Sultan II. Abdülhamid ve Osmanlı Diplomasisinin Uzak Doğu Gelişmeleriyle İmtihanı (1895-1904)

Yıl 2020, Sayı: 71, 317 - 346, 28.08.2020

Cezmi Eraslan Umut Dere

Öz

Bu makalede, Osmanlı Hâriciye Nezâreti’nin bir asırlık zaman zarfında devletin dış ilişkilerinde kazandığı önem tespit edilmeye çalışılmıştır. Osmanlı Dışişleri Bakanlığı’nın kalıcı bir devlet kurumu olma süreci XVIII. asrın sonunda ikamet elçilikleriyle başlamıştır. Çalışma, 1895-1904 dönemindeki olaylar ve yazışmalar üzerinden kurgulanmıştır. Başlangıçta bulunduğu başkentte yaşanan askerî hazırlığı dahi teşhis edemeyen elçisi ile anılan nezâretin, yüzyılın sonunda imparatorluk merkezine çok uzak olan Uzak Doğu’daki gelişmeleri, çıkacak savaşları öncesinden padişaha bildirdiği bir seviyeye geldiği görülmektedir. Osmanlı Devleti, kendisinin oyun kurucu aktör olmadığı bu yüzyılda denge politikaları takip etmiştir. Sultan II. Abdülhamid devrinde bilhassa dış siyasetteki her gelişme devlete muhtemel etkisi bakımından yakından izlenmiştir. Rusya ve İngiltere’nin olası ittifâkının sonuçlarını tahmin eden II. Abdülhamid, Çin, Japonya, Cava ve Singapur gibi ülkelerde yaşayan Uzak Doğu Müslümanlarıyla yakın ilişkiler kurmuştur. Din kardeşliği teması üzerinden geliştirilen eğitim çalışmaları, bağlılıkları kuvvetlendirmiştir. Bu bağlılık, Osmanlı Devleti’nin bölge siyasetinde ihmal edilmemesi gerektiğini muhataplarına göstermiştir.

Anahtar Kelimeler

Hariciye Nezareti, Sultan II. Abdülhamid, Uzak Doğu, Sefaretler

Destekleyen Kurum

İstanbul Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projesi Birimi (BAP)

Proje Numarası

SBA-2017-25361

The Position of Abdulhamid II And Ottoman Diplomacy in The Developments of Far East (1895-1904)

Öz

In this article, an attempt was made to determine the importance that the Ottoman Foreign Ministry gained in the foreign relations of the state over the course of a century. The process of becoming a permanent state institution of the Ottoman Ministry of Foreign Affairs started with the resident embassies at the end of the 18th century. The study is based on the events and correspondence between 1895-1904. It is seen that the ministry, which was known for its representative who could not even identify the direction of the military preparations in the capital where he lived, reached a level that informed the Sultan about the developments and the coming wars at that period in the Far East, which were very far from the centre of the empire. The Ottoman Empire followed balanced policies in this century, where she was not a leading actor. During the reign of Sultan Abdulhamid II., every development - especially in foreign policy - was closely monitored for its possible impact on the fate of the state. Abdulhamid II, who guessed the dangerous results of probable Anglo-Russian pact, communicated with the Muslims in India, China, Japan, Singapore and Java on the basis of Muslim brotherhood as a countermeasure. Abdulhamid II. educational studies based on the subject of religious brotherhood, strengthened the ties between the Ottoman Caliphate and the Muslim World living under British colonial rule. These strengthened ties showed to whom it may have concerned that Ottoman Empire could not be neglected in policies relating to that region.

Anahtar Kelimeler

Ministry of Foreign Affairs, Sultan Abdulhamid II., Far East, Embassies

Proje Numarası

SBA-2017-25361

Kaynakça

• Bab-ı Âli Evrak Odası Ayniyat Defterleri (BEO.AYN.d)
• Hâriciye Nezâreti
• Siyasi (HR.SYS)
• Şifre (HR.ŞFR)
• Meclis-i Vükelâ Mazbataları (MV)
• Yıldız Tasnifi
• Husûsî Maruzât Evrakı (Y.A.HUS)
• Mütenevvi Marûzat (Y.MTV)
• Perakende Evrakı
• Hâriciye Nezâreti Maruzâtı (Y.PRK.HR)
• Posta, Telgraf Nezâreti Marûzatı (Y.PRK.PT)
• Elçilik, Şehbenderlik ve Ataşemiliterlik (Y.PRK.EŞA)
• Tahrirat-ı Ecnebiyye ve Mabeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM)
• Foreign Office (FO)
• Ahıshalı, Recep, Osmanlı Devlet Teşkilâtında Reîsülküttâblık (XVIII. Yüzyıl), Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul 2001.
• Akyıldız, Ali, Osmanlı Bürokrasisi ve Modernleşme, İletişim Yayınları, İstanbul 2006.
• _______, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilâtında Reform (1836-1856), Eren Yayıncılık, İstanbul 1993.
• Armaoğlu, Fahir, 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997.
• Atıf Hüseyin Bey, Sultan II. Abdülhamid’in Sürgün Günleri, yay. haz. Metin Hülagu, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
• Bilim, Cahit, “Tercüme Odası”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), sayı 1, 1990, s. 29-43.
• Birinci, Ali, “Münir Paşa”, Yaşamları ve Yapıtlarıyla Osmanlılar Ansiklopedisi, c. II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2008, s. 330-332.
• Bostan, Zeynep, Modern Osmanlı Hâriciyesinin İnşası ve II. Abdülhamid Döneminde Diplomasi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2019.
• Çakmak, Aydın, Hâriciye Nezâreti (1836-1924), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2020.
• Çetinsaya, Gökhan, “Dış Politika”, Sultan II. Abdülhamid ve Dönemi, ed. Coşkun Yılmaz, Sultanbeyli Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü, İstanbul 2012, s. 141-150.
• Deringil, Selim, “II. Abdülhamid’in Dış Politikası”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. II, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 304-307.
• Dönmez, Ahmet, “Bir Son Dönem Osmanlı Diplomatının Yükselişi ve Düşüşü: Salih Münir Paşa”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. XXXVIII, sayı 65, Ankara 2019, s. 169-195.
• Eraslan, Cezmi, II. Abdülhamid ve İslam Birliği, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2019.
• Esenbel, Selçuk, Japon Modernleşmesi ve Osmanlı Japonya’nın Türk Dünyası ve İslam Politikaları, İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• Findley, Carter V., “19. yy’da Osmanlı İmparatorluğu’nda Bürokratik Gelişme”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c. I, İletişim Yayınları, İstanbul 1985, s. 259-262.
• ___________, “Hâriciye Nezâreti”, DİA, c. XVI, İstanbul 1997, s. 178-180.
• Gülboy, Burak Semih, “19. Yüzyılda Uzak Doğu Asya’da Güç Dengesinin Evrimi”, Çin’in Gölgesinde Uzakdoğu, ed. Deniz Ülke Arıboğan, Bağlam Yayınları, İstanbul 2001, s. 15-44.
• Hwang, Kyung Moon, Kore Tarihi, Feylosof Yayınları, İstanbul 2018.
• İnalcık, Halil, “Reîsülküttâb”, İA, c. IX, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul 1964, s. 671-683.
• Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi VIII -Meşrutiyet ve İstibdat Devirleri (1876-1907), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1983.
• Köçen, Muhammet, Osmanlı Hâriciyesinde Bir Asker Sefîr Hüseyin Hüsnü Paşa (1839-1916), Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas 2019.
• Mardin, Şerif, Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Nahm, Andrew C., Kore Tarihi ve Kültürü, çev. Ali Rıza Balaman, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir 1998.
• Ortaylı, İlber, Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, Alkım Yayınevi, İstanbul 2006.
• Osmanoğlu, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid, Timaş Yayınları, İstanbul 2019.
• Şimşir, Bilal N., Ermeni Meselesi 1774-2005, Bilgi Yayınevi, İstanbul 2005.