Transfer of Some Manuscripts from Ardabil, Ahiska, Bayezid and Erzurum to St. Petersburg in 1826-1829

Yıl 2020, Sayı: 72, 167 - 185, 31.12.2020

Serdar Oğuzhan Çaycıoğlu

Öz

While Russia seized Revan, Nakhchivan, Karabakh, Urmia and Ardabil between 1826-1828, they collected some manuscripts from the Iranian libraries and transferred them to Tbilisi and then to St. Petersburg. Some of those manuscripts were presented to the Czar of Russia in 1829 by Feth Ali Shah. During the War of 1828-1829 with the Ottomans, the Russians also collected some manuscripts from Turkish cities such as Ahiska, Erzurum and Bayezid. So far, there has been no study dealing with the fate of these manuscripts that were gathered from the aforementioned regions and then taken to St. Petersburg. There are catalogues of oriental manuscripts, but they do not contain any relevant information about these manuscripts. In other words, it does not provide information about who collected these manuscripts and how they changed hands. In this study, we will discuss the manuscripts that Russia collected from the Turkish-Islamic regions in the 1826-1829 War and brought to their capital based on Russian archive sources. Also information will be given on the current state of the manuscripts.

Anahtar Kelimeler

1828-1829 Ottoman Russian War, Iran, Manuscripts, Library, St. Petersburg

1826-1829’da Erdebil, Ahıska, Bayezid ve Erzurum’da Bulunan Bazı Yazma Eserlerin St. Petersburg’a Nakli

Öz

Rusya, 1826-1828 yılları arasında Revan, Nahçıvan, Karabağ, Urmiye ve Erdebil’i ele geçirdi. Bu sırada İran kütüphanelerinde bulunan bazı yazma eserleri toplayarak önce Tiflis’e, oradan da St. Petersburg’a götürdü. Bazı yazmalar ise 1829’da Feth Ali Şah tarafından Rusya Çarı’na hediye edildi. Rusya, Osmanlı ile yaptığı 1828-1829 Harbi’nde de bu kez Ahıska, Erzurum ve Bayezid gibi Türk şehirlerinde topladığı bazı yazmaları aldı. Bugüne kadar zikredilen bölgelerden toplanıp St. Petersburg’a götürülen bu yazmaların akıbetine dair müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Her ne kadar günümüzde Doğu yazmalarının katalogları mevcut ise de, bu eserler yazmaların serencamını ihtiva etmez. Yani yazmaların kimler tarafından toplanıp, nasıl el değiştirdiğine dair bilgi vermez. Dolayısıyla bu çalışmada, Rus arşiv kaynaklarına istinaden Rusya’nın 1826-1829 Harplerinde Türk-İslam bölgelerinden toplayarak o dönemdeki başkenti St. Petersburg’a götürdüğü yazmaların serüveni ele alınacak ve günümüzdeki durumlarıyla ilgili bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler

1828-1829 Osmanlı Rus Savaşı, İran, Yazma eserler, kütüphane, St. Petersburg

Kaynakça

• RGİA, Fond 733, Opis 15, Delo 108
• RGİA, Fond 733, Opis 15, Delo 110
• RGİA, Fond 733, Opis 15, Delo 111
• Tiflisskiye Vedomosti, sreda, İyulya 11-go 1828 goda, No: 2. (11 Temmuz 1828, Çarşamba)
• Tiflisskiye Vedomosti, sreda, Oktyabrya 3-go dnya 1828 goda, No: 14. (3 Ekim 1828, Çarşamba)
• Tiflisskiye Vedomosti, Pyatnitsa, Noyabrya 15-go dnya 1829 goda, No: 46. (15 Kasım 1829, Cuma)
• Aktı, Sobrannıye Kavkazskoyu Arheografiçeskoyu Komissiyeyu. Arhiv Glavnogo Upravleniya Namestnika Kavkazskago (AKAK), Ed. Adolf Berje, VII, Tipografiya Glavnago Upravleniya Namestnika Kavkazskago, Tiflis 1878.
• Bakihanov, A. K, Soçineniya, Zapiski, Pisma, İzdatelstvo Elm, Baku 1983.
• Berje, A., “Smert A. S. Griboyedova”, Russkaya starina, VI/8 (Ağustos 1872), s. 166-167.
• Çaycıoğlu, Serdar Oğuzhan, Rusya’nın Kafkasya Siyaseti: General Paskeviç’in Başkomutanlığı Dönemi (1827-1831), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2018.
• “Çernışev, Aleksandr İvanoviç”, Biografiçeskiy Slovar: Vısşiye Çinı Rossiyskoy İmperii, Ed. E. L. Potemkin, III, Moskva 2017, s. 450.
• “Dibiç, Fon (İogann-Karl-Fridrih-Anton) İvan İvanoviç”, Biografiçeskiy Slovar: Vısşiye Çinı Rossiyskoy İmperii, Ed. E. L. Potemkin, I, Moskva 2017, s. 499-500.
• Dimitriyeva, L. V., A. M. Muginov, S. N. Muratov, Opisaniye Tyurkskih Rukopisey İnstituta Narodov Azii, I, İzdatelstvo Nauka, Moskva 1965.
• Dimitriyeva, L. V., S. N. Muratov, Opisaniye Tyurkskih Rukopisey İnstituta Vostokovedeniya, II, İzdatelstvo Nauka, Moskva 1975.
• Dimitriyeva, L. V., Opisaniye Tyurkskih Rukopisey İnstituta Vostokovedeniya, III, İzdatelstvo Nauka, Moskva 1980.
• Dimitriyeva, L. V., Katalog Tyurkskih Rukopisey İnstituta Vostokovedeniya Rossiyskoy Akademii Nauk, İzdatelskaya firma Vostoçnaya Literatura RAN, Moskva 2002.
• Erünsal, İsmail E., Osmanlılarda Sahaflık ve Sahaflar, Timaş Yayınları, İstanbul 2013.
• Erünsal, İsmail E., Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri: Şahıslardan Eserlere, Kurumlardan Kimliklere, Timaş Yayınları, İstanbul 2014.
• “Fren, Hristian Daniloviç (Christian Martin von Frahn)”, Russkiy Biografiçeskiy Slovar, XXI, S.-Peterburg 1901, s. 226-229.
• Korsakov, D., “Senkovskiy, Osip İvanoviç”, Russkiy Biografiçeskiy Slovar, XVIII, S.-Peterburg 1904, s. 316-325.
• Lang, David M., “Griboedov’s Last Years in Persia”, The American Slavic and East European Review, VII/4 (Dec., 1948), s. 317-339.
• Maykov, P. M., “Paskeviç-Erivanskiy, Graf İvan Fyodoroviç, Svetleyşiy Knyaz Varşavskiy”, Russkiy Biografiçeskiy Slovar, XIII, S.-Peterburg 1902, s. 333-346.
• Muhammedoğlu, Aliyev Salih, “Erdebil”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XI (İstanbul 1995), s. 276-277.
• Niyazov, Ahmed, “Ahıska Ahmediye Kütüphanesi”, Medeniyet, Sanat, İMÜ Sanat, Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, II/2 (2016), s. 27-46.
• Öngören, Reşat, “Safiyyüddîn-i Erdebîlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), XXXV (İstanbul 2008), s. 476-478.
• Özgüdenli, Osman G., “Şeyh Safîu’d-dîn Erdebilî’nin Türbesinde Bulunan Kitaplar”, Türklük Araştırmaları Dergisi, 10 (Eylül 2001), s. 43-56.
• Özgüdenli, Osman G., Gâzân Han ve Reformları (1295-1304), Kaknüs Yayınları, İstanbul 2009.
• Senkovskiy, O., Karmannaya kniga dlya russkih voinov v turetskih pohodah, I-II, V Tipografii Departamenta Narodnago Prosveşeniya, Sanktpeterburg 1828-1829.
• Sobrannıye soçineniy Senkovskago (Barona Brambeusa), I-IX, V Tipografii İmperatorskoy Akademii Nauk, Sanktpeterburg 1858-1859.
• Soofizadeh, Abdolvahid - Özgür Türker, “Rusya-İran (Kaçar) İlişkileri Adına Dehşet Verici Bir Hadise: Rusya’nın Tahran Başkonsolosluğu Baskını ve Büyükelçi Aleksandr Griboyedov ve Maiyetinin Katledilmesi (11 Şubat 1829)”, Belleten, LXXXII/294 (Ağustos 2018), s. 569-586.
• Solovyev, Y., O. İ. Senkovskiy: Yego jizn i literaturnaya deyatelnost, Obşestv. Polza S. Peterburg 1891.
• “Suhtelen, Graf Pavel Petroviç”, Russkiy Biografiçeskiy Slovar, XX, S. Peterburg 1912, s. 207-211.
• Şerbatov, Aleksandr Petroviç, General-feldmarşal Knyaz Paskeviç: Yego jizn i deyatelnost, III, Tipo-Litografiya R. Golike, S.-Peterburg 1891.
• Yenikolopov, İ. K., Griboyedov v Gruzii, İzdatelstvo Zarya Vostoka, Tbilisi 1954.