BULGARLARIN OLUŞUMU VE BULGAR DEVLETLERİNİN KURULUŞUNDA ONOGURLARIN YERİ MESELESİ

Yıl 2017, Sayı: 65, 1 - 18, 15.06.2017

Ali Ahmetbeyoğlu

Öz

Bulgar diye anılan boylar birlikteliğinin oluşumunda ve Magna (Büyük) Bulgar

ile Tuna Bulgar devletlerinin kurucu unsurları arasında yer alan Onogurlar, Oğuzların

kardeşi ve batı kolu olan Ogurlara mensup idiler. Avrupa Hun Devleti’nin yıkılış

sürecinde Onogurlar başta olmak üzere Ogur boyları kolayca Karadeniz’in kuzeyindeki

bozkırlara yayıldılar. Onogurlar, Macarlarla beraber Hazar Bozkırı’ndan geçip

Kafkaslar’a Kuban Bozkırı’na göçtüler. Onogurlar, Ugor-Macarlara siyasi, askeri

ve kültürel bakımdan tesir etmişler, onları da kendileriyle beraber güneye sürüklemişlerdir.

Orta Asya’dan Doğu Avrupa coğrafyasına göç eden Ogurların yaşadıkları

yerler İtil Nehri ile Karadeniz arasındaki bozkır bölgesinde Hazar Denizi’nin kuzeybatı

kıyısında ve Kuban Nehri civarındaydı. Onogurlar Karadeniz’in kuzeyindeki

ticarette rol oynamışlardır. Doğu Romalıların tahminen VII. yüzyılda başladıkları

misyonerlik faaliyetleri sonucunda Onogurlar arasında Hristiyanlık yayılmaya başlamıştır.

Bunun sonucunda Onogur Piskoposluğu dahi tesis edilmiştir. Onogurlar,

yaşadıkları sahalarda askeri ve siyasi olarak değil, ticari yönleri ve şehirler kuracak

sosyo-kültürel birikimleriyle dikkat çekmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Ogurlar, Bulgarlar, Avrupa Hunları, Macarlar, Büyük Bulgar Devleti

Kaynakça

• Agathias, Agathiae Myrinaei Historiarum Libri Quinque, neşr. R. Keydell, Berlin 1967. Ahmetbeyoğlu, A., “Bulgar Hakanlar Listesi”, Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı 14 (1994), s. 1-8. __________, Avrupa Hun İmparatorluğu, Ankara 2001. __________, “Attila’nın Oğlu Dengizik’in Devleti İhya Mücadelesi”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVII/2 (2002), s. 301-314. __________, “Bulgarları Oluşturan Boylardan Kutrigur ve Utrigurlar”, Tarih Dergisi, sayı 51 (2010), s. 1-19. __________, Attila’nın Sarayı’nda Bir Romalı, İstanbul 2014. Artamonov, M. İ., Hazar Tarihi, çev. D. A. Batur, İstanbul 2004. Avenarius, A., Die Awaren in Europa, Amsterdam 1974. Baştav, Ş., “Sabir Türkleri”, Belleten, V/17-18 (1941), s. 53-99. Bazin, L., Les Calendriers Turc Anciens et Médiévaux, Lille 1974. Blockley, R. C., The History of Menander The Guardsman: Introductory essay, Text, Translation and Historiographical notes, Liverpool 1985. Constantinus Porphyrogenitus, De Cerimoniis Aulae Byzantinae Libri, neşr. I. I. Reiske, Bonnae 1829-1830. Czeglédy, K., “Khazar Raids in Transcaucasia in 762-764 A.D”, Acta Orientalia, I/2-3 (1951), s. 77-82. __________, Bozkır Kavimlerinin Doğu’dan Batı’ya Göçleri, çev. E. Çoban, İstanbul 1998. Dasxuranc, Movses, History of the Armenians, translation and commentary on the literary sources by Robert W. Thomson, Cambridge-Massachusetts, London 1978. Demiral, A. O., Bulgarların Menşei Tartışmalarında Orta Asya İhtimali, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2006. Dunlop, D. M., Hazar Yahudi Tarihi, çev. Zahide Ay, İstanbul 2008. Eckhart, F., Macaristan Tarihi, çev. İ. Kafesoğlu, Ankara 1949. Golden, P. B., Türk Halkları Tarihine Giriş, çev. O. Karatay, Ankara 2002. Gregory Abû’l-Farac, Abû’l-Farac Tarihi, I, çev. Ö. R. Doğrul, Ankara 1999. Gumilёv, L. N., Hazar Çevresinde Bin Yıl, çev. D. A. Batur, İstanbul 2003. __________, Hunlar, çev. D. A. Batur, İstanbul 2005. Hamilton, J., “Toquz-Oguz et On-Uygur”, Journal Asiatique, CCL/1 (1962), s. 23-63. Hóman, B., “A Magyar Hún-Hagyomóny és Hún-monda”, Studium, 8, Budapest 1925, s. 1-106. Jordanes, Romano et Getica, neşr. Th. Mommsen, Berolini 1882. Kafesoğlu, İ., Bulgarların Kökeni, Ankara 1985. __________, Türk Millî Kültürü, İstanbul 1997. Karatay, O., “Kafkasya Bulgarları Tarihi”, Karaçay-Balkarlar Tarih, Toplum ve Kültür, der. U. Tavkul-Y. Kalafat, Ankara 2003, s. 18-45. __________, “Oğurlar”, Doğu Avrupa Türk Tarihi, ed. O. Karatay-S. Acar, İstanbul 2013, s. 241-250. Koç, D., Rus Kaynaklarına Göre İlk Müslüman Türk Devleti: İtil Bulgar Devleti, İ. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2010. Marquart, J., Die Chronologie Der Alttürkischen Inschriften, Leipzig 1898. __________, Osteuropaische und ostasiatiche Streifzüge, Leipzig 1903. Moravcsik, Gy., “Zur Geschichte Der Onoguren”, Ungarische Jahrbücher, 10 (1930), s. 53-90. __________, Byzantinoturcica, I, Berlin 1958. Németh, Gy., “On ogur, hét magyar, Dentűmogyer”, Magyar Nyelv, 17 (1921), s. 22-26. Nicephori, Archiepiscopi Constantinopolitani Opuscula Historica, neşr. Karl de Boor, Leipzig 1880. Orkun, H. N., Attila ve Oğulları, İstanbul 1933. Ostorgorsky, G., Bizans Devleti Tarihi, çev. F. Işıltan, Ankara 1986. Pohl, W., Die Awaren, Wien 1988. Pritsak, O., Die Bulgarische Fürstenliste, Wiesbaden 1995. Rásonyi, L., Tarihte Türklük, Ankara 1971. Róna-Tas, A., Hungarians and Europe in The Middle Ages, Budapest 1999. Runciman, St., A History of the First Bulgarian Empire, London 1930. Stratos, A., Byzantine Empire in the Seventh Century, IV, Amsterdam 1978. Syrien, Michel le, Chronique, III, yay. J. B. Chabot, Paris 1903. Szabo, K., Priszkosz Szónok es Bölcsész életéröl S Történetirata Töredékeirol, I, Pest 1878. Taşağıl, A., Gök-Türkler, Ankara 2003. __________, Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, Ankara 2013. Tekin, T., Tuna Bulgarları ve Dilleri, Ankara 1987. Theophones Confessor, Chronographia, neşr. Karl de Boor, Leipzig 1883. Theophylaktos Simokattes, Historiae, yay. C. De. Boor, Stuttgart 1972. Vásary, I., Eski İç Asya Tarihi, çev. İ. Doğan, İstanbul 2007.