Büyük Selçuklular’ın Hizmetinde Bir Aile: Porsukoğulları

Yıl 2020, Sayı: 71, 91 - 113, 28.08.2020

Abdülkerim Özaydın

Öz

Büyük Selçuklu İmparatorluğu’na hizmetleriyle tanınan Porsukoğulları’nın tespit edilen ilk reisi Porsuk’tur. Emîr Porsuk, Sultan Tuğrul Bey tarafından Bağdat şahneliğine getirilmiş (451/1059), Sultan Alp Arslan ile birlikte Malazgirt Savaşı’na katılmış, Sultan Melikşah tarafından da Anadolu’nun fethine memûr edilmiştir. 490 (1094) yılında vefat eden Porsuk’tan sonra aynı adı taşıyan oğlu Porsuk da Sultan Berkyaruk ve Sultan Muhammed Tapar’ın hizmetine girmiş ve Haçlılara karşı başlatılan cihad harekâtında önemli sorumluluklar üstlenmiştir. Teldânis’te Haçlılara mağlup olan (509/1115) ve çok üzülen Porsuk birkaç ay sonra vefat etmiştir (510/1116). Porsukoğulları Selçuklular’ın Irak siyasetinde önemli rol oynamışlardır. Bu makalede Porsukoğulları’nın Selçuklular’a hizmetleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Porsuk, Tuğrul Bey, Alp Arslan, Melikşah, Berkyaruk, Muhammed Tapar, Irak, Selçuklular, Teldânis, Haçlılar

A Family in The Service of The Great Saldjūḳids: Porsukids (The Sons of Porsuk)

Öz

The first identified chieftain of the Porsukids was Porsuk, who served in the service of the Great Saldjūḳid Empire. Amīr Porsuk was brought to the governorship of Baghdād by Sulṭān Ṭoghril-Beg (451/1059), participated in the Battle of Manzikert with Sulṭān Alp Arslan, and was appointed to the conquest of Anatolia by Sulṭān Malikshāh. After Porsuk, who passed away in 490 (1094), his son Porsuk of the same name also entered the service of Sultan Barkyaruq and Muḥammad Tapar. He also assumed important responsibilities in the djihād campaign against the Crusaders. He was defeated by the Crusaders at Tell-Danīs (509/1115). Porsuk, who was very upset about this, died a few months later (510/1116). The Porsukids played an important role in the Irāḳ politics of the Saldjūḳids. This article discusses the services of the Porsukids to the Saldjūḳids.

Anahtar Kelimeler

Porsuk, Ṭoghril-Beg, Alp Arslan, Malikshāh, Barkyārūq, Muḥammad Tapar, Saldjūḳids, Irāḳ, Tell-Danīs, Crusaders

Kaynakça

• Alptekin Coşkun, “Aksungur el-Porsukî”, DİA, II, 297. Alptekin, Coşkun, Dımaşk Atabegliği (Tog-teginliler), İstanbul 1995.
• Anna Komnena, Alexiad, trc. Bilge Umar, İstanbul 1996.
• Anonim Selçuknâme, trc. H. İbrahim Gök - Fahrettin Coşguner, Ankara 2014.
• Anonim Süryani Vekayinâmesi (İngilizce kısmî trc. The First and Second Crusades from an Anonymous Chronicle [çeviren A. S. Tritton, notlar H. A. R. Gibb], JRAS, January 1933.
• Ayönü, Yusuf, Selçuklular ve Bizans, Ankara 2014.
• Batır, İsmet Burak, Selçuklu Başkenti İznik, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2014.
• Bezer, Gülay Öğün, “Anadolu’nun Fethi ve Drakon Çayı Anlaşmasının Bu Süreçteki Yeri”, TYB AKADEMİ, yıl 4, sayı 12 (Eylül 2014), s. 21-34.
• Bosworth, C. E., “The Political and Dynastic History of the Iranien World”, The Cambridge History of Iran, Cambridge 1968, V. Bundârî, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, trc. Kıvâmeddin Burslan, İstanbul 1943.
• Cahen, Cl., “Bursuk”, EI2 (İng.), I, 1336-1337.
• ________, La Syrie du Nord, a L’epoque des croisades et la principaute franque d’Antioche, Paris 1940.
• ________, Osmanlılar’dan Önce Anadolu’da Türkler, trc. Yıldız Moran, İstanbul 1979.
• ________, Türkler’in Anadolu’ya İlk Girişi, trc. Bahaeddin Yediyıldız - Yaşar Yücel, Ankara 1992.
• Demirkent, Işın, Bizans Tarihi Yazıları, İstanbul 2005. ________, Türkiye Selçuklu Hükümdarı Sultan I. Kılıç Arslan, Ankara 1996.
• ________, Urfa Haçlı Kontluğu Tarihi (1098-1118), Ankara 2013, I.
• Dussaud, R., Topographie Historique de La Syrie Antique et Médievale, Paris 1927, VIII, B 1.
• Ebü’l-Ferec İbnü’l-İbrî, Abû’l-Farac Tarihi, trc. Ömer Rıza Doğrul, Ankara 1945-1950, I.
• Eyice, Semavi, “İznik”, DİA, XXIII, 543-545.
• Fink, Harold S., “The Role of Damascus in the History of the Crusades”, Muslim World, XLIX (1959), s. 41-53.
• Hamdullah Müstevfî-yi Kazvînî, Târîh-i Güzîde, nşr. Abdülhüseyin Nevâî, Tahran 1339 hş.
• Honigmann, Ernst, Bizans Devleti’nin Doğu Sınırı, trc. Fikret Işıltan, İstanbul 1970.
• Huart, Cl., “Bursuk”, İA, II, 820. Hüseynî, Ahbâru’d-devleti’s-Selçukıyye, trc. Necati Lugal, Ankara 1943.
• Ioannes Zonaras, Tarihlerin Özeti, trc. Bilge Umar, İstanbul 2008.
• İbnü’l-Adîm, Zübdetü’l-Haleb min Târihi Haleb, nşr. Sâmî ed-Dehhân, Dımaşk 1954, II.
• İbnü’l-Cevzî, el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, Haydarâbâd/Dekken 1359, IX.
• İbnü’l-Esîr, el-Kâmil fi’t-târîh, nşr. C. J. Tornberg, Beyrut 1386/1964, X.
• İbnü’l-Ezrak el-Fârıkî, Târîhu’l-Fârıkî / Tarîhu Meyyâfârıkîn ve Âmid, nşr. Bedevî Abdüllatîf Avad, Kahire 1959.
• İbnü’l-Kalânisî, Zeylü Târihi Dımaşk, nşr. H. F. Amedroz, Beyrut 1908.
• Kafesoğlu, İbrahim, Selçuklular ve Selçuklu Tarihi Üzerine Araştırmalar, İstanbul 2014.
• ________, Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İstanbul 1953.
• Kesik, Muharrem, 1071 Malazgirt: Zafere Giden Yol, İstanbul 2013.
• ________, Cenâbî’nin el-Aylemü’z-zâhir fî ahvâli’l-evâil ve’l-evâhir Adlı Eserinin Tenkitli Metin Neşri, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1994.
• Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi III, Alp Arslan ve Zamanı, Ankara 1992.
• ________, Selçuklu Devri Türk Tarihi, Ankara 1963. Merçil, Erdoğan, Müslüman Türk Devletleri Tarihi, İstanbul 1985.
• Mikhael Attaleiates, Tarih, trc. Bilge Umar, İstanbul 2008. Müneccimbaşı, Câmi‘u’d-düvel, nşr. ve trc. Ali Öngül, İzmir 2000, I.
• Nikephoros Vryennios, Tarihin Özü, trc. Bilge Umar, İstanbul 2008. Öngül, Ali, “Tekiş b. Alp Arslan”, Tarih Dergisi, sayı 36 (İstanbul 2000), s. 321-334.
• Özaydın, Abdülkerim, “Melikşah”, DİA, XXIX, 54-57.
• ________, “Porsuk”, DİA, XXXIV, 324.
• ________, “Zencan”, DİA, XLIV, 251-253.
• ________, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/1092-1104), İstanbul 2001.
• ________, Sultan Muhammed Tapar Devri Selçuklu Tarihi (498-511/1105-1118), Ankara 1990.
• Özgüdenli, Osman Gazi, “Müsterşid-Billâh”, DİA, XXXII, 46.
• ________, Selçuklular Büyük Selçuklu Tarihi (1040-1157), İstanbul 2013.
• Râvendî, Râhatü’s-sudûr ve âyetü’s-sürûr, trc. Ahmed Ateş, Ankara 1957, I.
• Reşîdüddin, Câmi‘u’t-tevârîh, nşr. Ahmed Ateş, Ankara 1960.
• Runciman, Steven, Haçlı Seferleri Tarihi, trc. Fikret Işıltan, Ankara 1987, II. Salman, Hüseyin, “Tohâristan”, DİA, XLI, 214-215.
• Sanaullah, Mawlavî Fādıl, The Decline of the Saljuqid Empire, Calcutta 1938.
• Sevim, Ali - Erdoğan Merçil, Selçuklu Devletleri Tarihi, Siyaset, Teşkilât ve Kültür, Ankara 1995.
• ________ - Yaşar Yücel, Türkiye Tarihi, Ankara 1990, I.
• ________, “Süleyman Şah I”, DİA, XXXVIII, 103-105.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî, Mir’âtü’z-zaman, nşr. Muhammed Enes - Kâmil Muhammed el-Harrât, Beyrut 1434/2013.
• ________, Mir’âtü’z-zamân fî târîhi’l-a‘yân, nşr. Ali Sevim, Ankara 1968.
• Sinanoğlu, Mustafa, “İznik Konsili”, DİA, XXIII, 549-552.
• Stevenson, W. B., The Crasaders in the East, Cambridge 1907.
• Sümer, Faruk, “Malazgirt Savaşı’na Katılan Türk Beyleri”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, IV, Ankara 1975, s. 197-207.
• ________, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, İstanbul 1999, II.
• Turan, Osman, “Süleymanşah I”, İA, XI, 207.
• ________, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul 2003.