A HUNDRED YEAR IN PURSUIT OF A DREAM: THE EFFORTS FOR THE UNIFICATION OF JERUSALEM ARMENIAN AND ISTANBUL PATRIARCHATES

Yıl 2016, Sayı: 63, 41 - 88, 02.10.2016

Ensar Köse

Öz

According to hierarchial structure of Armenian church, Istanbul patriarchate was

situated in a lower rank than Jerusalem patriarchate. However, since Istanbul patriarchate

was located in the capital of the empire, it was admitted as the represantative

of Armenian community. This situation led Istanbul Armenian patriarchate to spread

its infl uence over the other centers. In this context, connecting Jerusalem patriarchate

to Istanbul patriarchate became an important dream (or idea) among the spritual

leaders of the community for a long time. Thus, a hundred year of this dream will

be handled in this study. Specifi cally, it will be examined in detail that the activities

of Patriarch Yeğyazar after 1650 and Patriarch Avedik’s risky attempts in the early

eighteenth century causing negative effect on these two churches.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Istanbul Armenian Patriarchate, Jerusalem Armenian Patriarchate, Patriarch Yeğyazar, Patriarch Avedik

BİR HAYALİN PEŞİNDE YÜZ YIL: KUDÜS VE İSTANBUL ERMENİ PATRİKLİĞİNİ BİRLEŞTİRME ÇABALARI (1650-1750)

Öz

Ermeni kiliselerinin hiyerarşik yapısına göre İstanbul Patrikliği, Kudüs’ten daha

altta yer alıyordu; fakat başkentte bulunmasından ötürü Osmanlı Devleti nezdinde,

ülkedeki tüm Ermeni cemaatinin temsilcisi olarak kabul edilmişti. İşte bu durum İstanbul

Ermeni Patrikliği’nin, diğer merkezler üzerinde nüfuz sağlama çabasına neden

olmuştur. Bu bağlamda Kudüs Ermeni Patrikliği’ni İstanbul’a bağlama gayreti, cemaatin

ruhanîleri arasında uzun yıllar önemli bir hayal (ya da ideal) olarak sürmüştür. Nitekim

bu araştırmada, söz konusu bu hayalin yaklaşık yüz yıllık safhası ele alınacaktır. Hususiyle

1650’lerden sonra Patrik Yeğyazar’ın faaliyetleri ile Patrik Avedik’in 18. yüzyılın

başlarındaki riskli teşebbüslerinin, iki kurum üzerinde sebep olduğu yıpratıcı tesirlere,

tafsilatlı şekilde bakılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, İstanbul Ermeni Patrikliği, Kudüs Ermeni Patrikliği, Patrik Yeğyazar, Patrik Avedik

Kaynakça

• Arşiv Kaynakları Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Mühimme Defterleri (MD). Kamil Kepeci (KK). Cevdet-Adliye (C.ADL). İbnülemin-Dâhiliye (İE.DH). İbnülemin-Maliye (İE.ML). İbnülemin-Tevcihat (İE.TCT). Ali Emiri, Mustafa II. Bâb-ı Asafi Divan (Beylikçi) Kalemi (A.DVN). Bâb-ı Defteri Piskoposluk Kalemi (D.PSK). Kitap ve Makaleler Azarya, Victor, The Armenian Quarter of Jerusalem, Urban Life Behind Monastery Walls, University of California Press, Berkeley-Los Angeles-London 1984. Emecen, Feridun M., “The Early Period of Ottoman Rule in Jerusalem”, Proceeding of the International Congress on al-Quds during the Ottoman Era, Damascus, 22-25 June 2009, IRCICA, İstanbul 2012, s. 27-35. Ercan, Yavuz, Kudüs Ermeni Patrikhanesi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1988. Eremya Çelebi Kömürciyan, İstanbul Tarihi, XVII. Asırda İstanbul, Tercüme: Hrand D. Andreasyan, Hazırlayan: Kevork Pamukciyan, Eren Yayınları, İstanbul 1988. Gray, John, A History of Jerusalem, Robert Hale, London 1969. Gümrah, Ali, XVII. Yüzyılda Mühimme Defterlerinde Ermenilerle İlgili Hükümler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Mezuniyet Tezi, İstanbul 1968. 88 ENSAR KÖSE Idınopulos, Thomas A., A History of the Holiest City as seen Through the Struggles of Jews, Christians and Muslims, Elephant Paperbacks Ivan R. Dee, Chicago 1994. Oral, Ertuğrul, Mehmed Halife, Târih-i Gılmanî, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2000. Pamukciyan, Kevork, Biyografi leriyle Ermeniler, Aras Yayıncılık, İstanbul 2003. Peri, Oded, Christianity under Islam in Jerusalem, The Question of the Holy Sites in Early Ottoman Times, Brill, Leiden-Boston-Köln 2001. Polonyalı Simeon’un Seyahatnâmesi, 1608-1619, Hazırlayan: Hrand D. Andreasyan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul 1964. Proceeding of the International Congress on al-Quds during the Ottoman Era, Damascus, 22-25 June 2009, IRCICA, İstanbul 2012. Sanjian, Avedis K., The Armenian Communities in Syria under Ottoman Dominion, Harvard Middle Eastern Studies, Harvard University Press, Cambridge 1965. Taşkın, Ünal, Osmanlı Devleti’nde Kullanılan Ölçü ve Tartı Birimleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisan Tezi, Elazığ 2005. Topal, Mehmet, Silâhdar Fındıklılı Mehmed Ağa, Nusretnâme, Tahlil ve Metin, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2001.