Camın En Tehlikeli Hali: Çanakkale Müzesi’nden Bir Humbara

Yıl 2024, Sayı: 33, 241 - 259, 30.06.2024

Emre Taştemür Münteha Dinç

https://doi.org/10.26650/sty.2024.1418999

Öz

Cam; ilk keşfedildiği günden itibaren güzelliğin, estetiğin kimi zaman görseli kimi zamanda taşıdığı içerikten dolayı yaşamın anlamlı bir bütünlüğü içerisinde mevcudiyetini korumayı başardı. Camın yaşamımızın bir parçası olarak yer alması, MÖ 3. Binin ortalarından itibaren insanların daha çekici ve etkiyici görünmeleri için üretilmiş cam boncuklar ile başladı. Binlerce yıllık serüveni içinde cam; parfüm kaplarından ritüel, tıp, mimari, günlük kaplara yaratıcılığın elverdiği her forma girmiştir. Ancak, ilerleyen zaman periyodunda daha önce hiç olmadığı kadar tehlikeli bir hal almıştır. Hem teknolojik gelişmeler hem de materyal olarak uygunluğu onun bir el bombası olarak ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu makalede camın “humbara” formuna dönüşmesine kadarki geçirdiği zaman dilimi aktarılmış ve Çanakkale’de bulunan eserin nereden gelmiş olabileceği ve üretim yerlerine yönelik değerlendirmelerde bulunulmuştur. Camın diğer formlarına göre ender örneklerden biri olması ve bu doğrultuda yayın sayısının da az olması çalışmayı zorlaştırsa da buluntu yerinin belli olması ve analojik olarak karşılaştırılacak buluntuların arkeolojik bir konteksten gelmesi makalenin çıktılarını güçlendirmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cam, Humbara, Troas, Frank Calvert, Çanakkale

The Most Dangerous State of Glass: A Humbara from the Çanakkale Museum

Öz

Glass has been a symbol of beauty since the day it was first discovered, It has managed to maintain its existence within a meaningful integrity of life, sometimes because of the visuals of aesthetics and sometimes because of the content it carries. Glass has been a part of our lives since the middle of the 3rd millennium BC with glass beads produced to make people look more attractive and impressive. In its thousands of years of adventure, glass has been used in everything from perfume containers to rituals, medicine, architecture has entered everyday vessels in every form that creativity allows. However, in the following period of time, it became more dangerous than ever before. Both technological developments and its suitability as a material enabled it to emerge as a grenade. In this article, the time period until the transformation of glass into the "humbara" form is presented, and evaluations are made on where the artifact found in Çanakkale may have come from and the places of production. Although the fact that there are very few publications on the subject and the fact that it is one of the rare forms makes the study difficult, the fact that the place of discovery is known and the only scientifically published material comes from a place close to this place is important in terms of the positive outcomes of the article.

Anahtar Kelimeler

Glass, Humbara, Troas, Frank Calvert, Çanakkale

Kaynakça

• Allen, Tana Joy. “Roman Healing Spas in Italy: A Study in Design and Function.” PhD. Dissetation: University of Alberta, 1998. google scholar
• Barkan, Ömer Lütfü. Süleymaniye Cami ve İmareti İnşaatı 1550-1557. Cilt 1-2. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1972. google scholar
• Bayramoğlu, Fuat. Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 1974. google scholar
• Bayramoglu, Fuat. Turkish Glass Art and Beykoz-ware. İstanbul: Publications of the RCD Cultural Institute, 1976. google scholar
• Coşkun, Tümay Hazinedar. “Bizans El Yazmalarındaki İncilci Minyatürlerinden Cam Hokkalar.” Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 36(1) (2019): 163-178. google scholar
• Demirkan, Nalan. “Calvert Koleksyonu’ndaki Kırmızı Figürlü Pelikeler.” Doktora Tezi: Ankara Üniversitesi, 2009. google scholar
• Halaçoğlu, Ahmet. “Humbaracı.” Türkiye Diyanet vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18:349-350. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998. google scholar
• Haldon, John and Maurice Byrne. “A Possible Solution to the Problem of Greek Fire.” Byzantinische Zeitschrift, 70 (1977): 91-99. google scholar
• Herodotos, Historiai/Histories, Çeviren A.D. Godley. Londra: The Loeb Classical Library, Harvard University Press, 1926. google scholar
• Hassaan, Galal Ali. “Innovation of Mechanical Machinery in Medieval Centuries, Part VI: Non-traditional Weapons.” International Journal of Advanced Research in Computer Science & Technology 2(4) (2014): 190-198. google scholar
• Ibn İbrahim, Mustafa. Fenn-i Humbara ve Sanâyi’-i Ateşbâzi. Yayına Hazırlayan Salim Aydüz ve Şamil Çan. Ankara: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015. google scholar
• İhsanoğlu, Ekmeleddin. “Osmanlıların Batı’da gelişen bazı teknolojik yeniliklerden etkilenmeleri.” Osmanlılar ve Batı Teknolojisi Yeni Araştırmalar Yeni Görüşler, Editör Ekmeleddin İhsanoğlu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, 1992, 121-129. google scholar
• İnalcık, Halil. Kuruluş Dönemi Osmanlı Sultanları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010. google scholar
• Kaplan, Davut. “Çanakkale Arkeoloji Müzesi Frank Calvert Koleksiyonu Terrakotta Figürinleri.” Doktora Tezi: Ankara Üniversitesi, 2009. google scholar
• Küçükerman, Önder. İstanbul’da 500 Yıllık Sanayi Yarışı Türk Cam Sanayii ve Şişecam. İstanbul: Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş., 1998. google scholar
• Messenger, Charles. Weapons and Armour, An Encyclopaedıa Of The Hıstory Of Technology. Editor Ian McNeil. London: New York, Routledge, 1990. google scholar
• Nicolle, David. “Medieval Islamic Fire Grenades: Further Evidence from a Military Context.” Journal of Islamic Archaeology 3 (2) (2017): 163-177. google scholar
• Oğuz, Anıl Yasin. “Moğol İmparatorluğu’nda Barut: Tedariki, Kullanımı ve Avrasya Halklarına Tesirleri.” Yüksek Lisans Tezi: Bursa Uludağ Üniversitesi, 2023. google scholar
• Özgümüş, Üzlifat. Anadolu Camcılığı. İstanbul: Pera Yayıncılık, 2000. google scholar
• Özgümüş, Üzlifat, Ahmet Çapoğlu, Şeyda Alpay, Gökşen Canyılmaz ve Demet Coşansel Karakullukçu. Saraylarda Cam Sanatı-The Art of Glass in the Palaces. İstanbul: Milli Saraylar Daire Başkanlığı, 2021. google scholar
• Özkul-Fındık, Nurşen. “Son Dönem Osmanlı Cam İmalatı Sektörünün Oluşumu ve Avrupa Etkisi.” Dini Araştırmalar 10 (28) (2007):163-195. google scholar
• Partington, James Riddick. A History of Greek Fire and Gunpowder. Camberidge: Johns Hopkins University Press, 1999. google scholar
• Polat, Bilge Ayça. “Troas Bölgesi’ndeki Arkaik ve Klasik Dönem Yerleşmeleri: Kent Planlama ve Savunma Sistemleri Açısından Bir İnceleme.” Doktora Tezi: İstanbul Üniversitesi, 2010. google scholar
• Pryor, John and Elizabeth M. Jeffreys, The Age of the APOMQN. The Byzantine Navy ca 500 - 1204. The Medieval Mediterranean 62 Leiden: Brill, 2006. google scholar
• Roland, Alex.“Secrecy, Technology, and War: Greek Fire and the Defense of Byzantium 678-1204.” Technology and Culture 33, 4 (1992): 655-656. google scholar
• Triantafyllidis, Pavlos. “War in Medieval Mytilene, Lesbos, Greece: Glass Grenades of the 14th and 15th Centuries.” Journal of Glass Studies 58 (2016): 296-300. google scholar
• Uğurlu, Ayşe Hilâl. “III. Selim’in İstanbul’u: Siyâsî ve Askerî Dönüşümler Işığında İmar Faaliyetleri.” Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, 2012. google scholar
• Uysal, Zekiye. “İstanbul Deniz Müzesinde Sergilenen Cam Humbaralar”, 26. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (19-22 Ekim 2022, Mersin) Bildiri Özetleri: 238-239. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Kapukulu Ocakları. Cilt 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988. google scholar
• Yılmaz, Fevzi. “Fatih Sultan Mehmet Dönemi Topları ve Değişen Üretim Paradigması.” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi/FSM Scholarly Studies Journal of Humanities and Social Sciences 4 (2014) : 219-236. google scholar
• Yiğit, Hande. “Çanakkale Müzesi Calvert Koleksiyonu’nda Saklanan Boyunlu Lekythoslar.” Yüksek Lisans Tezi: Ankara Üniversitesi, 2007. google scholar
• Wada, Hıroshı. “To AsYopsvov 0sıov Anupov Beı Malalas.” Orient 11 (1975): 25-26. google scholar
• https://www.gettyimages.es/detail/fotograf%C3%ADa-de-noticias/greek-fire-miniature-from-the-madrid-skylitzes-fotograf%C3%ADa-de-noticias/464423507, Erişim: 11 Ocak 2024. google scholar
• https://byzantinemilitary.blogspot.com/2019/03/byzantine-hand-grenades.html, Erişim: 11 Ocak 2024. google scholar
• https://www.searchculture.gr/aggregator/portal/advancedSearch/search?portalSearches%5B0%5D. keywords%5B0%5D.value=Glass+grenade&page.page=1, Erişim: 11 Ocak 2024. google scholar
• https://www.rct.uk/collection/themes/exhibitions/cairo-to-constantinople-early-photographs-of-the-middle-east/ the-queens-gallery-buckingham-palace/jar-hand-grenade, Erişim: 11 Ocak 2024. google scholar
• https://onlinesammlung.freiburg.de/en/object/Granate%20-%20Gl%C3%A4serneHandgranaten/EFE01B654 38364349427198104033B7D, Erişim: 11 Ocak 2024. google scholar