Kitāb al-Maghāzî Attributed to Mūsā b. ʽUqba

Yıl 2018, Sayı: 67, 1 - 22, 11.07.2018

Mahmut Olgaç , Nuh Arslantaş

Öz

Mūsā b. ʽUqba is seen as one of the earliest “maghāzī” chroniclers/authors. However there is a lot
of controversion about his work which is not believed to have reached today.
Many sources speak of this piece with praise. However some sources don’t even mention
the existence of this work nor do they even accept the existence of it at all.
A specific anthology has been done for this piece whose some parts we were able
to establish. We argue, in addition to believing this work to have been used until
the end of tenth century after Hegira, that this work has survived ‘till this day.

Anahtar Kelimeler

Mūsā b. ʽUqba, Maghāzī, Sīra (Biography of Islam Prophet), History of Islam, History

Mûsâ b. Ukbe’ye Atfedilen Kitâbü’l-Megāzî

Öz

Mûsâ b. Ukbe en erken megāzî
müelliflerinden biri olarak kabul edilmektedir. Ancak günümüze ulaşmadığı
düşünülen eseri hakkında pek çok tartışmalı durum söz konusudur. Pek çok kaynak,
eserden methederek bahsetmektedir. Öte yandan bazı kaynaklar da böyle bir
eserin mevcudiyetinden ya bahsetmemekte ya da böyle bir eserin varlığını
reddetmektedir. İçeriğinin bir kısmını tespit edebildiğimiz eser hakkında
ayrıca bir seçki de yapılmıştır. Biz bu eserin hicri X. asrın başlarına (miladi
XV. asrın sonlarına) kadar kullanıldığını tespit etmenin yanı sıra eserin
günümüze ulaşmış olması gerektiği kanaatini taşıyoruz.

Anahtar Kelimeler

Mûsâ b. Ukbe, Megāzî, Siyer, İslam Tarihi, Tarih

Kaynakça

• Adıgüzel, C. Ersin, “Endülüslü Bir Muhaddisin İlim Dünyası: İbn Hayr el-İşbîlî ve Fehrese’si”, Milel ve Nihal 1 (2015), s. 43-44.
• Alâî, İsâratü’l-Fevâidi’l-Mecmûa fi’l-İşârati ile’l-Fevâidi’l-Mesmûa, thk. Merzuk b. Heyas Âli Merzuk ez-Zahrânî, I-II, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem: Medine 2004.
• Âlûsî, Ruhu’l-Meânî fî Tefsîri’l-Kur‛âni’l-Azîm ve’s-Seb‛ı’l-Mesânî, I-XXX, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî: Beyrut [t.y.].
• Aynî, Umdetü’l-Kârî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, tsh. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer, I-XXV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut 2001.
• Bağdatlı İsmail Paşa, Hediyyetü’l-Ârifîn Esmâu’l-Müellifîn ve Âsâru’l-Musannifîn, I-II, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî: Beyrut 1955.
• Bakşiş, Muhammed, “Menhecü’t-Te’lîf fi’s-Sireti’n-Nebeviyye Mûsâ b. Ukbe Nemûzecen”, Dirâsât, Ağâdir (1999), s. 66-78.
• Bakşiş, Muhammed, Megāzî li Mûsâ b. Ukbe, Ağâdir 1994.
• Beyhakî, Sünenü’l-Kübra, I- X, Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye: Dekkan 1928.
• Beyhakî, Sünenü’s-Sağîr, thrc. Abdülmu‛tî Emin Kal‛acî, I-IV, Câmiatü’d-Dirâsâti’l-İslamiyye, Karaçi 1979.
• Beyhakî, Delâilü’n-Nübüvve ve Ma‛rifeti Ahvâli Sâhibi’ş-Şerîa, thk. Abdülmu‛ti Emin Kal‛acî, I-VII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut 1988.
• Beyhakî, Ma‛rifetü’s-Sünen ve’l-Âsâr, thrc. Abdülmûtî Emin Kalâcı, I-XV, Dâru’l-Vefâ li’t-Tıbâa ve’n-Neşr: Kahire 1991.
• Braimah, Abdu Rahimih Baba, “A Reconstruction of the Lost Kitab al-Maghazi of Musa ibn Uqba with Translation and Critical Commentary”, [Tez Türü Belirtilmemiş] American University in Cairo: 1968.
• Dârekutnî, el-Mü’telif ve’l-Muhtelif, thk. Muvaffak b Abdullah b. Abdülkâdir, I-V, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî: Beyrut 1986.
• Diyarbekrî, Târîhu’l-Hamîs fî Ahvâli Enfesi-Nefîs, I-II, Müessesetü Şaban: Beyrut [t.y.].
• Ebû Avâne, Müsned, thk. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî, Dâru’l-Marife: Beyrut 1998.
• Irâkî, el-Muğnî an Hamli’l-Esfâr fi’l-Esfâr fî Tahrîci mâ fi’l-İhyâi mine’l-Ahbâr, thk. Ebû Muhammed Eşref b. Abdülmaksûd, I-II, Mektebetü Dâri’t-Taberî: Riyad 1995.
• İbn Abdülber, ed-Dürer fî İhtisâri’l-Megāzî ve’s-Siyer, thk. Şevki Dayf, Kahire 1966.
• İbn Abdülber, el-İstîâb fî Ma‛rifeti’l-Ashâb, tsh. Âdil Mürşid, Dâru’l-Âlâm: Amman 2002.
• İbnAsâkîr, Târîhu Medîneti Dımaşk, thk. Ömer b. Ğarâme el-Ömerî, I-LXXX, Dâru’l-Fikr: Beyrut 1995.
• İbn Ebû Hâtim, Kitâbu’l-Cerh ve’t-Ta‛dîl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut 1953.
• İbn Hacer el-Askalânî, Mu‛cemü’l-Müfehres ev Tecrîdi Esânîdi’l-Kütübi’l-Meşhûra, thk. Muhammed Şekûr, Mahmud el-Hâcî, Müessesetü’r-Risale: Beyrut 1998.
• İbn Hacer el-Askalânî, Fethu’l-Bârî bi Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, thk. Abdülaziz b. Abdullah b. Bâz, Muhammed Fuâd Abdülbâki, Muhibbüddîn el-Hatîb, I-XIII, Mektebetü’s-Selefiyye: [y.y.] [t.y.].
• İbn Hacer el-Askalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, I-IX, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut [t.y.].
• İbn Hacer el-Askalânî, Telhîsu’l-Habîr fî Tahrîci Ehâdîsi’r- Râfi‛l -Kebîr, thk. Ebû Âsım Hasan b. Abbâs b. Kutub, I-IV, Müessesetü Kurtuba: [y.y.] 1995.
• İbn Hacer el-Askalânî, ed-Dürerü’l-Kâmine fî’l-‛Ayâni’l-Mieti’s-Sâmine, I-IV, Beyrut 1993.
• İbn Hayr el-İşbilî, Fehrese, thk. Beşşâr Avvâd Ma‛rûf, Mahmud Beşşâr Avvâd, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî: Tunus 2009.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, el-Fürûsiyyetü’l-Muhammediyye, thk. Zâid Ahmed en-Neşîrî, Dâru’l-İlmi’l-Fevâid: Mekke 2007.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Zâdü’l-Meâd fi Hedyi Hayri’l-İbâd, thk. Şuʽayb el-Arnavûd, Abdülkâdir el-Arnavûd, I-VI, Müessesetü’r-Risâle: Beyrut 1994.
• İbn Kādî Şühbe, Ehâdîsü Müntehabe min Megāzî Mûsâ b. Ukbe, thk. Hasan Selman, Dâru İbn Hazm: Beyrut 1991.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-Nihâye, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, I-XXI, Mısır 1998.
• İbn Kesîr, Tefsîru’l-Kur‛âni’l-Azîm, thk. Mustafa Seyyid Muhammed ve dğr., I-XV, Kahire 2000.
• İbn Receb, Ravâiu’t-Tefsîr, thk. Ebû Muâz Târık b. Avzullah b. Muhammed, I-II, Dâru’l-Âsıme: Riyad 2001.
• İbn Sa‛d, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kebîr, thk. Ali Muhammed Ömer, I-XI, Mektebetü’l-Hancî: Kahire 2001.
• İbn Seyyidünnâs, Uyûnu’l-Eser fî Fünûni’l-Megāzî ve’ş-Şemâil ve’s-Siyer, thk. Muhammed el-Hatrâvî, Muhyiddîn Müstû, I-II, Beyrut [t.y.].
• İbn Tağrîberdî, en-Nücûmu’z-Zâhire fî Mülûki Mısr ve’l-Kâhire, thk. Muhammed Hüseyin Şemsüddîn, I-XVI, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut [t.y.].
• İbn Teymiyye, es-Sârimü’l-Meslûl alâ Şâtimi’r-Rasûl, thk. Muhammed Abdullah b. Ömer el-Hulvânî ve dğr., I-III, Riyad, 1997.
• İbnü’l-Mülakkın, et-Tavzîhli Şerhi Câmii’s-Sahîh, thk. Heyet, I-XXXVI, Dâru’n-Nevâdir: Dımaşk 2008.
• Kādî İyâz, eş-Şifâ bi T‛arîfi Hukûki’l-Mustafâ, I-II, Dersaadet Matbaası: [y.y.] 1894.
• Katib Çelebi (Hacı Halife), Keşfü’z-Zunûn an Esâmi’l-Kütübi ve’l-Fünûn, I-II, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî: Beyrut [t.y.].
• Makrizî, İmtâü’l-Esmâ, thk. Muhammed Abdülhamîd en-Nümeysî, I-XV, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut 1999.
• Mizzi, Tehzîbü’l-Kemâl fi Esmâi’r-Ricâl, thk. Beşşâr Avvâd Maʽrûf, I-XXXV, Müessisetü’r-Risale, Beyrut 1996.
• Moğultay b. Kılıc, Şerhu Sünen-i İbn Mâce, thk. Kamil Uveyza, I-V, Mektebetü Nizâr Mustafa el-Bâz: Riyad 1999.
• Muhibbüddîn et-Taberî, er-Riyâzu’n-Nadra fî Menâkıbi’l-Aşra, thrc. Abdülmecid Tu’me Halebî, I-IV, Dâru’l-Meârif, Beyrut 1997.
• Nevevî, Şerhu Sahîhi Müslim, I-XVIII, [y.y.] 1930.
• Öz, Şaban, İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri, İSAR Vakfı Yayınları: İstanbul 2008.
• Sa‛lebî, el-Keşf ve’l-Beyân, thk. Muhammed b. Âşur, I-X, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî: Beyrut 2002.
• Sachau, Eduard, “Das Berliner Fragment des Mûsâ Ibn Ukba”, SPAW 11 (1904), s. 445-470.
• Schacht, Joseph, “On Musa b. Uqba’s Kitab Al-Maghazī”, AO 21 (1953), s. 288-300.
• Schoeler, Gregor, “Mûsâ b. Ukbe’nin Megāzîsi”, çev. Hüseyin Akgün, KSÜİFD 18 (2011), s. 103-136.
• Schoeler, Gregor, “Mûsâ b. Ukbe’nin Kitâbu’l-Megāzî’si ile İlgili Yeni Bulgular”, çev. Hüseyin Akgün, İSTEM 22 (2013), s. 12-19.
• Seâlibî, el-Cevâhiru’l-Hisân fî Tefsîri’l-Kur‛ân, thk. Ali Muhammed Muavviz, Âdil Ahmed Abdülmevcûd, I-V, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî: Beyrut 1997.
• Sehâvî, ed-Dav’ü’l-Lâmi‛ li Ehli’l-Karni’t-Tâsiʽ, I-XII, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye: Beyrut [t.y.].
• Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr fi’t-Tefsîri bi’l-Me’sûr, thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî, I- XVII, Kahire 2003, IV, 137.
• Suyûtî, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur‛ân, thk. Merkezü’d-Dirâsâti’l-Kur‛âniyye, I-VII, Medine 2005.
• Şâmî, Sübülü’l-Hüdâ ve’r-Reşâd fî Sîreti Hayri’l-İbâd,thk. İbrahim et-Terzî, Abdülkerim el-Azbâvî, I-XII, Kahire 1997.
• Şevkânî, Neylü’l-Evtâr Şerhu Münteka’l-Ahbâr, Mısır [t.y.].
• Uğur, Mücteba, “el-Câmiu’s-Sahîh”, DİA, VII, 114-123.
• Vâkıdî, Kitâbu’l-Megāzî, thk. Marsden Jones, I-II, Âlemü’l-Kütüb: [y.y.] 1984.
• Zehebî, Siyeru Âlâmi’n-Nübelâ, thk. Şuʽayb el-Arnavûd, Hüseyin el-Esed, I-XXV, Müessesetü’r-Risale: Beyrut 1982, VI.
• Zehebî, Tehzîbü’t-Tehzîbi’l-Kemâl fî Esmâi’r-Ricâl, thk. Ğuneym Abbâs Ğuneym, Eymen Selâme, I-XI, Fârûku’l-Hadîse li’t-Tıbâa ve’n-Neşr: Kahire 2004.
• Zehebî, Târîhu’l-İslâm ve Vefeyâti’l-Meşâhir ve’l-Âlâm, thk. Ömer Abdüsselam Tedmûrî, I- LIII (Zeyl ile birlikte), Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî: Beyrut 1990.
• Zeylaî, Nasbu’r-Râye li Ehâdîsi’l-Hidâye, tsh. Muhammed Avvâme, Dâru’l-Kıble li’s-Sekâfeti’l İslamiyye: Cidde [t.y.].