Çankırı İnas Mektebi (Central School For Girls) According to the Sicill-i Umumi Register

Yıl 2023, , 119 - 140, 07.03.2023

Türkan Polatcı Demirkol

https://doi.org/10.26650/iutd.1184402

Öz

Every state that wants to exist in the international arena has attached importance to education in order to raise qualified individuals in the social, cultural, and military fields. Educational activities were generally carried out by foundations in the Ottoman Empire and became compulsory during the reign of Mahmud II. The modernization of education, which gathered momentum by issuing of the Tanzimat Edict, turned into an effort to establish a common culture by integrating the Ottoman subjects. In this period, the modernization movements that had begun in the center of the empire were starting to be reflected in the provinces.
Çankırı, where the first Dâr-ül Hadis was established in Anatolia, is one of the cities where the modernization process of the Ottomans in the field of education can be observed. In this context, the İnas Mektebi (İnas School) was established in Çankırı. This study deals with the Sicill-i Umûmi Register belonging to İnas Mektebi located in a private archive in Çankırı, which is important because of how it reveals the manner in which the educational phenomenon became a “state policy” especially in the 19th century. The limited number of studies on İnas Mektebi and the lack of academic discipline in these studies is another factor that makes the present study important.

Anahtar Kelimeler

Çankırı, İnas Mektebi, Sicill-i Umûmi Register, Education for Girls

Sicill-i Umumi Defterine Göre Çankırı İnas Mektebi

Öz

Osmanlı’da genel itibariyle vakıflar aracılığıyla yürütülen eğitim faaliyetleri II. Mahmut dönemiyle birlikte zorunlu hale getirilmeye başlanmıştır. Tanzimat ve Islahat Fermanlarının yayınlanmasıyla da bir ivme kazanan eğitim faaliyetleri, 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile artık Osmanlı tebaasını kaynaştırarak bir ortak kültür oluşturma çabasına bürünmüştür. Bu dönemde Osmanlı merkezinde başlayan yenileşme hareketleri taşrada da karşılığını bulmuştur.
Anadolu’da ilk da’rül-hadisin kurulduğu Çankırı, Osmanlı’nın eğitim alanında modernleşme sürecinin gözlemlenebildiği şehirlerden birisidir. Çankırı’da kurulmuş olan İnas mektebi, şehirde kız çocuklarının eğitim faaliyetlerinin yürütüldüğü önemli okullardan bir tanesidir. Bu çalışma, Çankırı’da bulunan özel bir arşivde yer alan İnas Mektebi’ne ait Sicill-i Umûmi Defteri’ni konu edinmekle birlikte, özellikle 19. yüzyılın ikinci yarısında “devlet meselesi” haline gelen eğitim olgusunun kız çocukları açısından taşrada nasıl işlerlik kazandığını ortaya koyması sebebiyle önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çankırı, İnas Mektebi, Sicill-i Umumi Defteri, Kızların eğitimi

Kaynakça

• Archival Sources
• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
• Yıldız Tasnifi Esas Evrak (Y.EE), 112-6-0. Maarif Nezareti
• Mektubi Kalemi (MF.MKT), 309/27; 344/35; 371/42. Tedrisat-ı İbtidaiye Kalemi (MF.İBT), 397/42.
• Çankırı Belediyesi Dr. Rıfkı Kamil Urga Çankırı Araştırmaları Merkezi Arşivi
• Çankırı Kız Mektebi Sicill-i Umûmi Defteri, Defter No: 439.
• Çankırı Merkez Erkek Mektebi Sicill-i Umumi Defteri, Defter No: 114.
• Primary Resources
• “Kadınların Tahsîl-i Âlîye İhtiyacı”, Kadınlar Dünyası, issue 15-100, 26 Teşrin-i Evvel 1329. “Meclis-i Umûr-ı Nafianın Lâyihası”, Takvim-i Vekâyi, Def’a: 176, 21 Zilkade 1254.
• Düstur, Birinci Tertip, Cilt 4.
• Kastamonu Vilayet Salnamesi, Def’a: 1, Matbaa-i Vilayet-i Kastamonu, H. 1286.
• Kastamonu Vilayet Salnamesi, Def’a: 8, Matbaa-i Vilayet-i Kastamonu, H. 1293.
• Kastamonu Vilayet Salnamesi, Def’a: 19, Matbaa-i Vilayet-i Kastamonu, H. 1314.
• Maarif Albümü, Devlet Matbaası, İstanbul 1928.
• Research and Review Works
• Akşit, Elif Ekin, Kızların Sessizliği-Kız Enstitülerinin Uzun Tarihi, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
• Aktaş, Cahit, “Belgeler Işığında Kengiri (Çankırı) Kız Mektebi”, Çankırı Araştırmaları Dergisi, issue 3 (2008), 73-84.
• Akyıldız, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
• Akyüz, Yahya, “İlköğretimin Yenileşme Tarihinde Bir Adım: Nisan 1847 Talimatı”, OTAM, issue 5 (1994), 1-47.
• Akyüz, Yahya, Türk Eğitim Tarihi, Pegem Akademi Yayınları, Ankara 2014. Bekir Sıdkı, Miratü’l Aile, Mahmud Bey Matbaası, İstanbul 1335.
• Bilim, Cahit Y., Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma (1839-1876), Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir 1984.
• Cansız, Demet, Halk Yolu Mecmuası (1923-1927), Çankırı Belediyesi Yayınları, Çankırı 2014.
• Demirkol, Gökhan-Dağbaşı Gürkan, “Osmanlı Çocuk Dergilerinde Dil Öğretimi: Çocuklara Talim Dergisi (1887-1888)”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Dergisi, issue 18 (2017), 815-827.
• Erdem, Yasemin T., II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi, Türk Tarih Kurumu Yayınları Ankara 2013.
• Ergin, Osman N., İstanbul Mektepleri ve İlim Terbiye ve San’at Müesseseleri Dolayısiyle Türkiye Maarif Tarihi, Eser Matbaası, İstanbul 1977.
• Ergün, Mustafa, II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ocak Yayınları, Ankara 1996.
• İstanbul Kütüphanelerindeki Eski Harfli Türkçe Kadın Dergileri Bibliyografyası: 1869-1927, prepared Zehra Toska - Serpil Çakır - Tülay Gençtük, Metis Yayınları, İstanbul 1993.
• Koçer, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1970.
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1991. Kurnaz, Şefika, II. Meşrutiyet Döneminde Türk Kadını, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, İstanbul 1996.
• Latifoğlu, Narin, Çocuklara Mahsus Gazete”de Değerler Eğitimi (101-200. sayılar), Marmara University Institute of Social Sciences, Unpublished Master Thesis, İstanbul 2013.
• Mahmud Cevad İbnü’ş-Şeyh Nafi, Maarif-i Umûmiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilatı ve İcraatı, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1338.
• Ortaylı, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İletişim Yayınları, İstanbul 2000. Öztürk, Cemil, “Rüşdiye”, DİA, XXXV (2008), 300-303.
• Somel, Selçuk Akşin, “Osmanlı Modernleşme Döneminde Kız Eğitimi”, Kebikeç, issue 10 (2000), 223-238. Sultan Abdülhamit, Siyasî Hâtıratım, Dergâh Yayınları, İstanbul 1984.
• Temelkuran, Tevfik, “İlk Kız Öğretmen Okulu”, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi: Dün/Bugün/Yarın, issue 36 (1970), 61-62.
• Toska, Zehra, “Haremden Kadın Partisine Giden Yolda Kadın Dergileri, Gündemleri ve Öncü Kadınlar”, Defter, issue 21 (1994), 116-142.
• Uçman, Abdullah, “Encümen-i Dâniş”, DİA, XI (1995), 176-178.
• Unat, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Milli Eğitim Basımevi, Ankara 1964.
• Yılmaz, Mehmet Serhat, “Köroğlu Gazetesinde Çankırı Konulu Yayınlar (1908-1918)”, Çankırı Araştırmaları Dergisi, issue 1 (2013/11), 9-28.
• Electronic Resources
• https://archives.saltresearch.org/handle/123456789/116010 (Access Date: 16.05.2022).