II. Abdülhamid Dönemi İstanbul İbadethanelerinde bir Tavan Süslemesi Modası: Gök Mavisi Üzerine Altın Renginde Yıldızlı Kalemişi Bezeme

Yıl 2024, Sayı: 33, 219 - 239, 30.06.2024

Mustafa Kaan Sağ

https://doi.org/10.26650/sty.2024.1418766

Öz

Gök mavisi üzerine altın renginde yıldızlı kalemişi bezeme, antik Mısır mimarisinden başlayarak antik Roma, Bizans, gotik ve Rönesans gibi farklı dönemlerde birçok anıtsal yapının tavan yüzeyinde uygulanmıştır. Bu yapılardan başlıcaları Thebes’teki XIX. Hanedan Kral Mezarları, Ravenna’daki Galla Placidia Mozolesi ve San Vitale Kilisesi, Venedik’teki San Marco Kilisesi, Vatikan’daki Sistine Şapeli ve Paris’te bulunan Sainte-Chapelle’dir. Bahsedilen bezeme Mısır’dan Konstantinopolis başkentli Roma’ya uzanmış ve Konstantinopolis başkentli Bizans coğrafyası etkileşimi ile Avrupa’ya yayılmıştır. 19. yüzyılda öne çıkan yeniden canlandırmacı mimari üsluplar ile dekorasyon, Batı dünyasında neogotik başta olmak üzere, neoklasik ve eklektik üslupların önemli bir bileşeni haline gelmiştir. 19. yüzyıl, Avrupa’da olduğu gibi yeniden canlandırmacı üslupların ve eklektisizmin Osmanlı mimarisinde de ağırlık kazandığı dönemdir. Ele alınan tavan dekorasyonu, 19. yüzyılda İstanbul’da inşa edilmiş Rum Ortodoks kiliseleri ve Latin Katolik kiliseleri başta olmak üzere birçok kilisede görülmektedir. Dekorasyonun tüm semavi dinlere ait ibadethanelerde kullanıldığı zaman aralığı ise Sultan II. Abdülhamid dönemine (1876-1909) denk gelmektedir. 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında Osmanlı başkentinde inşa edilmiş önde gelen cami ve sinagoglarda aynı tavan süslemesi ile karşılaşılmaktadır. Bunların arasında özellikle Yıldız Hamidiye Camisi ve Galata Aşkenaz Sinagogu kubbeleriyle öne çıkmaktadır. II. Abdülhamid dönemi tezyinatı hakkındaki çalışmalar ele alınan bezemeyi oryantalizm ve İslam sanatı içinde yorumlamaktadır. Bu çalışma ile bezemenin kökeni, farklı kültürlerdeki izi takip edilmiş ve II. Abdülhamid döneminde imparatorluğu temsil eden bir simge olarak kullanıldığı görülmüştür. Yazının asıl amacı bezemenin bu dönemde başkent ve yakın çevresindeki ibadethanelerde din farkı gözetmeksizin bir moda haline geldiğini ortaya koymaktır.

Anahtar Kelimeler

Tavan dekorasyonu, eklektisizm, yaldızlı yıldız, Osmanlı Mimarisi, II. Abdülhamid

Fashionable Ceiling Decoration Found at Places of Worship in Istanbul during the Sultan II. Abdülhamid Period: Azure Painting with Gilded Stars

Öz

Azure painting with gilded stars was implemented on the ceilings of numerous monumental buildings built during different periods, initially from ancient Egyptian architecture to ancient Roman, Byzantine, gothic, and Renaissance architecture. Prominent examples include XIX. Dynasty tombs in Thebes, Galla Placidia Mausoleum and San Vitale Church in Ravenna, San Marco Church in Venice, Sistine Chapel in Vatican, and Sainte-Chapelle in Paris. Apparently, it moved from Egypt to Roman territories, including the capital city of Constantinople, and spread to Europe in the Middle Ages through mutual interaction with the Byzantine Empire. Through the revivalist architectural styles dominant in the 19th century, this decoration became a substantial component of neoclassical architecture and especially neogothic architecture in Western culture. The 19th century was in the same way the period of revivalism and eclecticism in the westernised Ottoman architecture as in Europe and the United States. Many churches built in the 19th century in Istanbul, especially Orthodox and Catholic examples, contain the mentioned ceiling decoration. Yet in the period of Sultan II. Abdülhamid (1876-1909) the same decoration was also used in mosques and synagogues, including the Yıldız Hamidiye Mosque and Galata Ashkenazi Synagogue, indicating that it came into fashion among all abrahamic religions in the city. Academic research on the II. Abdülhamid era ornamentation considers the decoration as a part of orientalism and Islamic art. In this paper, the origin of the decoration and its traces within different cultures have been put forward. Moreover, it has been seen that it became an imperial symbol during the reign of Sultan II. Abdülhamid. The main aim of this paper is to introduce the fact that it became a fashion in the same era at the places of worship in Istanbul and its close vicinity regardless of religious differences.

Anahtar Kelimeler

Ceiling decoration, eclecticism, gilded star, Ottoman Architecture, II. Abdülhamid

Kaynakça

• Akın, Günkut. “Uzak Yankılar: Estetik Hareket ve Osmanlı Dünyası”, Sanat Tarihi Defterleri içinde 1-54, c. 18. İstanbul: Ege Yayınları, 2020. google scholar
• Anonim. “William Richard Lethaby”. Encyclopaedia Britannica. 757. Londra ve New York: The Encyclopaedia Britannica Company, 1922. google scholar
• Ayvansarayî Hafız Efendi, Hadikatü’l-Cevâmî, c. 2. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1281(h). google scholar
• Balcı, Sezayi. “İstanbul Beyoğlu’nda Bir Latin Katolik Müessesesi: Santa Maria Draperis”. Yüksek Lisans Tezi, İTÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Yüksek Lisans Programı, 2018. google scholar
• Beckwith, John. Early Christian and Byzantine Art. Middlesex: Penguin Books, 1979. google scholar
• Bouras, Charalampos ve David A. Hardy. Nea Moni on Chios: History and Architecture. Atina: Commercial Bank of Greece, 1982. google scholar
• Can, Selman. “Yıldız Camii.” İslam Ansiklopedisi. 43: 540-541. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013. google scholar
• Davey, Peter. Architecture of the Arts and Crafts Movement. Londra ve New York: The Architectural Press, 1980. google scholar
• Demirarslan, Deniz. “Mekan Tasarım Özellikleri Açısından Gelibolu Mevlevihanesi”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 72 (2014): 43-67. google scholar
• Ettlinger, Leopold David. The Sistine Chapel Before Michelangelo; religious imagery and papal primacy. Oxford: Oxford Clarendon Press, 1965. google scholar
• Eyice, Semavi. Istanbul Petit Guide A Travers Les Monuments Byzantins et Turcs. İstanbul: İstanbul Matbaası, 1955. google scholar
• Falcini, Fiorenzo. La missione dei frati minori in Turchia e Grecia: Numero unico nel cinquantesimo anniversario del passagio alla Provincia toscana (1930-1980). Floransa: Tip Bianchi, 1980. google scholar
• Fazio, Michael W., Moffett, Marian ve Wodehouse, Lawrence. A World History of Architecture. Londra: Laurence King Publishing, 2009. google scholar
• Ferrey, Benjamin. Recollections of A. N. Welby Pugin and His Father Augustus Pugin With Notices of Their Works. Londra: 1861. google scholar
• Grant, John. The True Principles of Pointed or Christian Architecture Set Forth in Two Lectures Delivered at St. Maries, Oscott by A. Welby Pugin. Edinburgh: 1895. google scholar
• Howard, Deborah. The Architectural History of Venice. Londra: B.T. Batsford, 1980. google scholar
• Karabey, Funda. “Moda’da Hırıstiyan Dini Yapıları”. Y. Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 2001. google scholar
• Karaca, Zafer. İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri. İstanbul: YKY, 2018. google scholar
• Lethaby, William Richard. Architecture, Mysticism and Myth. Londra: Percival & Co., 1892. google scholar
• Lethaby, William Richard ve Swainson, Harold. The Church of Sancta Sophia, Constantinople; A Study of Byzantine Building. Londra ve New York: Macmillan & Co., 1894. google scholar
• Marmara, Rinaldo. Bizans İmparatorluğu’ndan Günümüze İstanbul Latin Cemaati ve Kilisesi. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2006. google scholar
• Marmara, Rinaldo. Osmanlı Başkentinde Bir Levanten Semti, Galata-Pera. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2019. google scholar
• Öz, Tahsin. İstanbul Camileri, c. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1987. google scholar
• Rebman, Rene C.. The Sistine Chapel. California: Lucent Books, 2000. google scholar
• Sevinç, Sezim Sezer. “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e İstanbul’da Latin Katolik Yapıları”. Doktora Tezi, Mimar Sinan Üniversitesi, 1997. google scholar
• Stanton, Phoebe. Pugin. New York: The Viking Press, 1972. google scholar
• Steinmann, Ernst. Die Sixtinische Kapelle c. 1. Münih: Bruckmann, 1907. google scholar
• Şarlak, Eva. İstanbul’un 100 Kilisesi. İstanbul: İ.B.B. Kültür A.Ş. Yayınları, 2010. google scholar
• Tanrıkorur, Ş. Barihüda.“Gelibolu Mevlevihanesi”. TDV İslam Ansiklopedisi. 14: 6-8. İstanbul: 1996. google scholar
• Tuna, Serpil. “Türkiye’de Sinagog Mimarisi ve Edirne Büyük Sinagogu”. Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2006. google scholar
• Türkoğlu, İnci. “Antik Çağdan Günümüze Türkiye’de Sinagog Mimarisi”. Yüksek Lisans Tezi, Ege Üniversitesi, 2001. google scholar
• Uras, Büke. “Santa Maria Draperis Kilise Kompleksi Renovasyonu, Beyoğlu”. Değişen Zamanların Mimarı Edoardo De Nari 1874-1954, haz. Baha Tanman içinde 272-278. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, 2012. google scholar