100 Years of Historical Geography in Turkey

Yıl 2023, , 695 - 725, 10.11.2023

Mehmet Bayartan

https://doi.org/10.26650/iutd.20238119

Öz

The changes in geographical perception over the course of history have also affected many other issues. Geographical perception constitutes the focal point of this change and consists of the interaction between man and nature. The changes in geographical thought throughout history have indirectly and directly led to changes and transformations in the definition, content, method, technique, tools, and equipment of geography. This study will endeavor to present what has changed over the past century in the context of historical geography. This study deals with the adventure of historical geography in Türkiye, starting from 1923 to the present, over four 25-year periods. The main source of this article is undoubtedly the studies that can be evaluated within the subjects of historical geography during this period. This process has been completed by taking into account the works of geographers and researchers from the geography community. In addition, the evaluation of this century of historical geography in Turkey only includes the works of Turkish geographers.

Anahtar Kelimeler

republic, centennial, historical geography, geography, history

Türkiye’de Tarihi Coğrafyanın 100 Yılı

Öz

Tarihsel seyir içinde coğrafi algıda meydana gelen değişimler, büyük oranda birçok hususun da değişimine etki etmiştir. Bu değişimin odak noktasını oluşturan coğrafi algı, insan ve doğa arasındaki etkileşimden müteşekkildir. Tarih boyunca coğrafi düşüncenin uğramış olduğu değişiklik, dolaylı veya doğrudan coğrafyanın tanımında, içeriğinde, metodunda, tekniğinde, araç ve gereçlerinde de değişim ve dönüşümlere sebebiyet vermiştir. Tarihî coğrafya bağlamında ele aldığımız bu çalışmada, 100 yıllık süreçte neler değişti bunu sunmaya gayret göstereceğiz. Bu çalışma, ülkemizde tarihî coğrafyanın 1923 yılından başlayıp günümüze kadar olan serüvenini, 25 yıllık periyotlarla olmak üzere toplam dört dönemden oluşan 100 yılı ele almaktadır. Bu çalışmanın ana kaynağını şüphesiz bu süre içinde tarihî coğrafya konuları dahilinde değerlendirilebilecek çalışmalar oluşturmaktadır. Bu süreci özellikle coğrafyacılardan veya coğrafya camiasından olan araştırmacıların çalışmalarını dikkate alarak çalışmayı tamamladık. Türkiye’de tarihî coğrafyanın bu 100 yıllık süreci içerisinde yaptığımız değerlendirmede, sadece Türk coğrafyacılarının yapmış olduğu çalışmalar dahil edilmiştir. Genel olarak bu türden yapılan çalışmalarda olduğu gibi bu çalışmanın da birtakım kısıtları ve eksik yanları söz konusudur. Kısıtlarla ilgili hususları metin içerisinde vermeye çalıştık. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden literatür taraması ve içerik analizi yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmamıza kaynak olan çalışmalar içinde muhakkak ki eksikler ve gözden kaçanlar vardır. Bu konuda okuyucuların anlayışına sığınıyoruz. Zamanla değerlendirmeler yapıldıkça, belki de gözden kaçmış dediğimiz çok daha önemli çalışmaların da varlığından söz etmiş olacağız. Bu da açıkçası bizim çalışmamıza bir katkı olarak nitelendirebileceğimiz bir süreç olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet, 100. Yıl, tarihi coğrafya, coğrafya, tarih

Kaynakça

• Alagöz, Cemal Arif, “Kıbrıs Tarihine Coğrafi Bakış”, Milletlerarası Birinci Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969) Tebliğler Kitabı, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara 1971, s. 13-29. google scholar
• Arbos, Ph., “XIX. ve XX. Asırlarda Kıtalar Arasındaki Muhaceret”, çev. Ali Macit, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, VII/3 (1930), s. 228-232. google scholar
• Bayartan, Mehmet, Tarihî Coğrafya, İstanbul Üniversitesi AUZEF Yayını, İstanbul 2018. google scholar
• ________, “Cumhuriyet’in 100. Yılında Tarihî Coğrafya”, Cumhuriyet’in 100. Kuruluş Yılına Armağan: Beşeri Coğrafya, İstanbul Üniversitesi Yayını, İstanbul 2023. google scholar
• Baydil, Emin, “Kastamonu Vilâyetinin İlk Salnâmelerindeki Beşerî Verilerin Coğrafî Açıdan Bir Değerlendirmesi”, Kastamonu Eğitim Fakültesi Dergisi, VI/2 (1998), s. 87-95. google scholar
• Bediz, Danyal, “Osmanlı Donanma ve Ticaret Filolarının İnkişafında Jeopolitik ve Ekonomik Faktörler”, Türk Tarih Kongresi VI (20-26 Ekim 1961), Ankara 1967, s. 519-522. google scholar
• Celal Nuri (İleri), Osmanlı Mülkünün Tarihi Coğrafyası, yay. haz. İlker Yiğit, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2021. google scholar
• Çıtakoğlu, Niyazi, “Basit Ekincilik Yapan Tabiat İnsanları ve Saban Kültürünün Doğuşu”, CHP Konferansları Serisi: 1, sayı 5, Ankara 1938. google scholar
• Defontaines, P., “Asya’nın Tarihten Evvelki Coğrafyasına Ait Malumat”, çev. Ali Macit Arda, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, VII/2 (1930), s. 238-340. google scholar
• Doğaner, S., “Coğrafyada Örnek Bir İnsan: Prof. Dr. Metin Tuncel”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Dergisi, sayı 10 (2002), s. 8-10. google scholar
• Elibüyük, Mesut, “Türkiye’nin Tarihi Coğrafyası Bakımından Önemli Bir Kaynak Mufassal Defterler”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, I/2 (1990), s. 11-42. google scholar
• Erinç, Sırrı, “Cumhuriyetin 50. Yılında Türk Coğrafyası”, Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayını, İstanbul 1973, s. 113-168. google scholar
• Ertin, Gaye, “Yerleşim Birimlerinin Evrimi Hakkında-Gebze”, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Bülteni, sayı 7 (1991), s. 137-147. google scholar
• ________, Eskişehir Kentinde Yerleşmenin Evrimi, Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir 1994. google scholar
• Eskikurt, Adnan, “Tarihî Coğrafya Çalışmalarının Metodolojisi Konusunda Genel Bir Değerlendirme”, Marmara Coğrafya Dergisi, sayı 11 (2005), 39-64. google scholar
• Göney, Süha E., Büyük Menderes Bölgesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1975. google scholar
• ________, Adana Ovaları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1976. google scholar
• ________, “Coğrafya”, Sosyal Bilimler Ansiklopedisi, TÜBİTAK Yayınları, Ankara 2022, s. 215. google scholar
• Güldal, Nuri-A. M. Deroche, “Antalya Körfezi Çevresinde Prehistorik Araştırmalar ve Jeomorfolojik Dayanağı”, MTA Dergisi, sayı 108 (1988), s. 135-140. google scholar
• Gümüşçü, Osman, “Tarih İncelemelerinde Arazi Araştırması ve Harita Kullanımı”, Erdem, sayı 51 (2008), s. 111-135. google scholar
• , “Türkiye’de Tarihî Coğrafya Çalışmalarının Dünü, Bugünü ve Yarını”, Bilim Tarihî ve Felsefesi, ed. Ö. Bozkurt, Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin 2015, s. 103. google scholar
• ________, Tarihi Coğrafya, İstanbul 2010; 4. Baskı, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2016. google scholar
• -Çetin Şenkul-Hasan Hüseyin Yılmaz, Temelleri, Gelişimi ve Yapısıyla Tarihî Coğrafya, ed. O. Gümüşçü, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2014. google scholar
• -İlker Yiğit, Mekân, Yöntem ve Teknikleriyle Tarihî Coğrafya, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2023. google scholar
• ________-Nazan Karakaş Özür, “Türkiye’de Modern Coğrafyanın Kuruluşu ve Örgütlenmesi (1915-1941)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXXII/93 (2016), s. 105-147. google scholar
• Güner, İbrahim, “Bodrum ve Milas Çevresindeki Antik Kentlerin Tarihi Coğrafyasına Genel Bir Bakış”, Doğu Coğrafya Dergisi, III/2 (1995), s. 337-367. google scholar
• , “Kafkaski Kalender Yıllığı’ndaki Iğdır’la İlgili Nüfus Verilerine Coğrafî Bir Yaklaşım”, Tarihî Gerçekler ve Ermeniler Uluslararası Sempozyumu, Iğdır Valiliği Yayınları, Iğdır 1995, s. 127-146. google scholar
• Güney, Emrullah, “Nevşehir Yöresinde Yeraltı Yerleşim Birimleri”, Öğretmen Dünyası Dergisi, XIX/218 (1998), s. 28- 30. google scholar
• ________, “Öz Konak Yeraltı Kenti”, Tabiat ve İnsan Dergisi, XIII/1 (1979), s. 38-39. google scholar
• Hayli, Selçuk, “Tarihi Coğrafya Açısından Harput Şehrinin Fonksiyonları ve Etki Sahası”, Dünü ve Bugünü ile Harput Sempozyumu, II, Elazığ 1998, s. 287-305. google scholar
• Işık, Şevket, “Karaburun Yarımadası’nın Nüfus Özellikleri (1890-1990)”, Ege Coğrafya Dergisi, sayı 7 (1993), s. 189-219. google scholar
• Kara, Hamdi, “Cumhuriyete Kadar Çukurova Nüfusu”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, sayı 1 (1989), s. 115-121. google scholar
• Karaboran, Hilmi, “Islâhiye ve Hassa’nın Kuruluşundan Önce Yöredeki Yerleşme Durumu: Hatay-Maraş Çöküntü Hendeği Sahası”, Beşinci Milletler Arası Türkoloji Kongresi (23-28 Eylül 1985), Tebliğler, I, İstanbul 1986, s. 303-329. google scholar
• ________, “Tarihin Diğer İlimlerle Münasebeti Çerçevesinde Tarih ve Demografya”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, V/1 (1991), s. 179-215. google scholar
• Kayan, İlhan, “Türkiye Üniversitelerinde Coğrafya Eğitimi: Amaç, Yeni Hedefler, Sorunlar ve Öneriler”, Ege Coğrafya Dergisi, sayı 11 (2000), s. 7-22. google scholar
• Özçağlar, Ali, “2010 Yılında Emekli Olan Hocamız Prof. Dr. Mesut Elibüyük”, A.Ü. DTCF Coğrafi Bilimler Dergisi, XIII/1 (2015), s. 62-63. google scholar
• ________, “Kazova ve Yakın Çevresinde Eski Yerleşmeler”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, sayı 3 (1991), s. 61-78. google scholar
• Özey, Ramazan, “1897’de İstanbul”, Marmara Coğrafya Dergisi, sayı 1 (1997), s. 103-122. google scholar
• ________, “Adalar Denizi Sahilinde Bir Osmanlı Vilayeti; 1913’de Aydın”, Marmara Coğrafya Dergisi, sayı 2 (1998), s. 51-59. google scholar
• Sanır, Ferruh, “71 Yıl Önce Akşehir ve Köyleri” Ülkü Dergisi, II/22 (1948). google scholar
• Selen, Hamit Sadi, “Anadolu’dan Geçen Kadim Transit Yolları”, Türk Yurdu Dergisi, V/28 (1928), s. 360367. google scholar
• ________, “Ankara’nın Başkent Oluşu”, Atatürk Konferansları, TTK Yayınları, I, Ankara 1964, s. 95-102. google scholar
• ________, “16 ıncı ve17 inci Yüzyıllarda Anadolu’nun Köy ve Şehir Hayatı”, III. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, TTK Yayınları, Ankara 1948, s. 590-598. google scholar
• ________, “16’ncı Asırda Yapılmış Anadolu Atlası Nasuh Salâhinin ‘Menazil’i”, II. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, TTK Yayınları, Ankara 1937, s. 813-817. google scholar
• ________, “Bizans Devleti (395-1453)”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, X/3 (1955), s. 64-77. google scholar
• ________, “Evliya Çelebi Adana Bölgesinde”, Ülkü Dergisi, II/17 (1948), s. 13-14. google scholar
• ________, “Evliya Çelebi Çukurova’da”, Ülkü Dergisi, II/18 (1948), s. 19-21. google scholar
• ________, “Istrabon’a Göre Antakya” Ülkü Dergisi, VIII/46 (1936), s. 250-252. google scholar
• ________, “İslam Coğrafyacılarına Göre Antakya” Ülkü Dergisi, VIII/48 (1936), s. 431-433. google scholar
• ________, “Medeniyetin Yayılışı”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, X/4 (1955), s. 121-133. google scholar
• ________, “Strabon’a Göre Eski Çağlarda Doğu Anadolu” Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, III/3 (1948), s. 237-246. google scholar
• ________, “Tarih ve Coğrafya’da Konu Birliği”, Atatürk Konferansları II (1964-1968), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1970, s. 29-37. google scholar
• ________, “Yazma Cihannuma’ya Göre Edirne Şehri”, Edirne’nin 600. Fethi Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara 1964, s. 303-309. google scholar
• ________, Ticaret Tarihi, Kültür Bakanlığı, İstanbul 1938. google scholar
• Stewig, Reinhard, Batı Anadolu Bölgesinde Kültür Gelişmesinin Ana Hatları, çev. Ruhi Tufan-M. Şevki Yazman, İTÜ Mimarlık Fakültesi, İstanbul 1970. google scholar ________, İstanbul’un Bünyesi Doğulu Osmanlı Bünyeden Avrupalı Kozmopolit Bünyeye Geçiş, çev. Ruhi Tufan-M. Şevki Yazman, İstanbul Ticaret Odası Yayınları, İstanbul 1965. google scholar
• Taeschner, F., “Muhtelif Devirlerde Anadolu’nun Yolları ve Cihan Münakalâtına Nazaran Vaziyeti”, çev. Hamit Sadi Selen, Darülfünun Edebiyat Fakültesi Mecmuası, V/1-2 (1926), s. 96-108. google scholar
• Tanoğlu, Ali T., “Türkiye’nin Coğrafi Mevkii ve Bu Mevki ile İlgili Bazı Meseleler”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, sayı 13 (1963), s. 50-63. google scholar
• , Beşeri Coğrafya Nüfus ve Yerleşme, I, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayını, İstanbul 1966. google scholar
• ________, Ziraat Hayatı: Orta İklim Memleketlerinde Ziraat, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayını, İstanbul 1942. google scholar
• Tarihî Coğrafya, ed. Osman Gümüşçü, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir 2018. google scholar
• Tufan, Ruhi, “Anadolu’da Osmanlı Devrinde 19. Yüzyılın Ortalarına Kadar Memleketin Görünüşü”, Mesleki ve Teknik Öğretim Dergisi, XXVI/306 (1979), s. 55-62. google scholar
• ________, “İbn Batuta’nın Gezileri”, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Belleteni, sayı 53 (1976), s. 332. google scholar
• ________-Reinhard Stewig, Batı Anadolu Bölgesinin Kültürel Gelişmesini Gösteren Kartografik Bilgiler, İstanbul Matbaa Sanat Enstitüsü, İstanbul 1968. google scholar
• Tuncel, Metin, “Bitlis Şehri (Tarihi Coğrafya Açısından Yaklaşım)”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, sayı 4 (1996), s. 101-110. google scholar
• ________, “Ord. Prof. Dr. Besim Darkot: Hayatı ve Türkiye Coğrafyasına Katkıları”, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, sayı 3 (1991), s. 8. google scholar
• ________, “Tarih Boyunca Türkiye’de Kent Kuruluşları”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul 1981, s. 309-350. google scholar
• ________, “Türkiye’de Kent Yerleşmelerinin Tarihçesine Toplu Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, sayı (1980), s. 123-160. google scholar
• Tunçdilek, Necdet, “Eskişehir Bölgesinde Yerleşme Tarihine Toplu Bir Bakış”, İktisat Fakültesi Dergisi, XV/1-4 (1954), s. 189-200. google scholar
• ________, “Eskişehir ve Şehrin Tekâmülü” İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, IV/8 (1957), s. 35-47. google scholar
• ________, “Orta Sakarya Vadisinin İktisadi Tarihi Hakkında”, İktisat Fakültesi Dergisi, XVII/1-4 (1956), s. 179-192. google scholar
• ________, Türkiye’de Yerleşmenin Evrimi, İstanbul Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Coğrafya Enstitüsü Yayını, İstanbul 1986. google scholar
• Tümertekin, Erol, “Anadolu’da Demir Çağı Hakkında”, Tarih Dergisi, V/8 (1953), s. 147-152. google scholar
• Wenzel, H., “Milâddan Sonraki İlk Yüzyıllarda İç Anadolu’nun Gelişmesi”, çev. Ruhi Tufan, Türkiye Turing google scholar
• ve Otomobil Kurumu Belleteni, sayı 309 (1971), s. 16-19. google scholar
• Yazıcı, Hakkı-Adem Başıbüyük, “Tarihteki Önemini Kaybetmiş Yerleşmelere Bir Örnek Kemah”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı 114 (1998), s. 171-192. google scholar
• Yinanç, Refet-Mesut Elibüyük, Maraş Tahrir Defteri (1563), I-II, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayını, Ankara 1988. google scholar
• Yinanç, Refet-Mesut Elibüyük, Kanuni Devri Malatya Tahrir Defteri (1560), Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Yayını, Ankara 1983. google scholar
• Yücel, Talip, “Avrupa’nın Sanayi İnkılâbından Önceki Çehresi ve Sanayi İnkılâbı”, Türk Coğrafya Dergisi, sayı 22-23 (1964), s. 49-64. google scholar