HAMDÂNÎLERDE ASTROLOJİ, ASTRONOMİ VE TIP

Yıl 2019, Sayı: 70, 1 - 18, 01.12.2019

Ömer Tokuş

Öz

Abbâsîlerin merkezden uzak şehirler üzerindeki siyasî otoritesinin zayıflaması, X. asırdan itibaren Musul ve Halep gibi köklü kültürel ve ilmî geçmişe sahip şehirlerin yerel emirlerin eline geçmesi ile sonuçlanmıştır. Hamdânîler, Abbâsîlerin bu zaafından faydalanarak Musul ve Halep gibi şehirleri ele geçirmiş, buralardaki kültürel ve ilmî mirası da devam ettirerek daha ileri bir aşamaya taşımışlardır. Hamdânîler ile birlikte Musul ve Halep’te pozitif ve dinî ilimler yeni bir ivme kazanmış ve söz konusu ilimlerin ilerlemesi için de Hamdânî emirleri hediye ve maaşlar ile teşviklerde bulunmuşlardır. 

Anahtar Kelimeler

Hamdânîler, Musul, Halep, Astroloji, Astronomi, Tıp

ASTROLOGY, ASTRONOMY, AND MEDICINE IN HAMDANIDS

Öz

From the 10th century onwards, the impoverishment of the Abbasids' political authority over the decentralized cities resulted in cities with long-established cultural and scientific backgrounds, such as Mosul and Aleppo, falling into the hands of local chiefs. The Hamdanids, taking advantage of this impoverishment of the Abbasids, captured cities such as Mosul and Aleppo, and continued the cultural and scientific heritage in these cities, thus enabling further process. Together with the Hamdanids, positive and religious sciences gained new momentum in the cities of Mosul and Aleppo, and the Hamdanid chiefs provided gifts, salaries, and incentives for the advancement of these sciences. This study focuses on the importance that the Hamdanids gave to astrology, astronomy and medicine, and covers the incentives provided by them. The study also gives an overview of the major scholars of the period and their works.

Anahtar Kelimeler

Hamdanids, Mosul, Aleppo, Astrology, Astronomy, Medicine

Kaynakça

• Bakır, Abdulhalik, “Ortaçağ İslam Dünyasının Olgunluk Çağında Tıp Kültürü ve Çalışmaları”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXXI/1, İzmir 2016, s. 35-76. Bakkal, Ali, Harran Okulu, İstanbul ts. Bek, Ahmed İsa, Tarihu’l-Bîmâristânât fî’l-İslâm, Beyrut 1981. Dere, Ali Hüseyin, et-Tarihu’l-Hadârî li’d-Devleti’l-Hamdâniyye fî Haleb (333-394/944-1003), (Camiatu’l-Beyrut el-Arabiyye: Doktora Tezi), Beyrut 2016. El-Antâkî, Tarihu’l-Antâkî el-Ma’rûf bi-Sılat Tarihi Otîhâ, thk. Ömer Abdusselam et-Tedmürî, Trablus 1990. Elgood, Cyril, A Medical History of Persia and the Eastern Caliphate, Cambridge 1951. Es-Se’âlibî, Yetimetü’d-dehr fî Mehâsini Ehli’l-Asr, thk. Müfid Muhammed Kumeyha, I-III, Beyrut 2000. Fehd, Tevfik, “İlm-i Ahkâm-ı Nücûm”, DİA, XXII, İstanbul 2000, 124-126. Fehd, Tevfîk, “İlm-i Felek”, DİA, XXII, İstanbul 2000, 126-129. Galenos, Tıp Sanatının Anayasası Tıp Sanatı Glaukon’a Tedavi Yöntemi, çev. Nuri Nirven, İstanbul 2018. Güner, Ahmet, Biyografilerle Adudî Hastanesi Tarihi -İslâm Tıbbı ve Hastahaneleri Tarihine Bir Katkı-, İzmir 2005. Hilâl Es-Sâbî, Zeylü Tecâribi’l-Ümem ve Te’akibi’l-Himem, thk. Ebu’l-Kâsım İmamî, VII, Tahran 2000. İbn Ebî Usaybia, Uyûnu’l-Enbâ fî Tabakâti’l-Etibbâ, thk. Muhammed Bâsil Uyunu’s-Sûd, Beyrut 1998. İbnu’l-Kıftî, Ahbâru’l-Ulemâ bi-Ahbâri’l-Hükemâ, thk. İbrahim Şemseddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2005. İbnü’l-Adîm, Buğyetu’t-taleb fî târîh Haleb, thk. Süheyl Zekkâr, I-X, Beyrut ts. ________, Zübdetü’l-Haleb min târîhi Haleb, thk. Süheyl Zekkâr, I, Beyrut 1997. İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târîh, çev. Abdülkerim Özaydın, IX, İstanbul 1991. ________, el-Kâmil fi’t-târîh, çev. Ahmet Ağırkaça, VIII, İstanbul 1991. İbnü’n-Nedîm, Fihrist, thk. Yusuf Ali Tavil-Ahmed Şemseddin, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2010; Türkçe trc., el-Fihrist İlk Dönem İslâm Kültür Atlası, ed. Mehmet Yolcu, çev. Heyet, İstanbul 2017. Kaçar Mustafa- Atilla Bir, “Usturlap”, DİA, XLII, İstanbul 2012, 195-198. Karaaslan, Nasuhi Ünal, “Hamdaniler”, DİA, XV, İstanbul 1997, 446-447. Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütübi ve’l-fünûn, I-IV, trc. Rüştü Balcı, İstanbul 2011. Kehhâle, Ömer Rıza (ts.), Mu’cemu’l-Mü’ellifin, IV, VII, Beyrut ts. Kutluer, İlhan, “İbn Ebü’l-Eş’as”, DİA, XIX, 1999, 462-463. Kürd Ali Muhammed, Hıtatu’ş-Şâm, IV, Kahire 2007. Özaydın, Abdülkerim, “Adudüddevle”, DİA, I, İstanbul 1988, 392-393. Sayılı, Aydın, “Hârezmî ile Abdülhamîd İbn Türk ve Orta Asya’nın Bilim ve Kültür Tarihindeki Yeri”, çev. Aydın Sayılı-Melek Dosay, Erdem, VII/19 (1991), 101-214. Sezgin, Fuat, İslam’da Bilim ve Teknik, II, İstanbul 2008. ________, Tarihu’t-Turâsi’l-Arabî, Arapça trc. Abdullah b. Abdullah el-Hicazî, III, Riyad 2009. Sıbt İbnü’l-Cevzi, Mirâtu’z-zamân fî târîhi’l-a’yân, thk. Kamil Selman Cebûrî-Kays Kazım el-Cunâbî, XI, Beyrut 2016. Tokuş, Ömer, “Haleb Hamdânîleri Sarayında Bulunan Filozof, İlim Adamları ve Şairler”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, CII/202 (Şubat 2013), İstanbul 2013, 169-186. ________, Hamdaniler (Siyasî, İçtimaî, İlmî ve Kültürel Hayat), Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa 2006. Tomakin, Ahmet Yasin, Abbâsîler Döneminde İlmi Hayatta Süryaniler (132-656/750-1258), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul 2017. Yakût el-Hamevî, Mu’cemu’l-Udebâ İrşâdu’l-Erîb ila Ma’rifeti’l-Edîb, thk. İhsan Abbas, III, V, Beyrut 1993. Zeydân, Corcî, İslam Uygarlıkları Tarihi, çev. Nejdet Gök, II, İstanbul 2012.