Scholarship Practices in Teacher Training Schools in the Ottoman Modernization Period

Yıl 2024, , 145 - 168, 02.08.2024

Kerim Sarıçelik

https://doi.org/10.26650/iutd.20241447510

Öz

In order to train qualified teachers within the context of educational modernization, teacher training schools were established in Istanbul since 1848 and in the provinces after 1875. In order to increase the appeal of these schools and direct talented and equipped youth towards a service area urgently needed by the state, scholarships were provided to school students under the name of wage. Scholarship procedures implemented in Istanbul and the provinces may vary. The significance of the allocated scholarships in enabling poor but successful youth to receive higher education should be emphasized. This research aims to present the scholarship practice, which has become a tradition in Darülmuallimin (Teacher Training School for Boys) and Darülmuallimat (Teacher Training School for Girls), in all its aspects. Whether the expected benefits of the scholarship program have been realized or not has been questioned in the light of Ottoman archival documents.

Anahtar Kelimeler

Educational modernization, Darülmuallimin, Darülmuallimat, Scholarship, Province, Stipend

Osmanlı Modernleşme Dönemi’nde Öğretmen Okullarında Burs Uygulamaları

Öz

Eğitim modernleşmesi bağlamında nitelikli öğretmen yetiştirmek amacıyla 1848 yılından itibaren başkent İstanbul’da ve 1875 yılından sonra da vilayetlerde öğretmen okulları açılmıştı. Bu okulların cazibesini artırarak yetenekli ve donanımlı gençleri devletin acil ihtiyaç duyduğu bir hizmet alanına yönlendirmek için okul öğrencilerine maaş adı altında burs tahsisi yapılmıştır. İstanbul’da ve vilayetlerde uygulanan burs usulleri farklılıklar gösterebilmektedir. Tahsis edilen bursların fakir, başarılı gençlerin yüksek eğitim alabilmelerine imkân sağlaması bakımından önemi vurgulanmalıdır. Bu araştırma ile darülmuallimin ve darülmuallimatlarda bir gelenek hâline gelmiş olan burs uygulamasını bütün yönleriyle ortaya koymak amaçlanmıştır. Osmanlı arşiv belgeleri ışığında burs uygulamasından umulan faydaların sağlanıp sağlanmadığı sorgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim modernleşmesi, Darülmuallimin, Darülmuallimat, Burs, Vilayet

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Sadaret Mektûbi Kalemi Mühimme Evrakı (A. MKT. MHM): 23/59. google scholar
• İrade Dâhiliye (İ. DH): 214/12539; 614/42823; 1125/87927; 1248/97819. google scholar
• İrade Meclis-i Mahsûs (İ. MMS): 108/4636. google scholar
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ. MVL): 211/6894. google scholar
• İrade Şûrâ-yı Devlet (İ. ŞD): 10/284. google scholar
• Maarif Nezareti Mekâtib-i İbtidâiye (MF. İBT): 3/28; 6/25; 6/59; 8/83; 28/22; 116/123; 118/90; 130/108; 273/79; 328/18; 345/3; 347/21; 356/13; 397/7; 473/70; 517/50. google scholar
• Maarif Nezareti Mektûbi Kalemi (MF. MKT): 16/80; 21/99; 22/22; 27/137; 29/150; 51/6; 53/13; 53/60; 507/41; 623/14; 661/31; 696/53; 821/26; 845/65. google scholar
• Meclis-i Vükela (MV): 49/14. google scholar
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD): 207/23. google scholar
• Yıldız Sadaret Hususi Evrakı (YA. HUS): 252/14. google scholar
• Yıldız Esas Evrak (Y.EE): 112/6. google scholar
• Yıldız Perakende Evrakı Arzuhal Jurnal (Y. PRK. AZJ): 14/48. google scholar
• Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât-ı İbtidâiye Talimâtnâmesi, Matbaa-i Amire, İstanbul 1332. google scholar
• Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât Nizamnâmesi, Matbaa-i Amire, İstanbul 1331. google scholar
• Düstûr I.Tertib, II; VI. google scholar
• Salnâme-i Nezâret-i Maârif, H. 1318. google scholar
• Takvîm-i Vekayi, sayı 37 (23 Rebiyülevvel 1264). google scholar
• Akyüz, Yahya, “Darülmuallimîn’in İlk Nizamnamesi (1851), Önemi ve Ahmet Cevdet Paşa”, Millî Eğitim Dergisi, sayı 95 (1990), s. 3-20. google scholar
• _______“Türkiye’de Çağdaş Anlamda Öğretmenlik Mesleğinin Doğuşu”, Türkler, XV (2002), s. 15-25. google scholar
• _______ “Türkiye’de Öğretmen Yetiştirmenin 160. Yılında Darülmuallimîn’in İlk Yıllarına Toplu ve Yeni Bir Bakış”, OTAM, sayı 20 (2006), s. 17-58. google scholar
• Altın, Hamza, II. Abdülhamid ve II. Meşrutiyet Devirlerinde Öğretmen Yetiştirme Meselesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2009. google scholar
• Berker, Aziz, Türkiye’de İlk Öğretim. MEB Yay., Ankara 1945. google scholar
• Beydilli, Kemal, Türk Bilim ve Matbaacılık Tarihinde Mühendishâne-Mühendishâne Matbaası ve Kütüphânesi (1776-1826), Eren Yay., İstanbul 1995. google scholar
• Doğan, Mehmet, “Osmanlı Payitahtında Eğitim-Öğretim: İstanbul Maarif Müdürü Saffet Geylangil Tarafından Hazırlanan Layiha Üzerine Bir Değerlendirme”, Türk İslam Eğitim Tarihi Araştırmaları, ed. google scholar Abdullah Cengiz, Efe Akademi Yay., İstanbul 2022, s. 27-60. google scholar
• Duman, Tayyip-H. Hüseyin Dilâver, “İstanbul’da Açılan İlk Darülmuallimîn”, Erdem, sayı 9/26 (1996), s. 651-658. google scholar
• Eldem, Vedat, Osmanlı İmparatorluğu’nun İktisadi Şartları Hakkında Bir Tetkik, TTK Yay., Ankara 1994. google scholar
• Karataş, Yakup, “Sultan II. Abdülhamid’in Eğitim Politikalarının Mali Bir Veçhesi: Evkâf-ı Münderisenin Maarife Terki”. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 57 (2016), s. 1839-1867. google scholar
• Kaya, Umut, “Dârülmuallimîn İle İlgili Bir Nizamname Layihası ve Dârülmuallimîn’e Giriş Sürecinde Bir İmtihan”, Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 5, (Ekim 2012-Mart 2013), s. 35-54. google scholar
• Kodaman, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK Yay., Ankara 1991. google scholar
• Koçer, Hasan Ali, Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi (1773-1923), MEB. Yay., İstanbul 1991. google scholar
• Mahmud Cevâd, Maarif-i Umûmîye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilât ve İcraatı, Matbaa-i Amire, İstanbul 1338. google scholar
• Öztürk, Cemil, Türkiye’de Dünden Bugüne Öğretmen Yetiştiren Kurumlar, MEB. Yay., İstanbul 2005. google scholar
• Pamuk, Şevket, İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler 1469-1998, TC. Başbakanlık İstatistik Enstitüsü Yay., Ankara 2000. google scholar
• Sarı, Nil, “Mekteb-i Tıbbiyye”, DİA, XXIX, 2-5. google scholar
• Sarıçelik, Kerim, “Osmanlı Devleti’nde Avarız Varidatının Maarife Devredilmesi”, Tarihin Peşinde, sayı 18 (2017), s. 231-247. google scholar
• _______ -Öztürk Kart, “1891 Tarihli Darülmuallimin Nizamnamesi”, Edutech Research, sayı 1 (2023), s. 48-61. google scholar
• Somel, Selçuk Akşin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), İletişim Yay., İstanbul 2010. google scholar
• Woodhall, M, “Eğitim Ekonomisi: Toplu Bir Bakış”. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, sayı 6 /6 (1994), s. 281-294. google scholar