Datça-Cumalı Mezar Taşlarından Örnekler

Yıl 2025, Sayı: 34, 46 - 91, 02.07.2025

Nurcan Bahargülü

https://doi.org/10.26650/sty.2025.1620051

Öz

Anadolu’nun güneybatısında yer alan Muğla İl’ine bağlı Datça’nın bulunduğu yarımada dağlık bir coğrafyaya sahiptir. Antik çağdan günümüze çok sayıda uygarlıklara ev sahipliği yapan bölge daha çok zeytin, badem tarımı ve turizm sektörü ile tanınmaktadır. İnsanlar yaşadıkları bu dünya da yaşamlarını devam ettirmek için barınma ve korunma gibi mekanlara ihtiyaç duyuyorlarsa öldükten sonra da aynı duygularla öteki dünya için de böyle yerlere ihtiyaç duydukları düşünülmektedir. Bu nedenle bir mezar ve mezarın baş ve ayak kısımlarına belirleyici taşlar koyarak yerlerini belli etmişlerdir. Bu çalışmada da Datça ilçesine bağlı Cumalı köyü mezarlığında yer alan mezar taşları incelenmiştir. Toplamda nitelikli ve okunabilir durumda yirmi altı adet örnek ele alınmıştır. Bu örneklerden on bir adedi erkek, on beş adedi ise kadın mezarların ait baş taşıdır. Ayak taşlarının beşi erkek, dokuz adedinin ise kadınlara ait olduğu görülmüştür. Saha çalışmasında tespit edilen bu örnekler erkek ve kadın baş ve ayak taşları şeklinde gruplandırılmış olup kronolojik olarak kataloglar halinde sıralanmıştır. Taşlar üzerinde yer alan kitabe metinleri yerinde okunmuş ve kimlere ait oldukları belirlenmiştir. Baş ve ayak taşları biçimlerine ve süslemelerine göre karşılaştırılması yapılmıştır. Çalışma bölgedeki yaşayan insanların ne zamandan beri o coğrafyada var olduklarını göstermesi ve tapu niteliği taşıyan bu eserlerin gelecek nesillere aktarılması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Datça , Knidos , Cumalı , Mezar Taşı , Taş Süsleme

Examples from Datça-Cumalı Gravestones

Öz

Located in the southwest of Anatolia, the peninsula where Datça is located in Muğla Province has a mountainous geography. The region, which has hosted many civilisations from ancient times to the present day, is mainly known for its tourism sector and the agriculture of cultivating olive and almond trees. If people need places for finding shelter and protection to continue their lives in this world, it is thought that they need such places for the next world with the same feelings after death. For this reason, they mark their final locations by placing identifying stones at the head and foot parts of their graves. In this work, the gravestones in the cemetery of Cumalı village of Datça district are examined. In total, twenty-six samples of graves in an eligible and decipherable condition are reviewed. Eleven of the headstones analysed belong to men and fifteen to women. Five of the footstones belong to men’s graves and nine to women’s graves. These samples identified in the field study are grouped as male and female headstones and footstones and are listed chronologically in catalogues. The inscriptions on the stones were read on the spot, and the people to whom they belonged were determined. Headstones and footstones are compared according to their shapes and ornaments. The study aims to reveal how long the people in the region have existed in that geography and to hand down these historical documents that are title deeds to future generations.

Anahtar Kelimeler

Datça , Knidos , Cumalı , Gravestone , Gravestone Ornaments

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık. Datça Mezar Taşları ve Kitabeleri. Muğla: Balıkaşıran Yayınları, 2005. google scholar
• Bayrakal, Sedat. Uşak’ta Osmanlı Mezar Taşları. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 2016. google scholar
• Biçici, Hür Kâmil. “Tire Müzesinde Bulunan SüslemeLi Mezar Taşlarından Bazı Örnekler (XVIII-XX. yy).” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 50 (2009): 109-150. google scholar
• Biçici, Hür Kâmil. “MuğLa Orta Kent’te Bulunan Osmanlı Dönemi Süslemeli Mezar Taşları-II.” International Journal of Social Science 2 (2013): 1373-1436. google scholar
• Özgan, Christine Bruns. Knidos A Guide to The Ancient Site. Konya: Aktüel Arkeoloji Yayınları, 2002. google scholar
• Çağlar, İlker Mümin, Cengiz Gürbıyık ve Abdullah Doğtekin. “Karaburun Kazası Hasseki (Haseki) Köyü Osmanlı Dönemi Mezar Taşları Üzerine Bir İnceleme.” Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 4 (2022): 1574-1601. google scholar
• Çakmak, Şakir. Muğla Camii ve Mescitleri. Muğla: Muğla Belediyesi Kültür Yayınları, 2013. google scholar Çal, Halit. “Kastamonu Müzesindeki Türk Mezar Taşları.” İpekyolu Konya Ticaret Odası Dergisi (2007): 199-224. google scholar
• Çal, Halit. “Göynük (Bolu) Şehri Türk Mezar Taşları.” Vakıflar Dergisi 30 (2007): 295-383. google scholar
• Çal, Halit ve Gazanfer İltar. Giresun İli Osmanlı Mezar Taşları. Ankara: Giresun Valiliği Yayınları, 2011. google scholar
• Çal, Halit. Selçuklu-Osmanlı Mezar Taşlarında Terim, Tip ve Yöntem Sorunları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, 2024. google scholar
• Çavuş, Fatih. Osmanlı Mezar Taşlarının Sırları. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2018. google scholar
• Çaycı, Ahmet ve Bayram Ürekli. “Dediği Sultan Haziresi Mezar Taşları.” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10 (2003): 358-403. google scholar
• Çetinaslan, Mustafa. “İnegöl Kavaklaraltı Mezarlığındaki Muhacirlere Ait Mezar Taşları.” İdil Dergisi 6 (2013): 158-197. google scholar
• Çetinaslan, Mustafa ve Sevcan Karapıçak. “Akşehir Taş Eserler Müzesindeki Türk Dönemi Mezar Taşlarında Restorasyon Uygulamaları.” 1.ULusLararası Türk-İslam Mezar Taşları Kongresi Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Aydın, 19-21 Ekim 2018. google scholar
• Çetinaslan, Mustafa. Taşların Dili İnegöl Mezarlıkları ve Mezar Taşları. Bursa: Matsis Matbaa, 2021. google scholar
• Doksanaltı, Ertekin Mustafa, İbrahim Karaoğlan ve Derviş Ozan Tozluca. Knidos Denizlerin Buluştuğu Kent. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları, 2018. google scholar
• Doksanaltı, Ertekin Mustafa. Karialılar Denizcilerden Kent Kuruculara. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2020. google scholar
• Gökler, Muhammet Burak ve Zerrin KöşkLü. “Balıkesir Zağnos Paşa Camii Haziresi’ndeki Kavuk Tipleri.” Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 66 (2019): 453-478. google scholar
• Gün, Recep, Yılmaz Can, Eyüp Nefes ve Ahmet Çakır. “Vezirköprü Yöresinde BuLunan 17-18. Yüzyıl Osmanlı Mezar Taşları.” On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2016): 37-75. google scholar
• Gündoğdu, Oktay. “Üsküdar- Ahmediye Külliyesi Haziresi Mezar Taşları Başlık Tipolojisi.” Eurasian Academy of Sciences Eurasian Art & Humanities Journal 6 (2016): 33-45. google scholar
• GüzeL, Emine. Taşlarda Saklı Medeniyet Osmanlı Erkek Mezar Taşlarında Serpuş Biçimleri. Konya: Çizgi Kitabevi, 2019. google scholar
• HanoğLu, Canan. “BatıLıLaşma Dönemi Rize Mezar TaşLarı.” Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2015. google scholar
• İşli, Hüseyin Necdet. Osmanlı Serpuşları. İstanbul: Avrupa Kültür Başkenti, 2009. google scholar
• Karademir, Murat. “Edirne Kuşçu Doğan Camii Hazinesi’ndeki Mezar Taşlarının Tipolojik ve Estetik Analizi.” Palmet Dergisi 7 (2025): 38-51. google scholar
• Kumbaracılar, İzzet. Serpuşlar. Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınevi, 1978. google scholar
• Kunduracı, Osman ve Halil İbrahim Arslan. “Burdur -Tefenni Bey Köy Mezarlığından Örnekler. “XVI. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Romanya, 04-05-06 Temmuz 2022. google scholar
• Kunduracı, Osman, Selman Karadağ ve Nurcan Bahargülü. “Muğla-Yatağan İlçesi Katrancı Köyü Mezar Taşlarından Örnekler.” XII. Uluslararası Tük Sanatı, Tarihi ve Folkloru Kongresi/ Sanat Etkinlikleri Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Konya, 25-27 Nisan 2019. google scholar
• Kunduracı, Osman. “Muğla-Yatağan İlçesi Bozüyük Kasabası Hanyeri Camii Hakkında Düşünceler.” VII. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Bakü, 26-29 Haziran 2013. google scholar
• Laqueur, Hans Peter, Hüve’l Baki İstanbul’da Osmanlı Mezarlıkları ve Mezar Taşları. Çeviren. Selahattin Dilidüzgün. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1997. google scholar
• Mimiroğlu, İlker Mete. “Datça Hızırşah Kilisesi.” İstem 33 (2019): 149-165. google scholar
• Mutlu, Mehmet. “Silifke -Taşucu Mezarlığındaki Osmanlı Dönemi Mezar Taşları.” Karadeniz Araştırmaları 83 (2024): 995-1029. google scholar
• Muşmal, Hüseyin ve Çetinaslan, Mustafa. “Konya İli Beyşehir İlçesi Doğanbey Kasabası Mezar Taşları.” History Studies İnternatıonal Journal Of History 6 (2014): 253-294. google scholar
• Özbay, Ender. “İzmir Doğançay (Alurca) Köyü Mezarlığı Osmanlı Dönemi Tahtacı Kadın Mezar Taşlarında Süsleme.” Karşıyaka 3. Kültür ve Çevre Sempozyumu’nda sunulan bildiri, İzmir, 25-27 Kasım 2024. google scholar
• Özbay, Ender, İlyas Yaşayacak ve Vesilenur Yabaş. “İzmir Güzel Bahçe-Yaka Köyü (Eski Kızılbahçe) Tahtacı Kadın Mezar Taşlarında Simgesel Antropomorfi ve Sembolizm.” Sanat Tarihi Dergisi 33 (2024): 597-653. google scholar
• Özçelik, ALi Can. “Konya Merkez Araplar Mezarlığındaki İslami Dönem Mezar Taşlarından Örnekler.” XVI. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Romanya, 04-05-06 Temmuz 2022. google scholar
• Özdemir, Hicran. “Denizli İli Tavas İlçesi Vakıf Köyü Mezarlığı.” Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi 14 (2024): 1392-1471. google scholar
• Pektaş, Kadir. Denizli’de Türk Varlığının Kadim Tarihi İlbadı Mezarlığı-I. Denizli: Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, 2018. google scholar
• Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları- Alfabetik Sırayla. Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2006. google scholar
• Şen, Ahmet. “Manisa’nın Salihli İlçesi, Poyraz Köyü Mezarlığında Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları.” Diyanet İlmi Dergisi 59 (2023): 1339- 1372. google scholar
• Tanık, Saliha. “Mostar Kethüda Camisi Haziresi Mezar Taşları.” Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Afro-Avrasya Özel Sayısı (2017): 212-230. google scholar
• Tibet, Aksel, Ekrem Işın ve Dilek Yelkenci. “Stelae Turcicae VIII-Yenikapı Mevlevihanesi Haziresi.” İslam Dünyasında Mezarlıklar ve Defin Gelenekleri 6 (1996): 223-281. google scholar
• Tok, Mehmet ve Hatice Balta. “Bademli (Ödemiş) Osmanlı Dönemi Mezar Mimarisi ve Mezar Taşları.” Cemil Meriç 10. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Spor Kongresi, Hatay, 23-25 Kasım 2018. google scholar
• Tozluca, Derviş Ozan ve Ertekin Mustafa Doksanaltı.” A Group of Protogeometric and Geometric Pottery found in Knidos.” ANODOS Studies of The Ancient World 14 (2019): 217-225. google scholar
• Tuğlacı, Pars. Osmanlı Şehirleri. İstanbul: Milliyet Yayınları, 1985. google scholar
• Tütüncügil, Ersel Çağlı. “Geç Dönem Osmanlı Mezar Taşı Üretim Sürecine Bir Örnek: Kokluca (İzmir) Mezarlığı.” Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi 22 (2021): 111-129. google scholar
• Uçar, Zeynep. “İstanbul Çorlulu Ali Paşa Külliyesi Mezar Taşları.” Yüksek Lisans Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2018. google scholar
• Varol, Abdül Halim. “Aydın Kuşadası Adalızade Mezarlığı Osmanlı Mezar Taşları.” Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, 2019. google scholar
• Wittek, Paul. Menteşe Beyliği 13-15 inci Asırda Garbi Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik. çev. O. Ş. Gökyay. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1999. google scholar
• Yasa, Azize Aktaş, Bilge Kaya Yiğit ve Turgay Yazar. “Bolu Müzesinde Bulunan Osmanlı Dönemi Mezar Taşları.” 21.yüzyıLda Köroğlu ve Bolu Araştırmaları Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarih ve Kültürü Sempozyumu’nda sunulan bildiri, Bolu, 17-18 Ekim 2009. google scholar
• Yıldırım, Yusuf. “Karaman Mezar Taşları Tipolojisi.” İmaret Şehir Dergisi 18 (2016): 67-130. google scholar