doğu Portiği.” Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, 2010. google scholar
• Ivanova, Vera. AnciennesEglises etAnciensMonasteres dans lespays bulgare duIVauXIIsiecle. Sofia: Dans Annuaire du Musee National, 1922. google scholar
• Kanyak, Serra. “Late Roman/Early Byzantine Window Glass from the Marmaray Rescue Excavations at Sirkeci.” Late Antique/Early Byzantine Glass in TheEasternMediterranean, 25-47. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Kara, Onur ve Mustafa Demirel, “Perge 2014 Yılı Kazıları.” ANMED, (2015): 239-250. google scholar
• Katsnelson, Natalya. “Glass Vessels from the Painted Tomb at Migdal Ashkelon.”Atiqot, XXXVII, (1999): 67-82. google scholar
• Kazhdan, A. ve L. Bouras. “Lighting in Everyday Life.” The OxfordDictionary of Byzantium, Vol.2, Oxford University Press: 1991, 1227. google scholar
• Krautheimer, Richard. “The Transept in The Early Christian Basilica.” Studies in Early Christian, Medieval, andRenaissanceArt, 59-68. London: 1969. google scholar
• Krizanac, Milica. “Glass from Early Byzantine Gradina on Mount Jelica (Serbia).” Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 265-284. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Lemerle, Paul. “Saint Demetrius De Thessalonique Et Les Problemes Du Martyrion Et Du Transept.” Bulletin de CorrespondanceHellenique 77, (1953): 660-694. google scholar
• Lledo, Berta ve Sheila D. Matthew. “Bottoms and Bases”, Serçe Limanı Vol 2: The Glass of An Eleventh-Century Shipwreck, Haz. George Bass, Berta Lledo, Sheila Matthews, Robert H. Brill, 421-430. Texas A&M University Press: 2009. google scholar
• Martini, Wolfram ve Norbert Eschbach, Die Akropolis von Perge. Die Ergebnisse der Grabungen 1998- 2004 und 2008. Antalya: Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü, 2017. google scholar
• Megaw, A. H. S. Kourion: Excavations in theEpiscopalPrecinct. Princeton, N.J: Princeton University Press; Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection, 2007. google scholar
• Meyer, Carol. “Glass from the North Theater Byzantine Church, and Soundings at Jerash, Jordan, 1982-1983.” Basor Supplement, 25, (1988): 175-222. google scholar
• Milavec, Tina. “5th-6th Century Glass from the Hilltop Settlement of Tonovcoc Grad (Slovenia).” Late Antique/ Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 285-300. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Muluk, Yunus. “Öküzlü Kuzey Kilise Örneğinde Erken Bizans Dönemi Kilikia ve Isauria Transeptli Bazilikaları.” Yüksek Lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, 2006. google scholar
• Olcay, B. Yelda. “Antalya’nın Demre (Kale) İlçesindeki Aziz Nikolaos Kilisesi Kazısı 1989-1995 Yılları Cam Buluntuları.” Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, 1997. google scholar
• Olcay, B. Yelda. “Lighting Methods in the Byzantine Period and Findings of Glass Lamps in Anatolia.” JGS 43, (2001): 77-87. google scholar
• Olcay, Uçkan, B. Yelda. “Olympos Kazısı Cam Buluntuları.” Olympos I, 2000-2014 Araştırma Sonuçları. 195-199. İstanbul: Akmed Series in Mediterranean Studies, 2017. google scholar
• Oral Çakmakçı, Zeynep. “Örnekler Işığında Bizans Asia’sında Cam Sanatı.” Doktora tezi, Ege Üniversitesi, 2008. google scholar
• Ostrogorsky, Georg. Bizans Devleti Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2015. google scholar
• Özgümüş, Üzlifat. “Anadolu’da Bizans Dönemi Camcılığı.” Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 12, (1993): 39-43. google scholar
• Özgümüş, Üzlifat. “Byzantine Glass Finds in the Roman Theather at İznik (Nicaea).” Byzantinische Zeitschrift 101, (2008), 727-735. google scholar
• Özgümüş Canav, Üzlifat. “Late Roman/Early Byzantine Glass from the Marmaray Rescue Excavations at Sirkeci, İstanbul”, Late Antique/Early Byzantine Glass in The Eastern Mediterranean, 17-24. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Özgümüş Canav, Üzlifat ve Kanyak Serra. “Recent Glass Finds From Pantocrator Church in Istanbul.” Annales du 19e Congres deL’associationInternatıonalePourL’histoire du Verre, 350-356. Koper: 2012. google scholar
• Öztaşkın, Muradiye. “Stratonikeia Bizas Dönemi Cam Buluntuları.” Stratonikeia ve Çevresi Araştırmaları I (2015): 175-188. google scholar
• Pseudo Epiphanius. “Notitia Episcopatuum.” Erişim 5 Nisan 2023. https://topostext.org/work/567#2.1 google scholar
• Ramsay, William Mitchell. The Historical Geography of Asia Minor. London: John Murray, 1890. google scholar
• Rott, Hans. Kleinasiatische Denkmaler ausPisidien, Pamphylien, Kappadokien undLykien. Dieterich: Leipzig, 1908. google scholar
• Saldern, Axel Von. “Glass from Sardis.” AJA 66, (1962): 5-12. google scholar
• Saldern, Axel Von. Ancient and Byzantine Glass from Sardis.Harvard University Press: 1980. google scholar
• Savur Yıldız, Sümeyra. “Smyrna Agorosı’ndaki Geç Antik Çağ Cam Buluntular.” Yüksek Lisans tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2016. google scholar
• Schatzchock, Martina. “Glass From Terrace House 2 at Ephesus.” Late Antique/Early Byzantine Glass in the Eastern Mediterranean, 115-122. İzmir: TÜBİTAK, 2009. google scholar
• Stern, E. Marianne. “Ancient and Medieval Glass From The Necropolis Church at Anemurium.” IX. Congres de l’AssociationInternationalepour l’Historie du Verre, 35-63. France: 1985. google scholar
• Stern, E. Marianne. Roman, Byzantine and Early Medieval Glas, 10 BCE-700 CE, Ernesto Wolf Collection. Ostfıldern, Germany: New York, N.Y.: Hatje Cantz; Distributed Art Publishers, 2001. google scholar
• Stern, E. Marianne. “Early Byzantine Glass from Athens (5th-8th centuries).” Byzantine Small Finds in Archaeological ContextsBYZAS 15, 49-60. İstanbul: Ege Yayınları, 2012. google scholar
• Sternini, Mara. “I vetri provenienti dagli scavi della missione italiana a Cartagine (1973-1977).” Journal of GlassStudies 41, (1999): 83-103. google scholar
• Tek, Ahmet Tolga. “Side Sikke Buluntuları Işığında MS 622/3’de Pamphylia’ya “Olası” Bir Sasani Saldırısı”, Colloquium Anatolicum 14, (2015): 116-129. google scholar
• Waldbaum, Jane C. MetalworkFrom Sardis, London: Harvard University Press, 1983. google scholar
• Weitzmann, Kurt. Age of Spirituality, LateAntique and Early ChristianArt, ThirdTo Seventh Century. Catalogue of the exhibition at The Metropolitan Museum of Art, New York: Yale University Press, 1979. google scholar
• Zachos, L. Konstantinos. An Archaeological Guide to Nicopolis. Athens: Ministry of Culture & Sports, 2015. google scholar