“Zorlayıcı Diplomasi”nin İzleri: Osmanlı Devleti’nin Makedonya’da Uluslararası Bir Malî Kontrol Mekanizması Kabul Etmeye Zorlanması (1905)

Yıl 2020, Sayı: 71, 347 - 406, 28.08.2020

Metin Ünver

Öz

Osmanlı Rumeli’sindeki Selanik, Manastır ve Kosova vilayetlerinde, Avusturya ve Rusya’nın denetiminde uygulamaya konulan reform programlarının başarısız olduğunu düşünen İngiltere’nin başını çektiği Büyük Devletler içinden bir grup, bu başarısızlığın öncelikle malî nedenlerden kaynaklandığına inanıyordu. Bundan dolayı Makedonya olarak bilinen bölgede uluslararası bir malî kontrol mekanizması kurulmasını gündeme getirmişlerdi. Osmanlı Devleti yabancı uzmanlardan oluşan bir Maliye Komisyonu şeklinde düşünülen bu uygulamaya, bağımsızlık ve hükümranlığı zarar gördüğü gerekçesiyle uzun süre ve kararlı bir şekilde karşı çıkmıştır. Bu makalede, Makedonya’da kurulmak istenilen uluslararası malî kontrolü kabul ettirebilmek için, Büyük Güçlerin Osmanlı Devleti’ne uyguladıkları zorlayıcı diplomasinin izleri aranmakta ve konu bu pencereden ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Zorlayıcı Diplomasi, Makedonya Meselesi, Osmanlı Devleti, Bahriye Nümayişi, Uluslararası Mali Kontrol, Büyük Güçler

Traces of Coercive Diplomacy: Forcing The Ottoman Empire to Accept an International Machinary of Financial Control in Macedonia (1905)

Öz

A group among the Great Powers leaded by England considered that the failure of the reform programs that were implemented under Russian and Austrian control in the provinces of Thessaloniki, Bitola and Kosovo in the Ottoman Rumelia stemmed from the financial reasons. Therefore, they came up with the idea that there should be installed an international machinery of financial control in the Macedonia region. For this purpose, it was envisioned a Financial Commission consisting of foreign experts to be founded. Ottoman Empire firmly resisted this demand for a relatively long time arguing it impaired her independence and sovereignty. In order to persuade the Ottoman government means of coercive diplomacy was applied. This article looks for the traces of coercive diplomacy utilized against the Ottoman Empire in order to persuade her to accept the establishment of an international financial control and deals the subject in this perspective.

Anahtar Kelimeler

Coercive Diplomacy, Macedonian Problem, Ottoman Empire, Naval Demonstration, Great Powers, International Financial Control

Kaynakça

• İrade-Hususî (İ.HUS).
• Yıldız Tasnifi
• Esas Evrakı (YEE).
• Perakende Evrakı Askerî Maruzat (Y.PRK.ASK).
• Perakende Evrak, Tahrirât-ı Ecnebiyye ve Mâbeyn Mütercimliği (Y.PRK.TKM).
• Perakende Evrakı Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK).
• Perakende Evrakı Umumî (Y.PRK.UM).
• Sadaret Evrakı Resmî Maruzat (Y.A.RES).
• Sadaret Hususî Maruzat (Y.A.HUS).
• Foreign Office (FO) 371-145.
• Documents Diplomatiques Français (1871-1914), 2. Série (1901-1911), Tome VIII (29 Septembre 1905- 15 Janvier 1906), Paris: Ministère des Affaires Étrangères. Commission de Publication des Documents Relatifs aux Origines de la Guerre de 1914.
• Turkey. No. 1 (1906). Further Correspondence Respecting the Affairs of South-eastern Europe, 1906 [Cd. 2816], nr. 96.
• Aarbakke, Vemund, Ethnic Rivalry and the Quest for Macedonia, 1870-1913, East European Monographs Distributed by Columbia University Press, New York 2003.
• Abdülhamid’in Kara Kutusu Arap İzzet Holo Paşa’nın Günlükleri, I, Eski yazıdan aktaran ve yayına hazırlayan: İbrahim Küreli, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2019.
• Adanır, Fikret, Makedonya Sorunu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996. Aksu, Fuat, Türk Dış Politikasında Zorlayıcı Diplomasi, Bağlam Yayınları, İstanbul 2008.
• Altınkaya, Emin İsmail, Hüseyin Hilmi Paşa’nın Hayatı ve Devlet Adamlığı (1855-1923), Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, Antalya 2018.
• Aydın, Mahir, “Arşiv Belgeleriyle Makedonya’da Bulgar Çete Faaliyetleri”, Osmanlı Araştırmaları, IX, İstanbul 1989, s. 209-234.
• ________, “Makedonya Meselesi ve Amerikalı Rahibenin Kaçırılması”, Osmanlı Araştırmaları, XIII, İstanbul 1998, s. 239-258.
• ________, Şarkî Rumeli Vilayeti, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1992. “Bahrî Nümayişlerin Tarihçesi”, Tanin, nr. 1564, 3 Ca. 1331 (10 Nisan 1913), s. 3.
• Bayraktar, Kaya, Makedonya Sorunu ve Uluslararası Malî Komisyon (1902-1909), Birleşik Yayınevi, Ankara 2011.
• Berridge, G. R. – Alan James, A Dictionary of Diplomacy, Palgrave Macmillan, New York 2001 (2. Baskı).
• Beydilli, Kemal, “II. Abdülhamid Devrinde Makedonya Meselesine Dair”, Osmanlı Araştırmaları, IX, İstanbul 1989, s. 77-98.
• Brooks, Julian, Managing Macedonia: British Statecraft, Intervention, and ‘Proto-peacekeeping’ in Ottoman Macedonia, 1902-1905, Simon Fraser University, Faculty of Arts and Social Sciences, Department of History, Yayımlanmamış Doktora Tezi, British Columbia (Kanada) 2014.
• Dakin, Douglas, The Unification of Greece, 1770-1923, New York 1972. Gülsoy, Ersin, Girit’in Fethi ve Osmanlı İdaresinin Kurulması (1645-1670), Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, İstanbul 2004.
• Hacısalihoğlu, Mehmet, Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2008.
• Halil Halid, “İngiltere’de Balkan Komitesi ve Meslek, Mazi ve Müstakbeli”, Sırat-ı Müstakim, nr. 99 (15 Temmuz 1326,) s. 360.
• İskifyeli, Zeynep - Özgür Tilbe, “Makedonya Meselesinde Osmanlı Devleti’nin Dış Basındaki Sesi: Rumeli Umumî Müfettişi Hüseyin Hilmi Paşa”, Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, IV/2, 2017, s. 27-48.
• Jönsson, Christer, “Coercive Diplomacy”, The Encyclopedia of Empire, Online kullanım (https://onlinelibrary. wiley.com/doi/epdf/10.1002/9781118885154.dipl0402)
• Julian Brooks, “A “Tranquilizing” Influence? British “Proto-Peacekeeping” in Ottoman Macedonia 1904- 1905”, Peace and Change, XXXVI/2 (2011), s. 172-190
• Kayaoğlu, Taceddin, Osmanlı Hâriciyesinde Gayr-i Müslimler (1852-1925), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2013.
• Kırmızı, Abdulhamit, Avlonyalı Ferid Paşa. Bir Ömür Devlet, Klasik Yayınları, İstanbul 2014.
• Kissenger, Henry, A World Restored: Metternich, Castlereagh, and the Problem of Peace, 1812-1822, Friedland Books 2017.
• Levy, Jack S., “Deterremce and Coercive Diplomacy: The Contributions of Alexander George”, Political Psychology, XXIX/4 (2008), s. 537-552.
• Meyer, Cristopher, Getting Our Way, 500 Years of Adventure and Intrigue: the Inside Story of British Diplomacy, Weidenfeld and Nicolson, London 2009.
• Mufassal Hukuk-ı Düvel, Merhum Ali Şehbaz Efendi Hazretlerinin Takrir-i Âlileridi, Naşiri Mehmed Arif, İstanbul 1324.
• Mufassal Osmanlı Tarihi, VI, metin ve ilaveler: Midhat Sertoğlu, İstanbul 1972.
• Otte, T. G., The Foreign Office Mind. The Making of British Foreign Office Policy, 1865-1914, Cambridge University Press 2011.
• Pakalın, Mehmed Zeki, Sicill-i Osmanî Zeyli, yay. haz. Gülbadi Alan, TTK Yayınları, Ankara 2008.
• Palabıyık, Mustafa Serdar, “The Emergence of the Idea of ‘International Law’ in the Ottoman Empire before the Treaty of Paris (1856)”, Middle Eastern Studies, L/2 (2014), s. 233-251.
• Ponsonby, Arthur, “The Execution of Reforms: A Plea for A British Policy”, The Balkan Question. The Present Condition of the Balkans and of European Responsibilities by Various Writers, ed. Luigi Villari, London 1905, s. 331-350.
• Samardjiev, Bozhidar, “On the Role of Public Opinion in Great Britain Regarding the Reforms in European Turkey and the Idea of Autonomy of Macedonia in British Middle East Policy (1903-1908)”, Études Balkaniques, 2002/2, Sofia 2002, s. 15-30.
• Saygılı, Hasip, “Rumeli Müfettişliği Döneminde (1902-1908) Makedonya’da Yunan Komitecileri ve Osmanlı Devleti”, Güvenlik Stratejileri, 21, İstanbul 2015, s. 147-183.
• Shaw, Stanford J., Shaw, Ezel Kural, History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, II, Cambridge University Press, London-New York-Melbourne 1977.
• Sowards, Steven W., Austria’s Policy of Macedonian Reform, Columbia University Press, New York 1989. Stuart, Brain, Mcbeth, Gunboat, Corruption, and Claims: Foreign Intervention in Venezuela, 1899-1908, Greenwood Press, Connecticut-London 2001.
• Sur, Melda, Uluslararası Hukukun Esasları, Beta, İstanbul 2014 (8. Baskı).
• The Times, 18 October 1905, s. 3. Tokay, Gül, Makedonya Sorunu. Jön Türk İhtilalinin Kökenleri (1903-1908), Afa Yayınları, İstanbul 1996.
• Ünver, Metin - Murat Hülkiender, II. Abdülhamid Dönemi Osmanlı Fransız İlişkilerinde Krizler ve Çatışmalar 1901 Hadisesi (Lorando-Tubini Meselesi), İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul 2018.
• Yeşil, Fatih, “İstanbul Önlerinde Bir İngiliz Filosu: Uluslararası Bir Krizin Siyasî ve Askerî Anatomisi”, Nizâm-ı Kadîm’den Nizâm-ı Cedîd’e III. Selim ve Dönemi, ed. Seyfi Kenan, İSAM Yayınları, İstanbul 2010, s. 391-493.
• Yosmaoğlu-Turner, İpek, The Priest’s Robe and the Rebel’s Rifle: Communal Conflict and the Construction of National Identity in Ottoman Macedonia 1878-1908, Princton Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2005.