Osmanlılar Niçin Kalyon İnşasından Bir Süre İçin Vazgeçtiler? (1656-1682)

Yıl 2020, Sayı: 71, 223 - 238, 28.08.2020

İdris Bostan

Öz

Girid seferi sırasında (1645-1669), adanın fethi için sadece kara askerine ve savaş malzemelerine ihtiyaç duyulmamış, aynı zamanda adanın abluka altına alınması ve dışarıdan gelecek Venedik yardımlarının engellenmesi için güçlü bir donanmaya da ihtiyaç duyulmuştu. Kandiye kalesinin direnmesi sebebiyle kuşatma uzun süre devam etmiş ve denizlerde Osmanlı donanması ile Venedik donanması arasında bilhassa Çanakkale Boğazı çıkışında ve Girid adası civarında yaşanan pek çok deniz savaşı vuku bulmuştur. Venedik donanmasının kalyonlarla boğazı kapatması karşısında bunlara karşı kadırgalarla karşı koyamayacağını gören Osmanlı yönetimi 1650’de gemi teknolojisinde değişiklik yaparak kadırgadan kalyon düzenine geçti. Oldukça sancılı geçen bu dönemde teknik ve stratejik zafiyetlere kalyonlar için yetişmiş uzman denizcilerin yetersizliği eklenince kısmen başarılar elde edilmiş olsa da esas itibariyle ümit edilen sonuca ulaşmak mümkün olmadı. 1656’da yeniden eski düzene yani kadırga sistemine geri dönme kararı alındı. Bu makalede, gemi teknolojisinde yaşanan bu değişimlerin mahiyeti ve kalyon düzeninden bir süre için vazgeçilmesinin sebepleri dönemin arşiv belgeleri ve Osmanlı kaynakları esas alınmak ve Venedik kaynakları ile mukayese edilmek suretiyle incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Girid, Osmanlı, Venedik, Kadırga, kalyon, kaptanıderya

Why Did the Ottomans Temporarily Abandon the Construction of Galleons? (1656-1682)

Öz

In the Cretan war of 1645-1669, the Ottomans needed siege troops and military ordnance to invade the island, as well as a formidable fleet for the purpose of blockading the island and preventing Venetian aid from reaching the defenders. The siege lasted longer than planned due to the successful resistance offered by the garrison of Candia; therefore several naval battles took place between the Ottoman and the Venetian navies, especially at the outlet of the Strait of the Dardanelles and around the island of Crete. At the time, the Ottoman government acknowledged its shortcomings in penetrating the Venetian navy that blockaded the strait with their galleons, thus, in the 1650’s, the Ottoman shipwrights began to produce galleons in addition to galleys. In this challenging process, despite limited successes, the desired outcome could not be achieved because of the technical and strategic weaknesses along with the lack of expert sailors qualified for crewing galleons. Consequently, the Ottoman government decided to abandon the use of galleons and returned to galleys in 1656. This article deals with the scope of the changes experienced in ship technology and examines the reasons for abandoning the use of galleons in the following decades based on Ottoman archival material and chronicles in comparison with Venetian sources.

Anahtar Kelimeler

Crete, Ottoman navy, Venetian navy, galley, galleon, Grand Admiral

Kaynakça

• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), nr. 996, 5662, 9837, 20220.
• Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakları (TSMA.E.).
• Abdi Paşa Vekâyi‘-nâmesi, Osmanlı Tarihi, 1648-1682, haz. F. Ç. Derin, İstanbul 2008.
• Anderson, R. C., Naval Wars in the Levant 1559-1853, Liverpool 1952.
• Anonim Osmanlı Vekayinâmesi, H. 1058-1106/M. 1648-1694, Metin ve Değerlendirme, haz. Ramazan Aktemur, İ.Ü. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2019.
• Bostan, İdris, “17. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı Gemi Teknolojisinin Değişimi: Kadırgadan Kalyona”, Beylikten İmparatorluğa Osmanlı Denizciliği, İstanbul 2015,
• _______, İstanbul’un 100 Denizcisi, İstanbul 2014.
• Gülsoy, Ersin, Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645-1670), İstanbul 2005.
• Kara Çelebi-zâde Abdülaziz Efendi, Ravzatü’l-Ebrâr Zeyli (Tahlil ve Metin) 1732, haz. Nevzat Kaya, TTK, Ankara 2003.
• Kâtib Çelebi, Tuhfetü’l-kibâr fî Esfâri’l-Bihâr, haz. İdris Bostan, Ankara 2008.
• _______, Fezleke [Osmanlı Tarihi (1000-1065/1591-1655)], haz. Z. Aycibin, İstanbul 2016, II.
• Kur’ân-ı Kerim, Bakara Suresi, âyet 156, Diyanet Meâli.
• Mugnai, Bruno, The Cretan War, 1645-1671, The Venetian-Ottoman Struggle in the Mediterranean, Warwick 2018.
• ________ - Alberto Secco, La Guerra di Candia, 1645-1669/The War of Candia, 1645-1669, Zanica 2017, c. 2.
• Panzac, Daniel, “Affrontement Maritime et Mutations Technologiques en Mer Egee: l’Empire Ottoman et la Republique de Venise (1645-1740)”, The Kapudan Pasha: His Office and his Domain, ed. E. Zachariadou, Rethymnon 2002, s. 127-129.
• Silahdâr, Târih, İstanbul 1928, I.
• Târih-i Na‘îmâ, haz. M. İpşirli, Ankara 2007, IV.