“Caution or Fear?” ʻUmar’s (13-23/634-644) Approach to the Sea and Seafaring

Yıl 2020, Sayı: 72, 21 - 43, 31.12.2020

Murat Öztürk

Öz

Many researchers agree that seafaring in Islamic history first began in the reign of ʻUthmān b. ʻAffān (23-35/644-656). However, Islamic sources mention some landing activities and conquests in the reign of ‘Umar b. al-Khaṭṭāb without his permission, as well as certain navigation activities under his command. ‘Umar’s caution towards maritime activities unlike his successor is the main problematic of this study. In this research, the maritime activities carried out in the Persian Gulf, the Indian Ocean, and the Red Sea, as well as intense precautions to save coastal cities in Bilād al-Shām [Syria] and arguments for the attitude that ‘Umar who is known for making decisions based on consultation exhibited towards sea and seafaring will be discussed and evaluated in chronological order in the light of the information provided by primary sources from ‘Umar’s caliphate.

Anahtar Kelimeler

Umar, the sea, seafaring, the Persian Gulf, the Indian Ocean, the Mediterranean

“İhtiyat mı? Korku mu?” Hz. Ömer’in (13-23/634-644) Deniz ve Denizciliğe Bakışı

Öz

Birçok araştırmacı İslâm tarihinde denizcilik faaliyetlerinin ilk defa Hz. Osmân b. Affân (23-35/644-656) devrinde başladığını kabul eder. Halbuki İslâm tarihi kaynaklarında Hz. Ömer b. el-Hattâb döneminde kendisine bilgi verilmeden gerçekleştirilen bazı deniz çıkarmaları ve fetihleri zikredildiği gibi bizzat onun emriyle yapılan denizcilik faaliyetlerinden de bahsedilmektedir. Hz. Ömer’in, halefinin aksine denizcilik faaliyetleri hususunda takındığı ihtiyatlı tavır bu çalışmanın temel problematiğidir. Araştırmada onun halifeliği devrinde Basra Körfezi, Hint Okyanusu ve Kızıldeniz’de yürütülen denizcilik faaliyetleri, Bilâdü’ş-Şâm’daki [Suriye] sahil şehirlerini muhafaza etmek için alınan yoğun tedbirler, istişare esasına dayalı olarak kararlar almasıyla bilinen Hz. Ömer’in deniz ve denizciliğe karşı tutumunu etkileyen âmiller ana kaynakların verdiği bilgiler ışığında kronolojik bir şekilde ele alınacak ve değerlendirmeye tâbi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hz. Ömer, deniz, denizcilik, Basra Körfezi, Hint Okyanusu, Akdeniz

Kaynakça

• Ashtor, E., “Makāyil”, EI2, VI, 117-122.
• Bekrî, Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, nşr. A. P. V. Leeuwen-A. Ferre, I, Tunus 1992.
• ________, Muʿcemü me’staʿcem min esmâʾi’l-bilâd ve’l-mevâzıʿ (mevâkıʿ), Mustafa es-Sekka, Kahire 1945- 1951, I-IV.
• Belâzürî, Fütûhu’l-Büldân, Türkçe trc. Mustafa Fayda, Fütû
• hu’l-Büldân-Ülkelerin Fetihleri, İstanbul 2013. ________, Ensâbü’l-Eşrâf, nşr. Süheyl Zekkâr-Riyâd Zirikli, Beyrut 1996, X-XI.
• Bowen, R. L. B., “Maritime Superstitions of the Arabs”, American Neptune 15, 1955, s. 5-48.
• Christides, V., “The Coastal Towns of Bilād al-Shām at the Time of the Rāshidūn (632-661). Defence and Trade”, Epeteris tou Kentrou Epistemonikon Ereunon 13-16 (1984-1987), Atina 1988, s. 49-62.
• Conrad, L. I., “Islam and the Sea: Paradigms and Problematics”, Al-Qantara XXIII/1, Madrid 2002, s. 123-154.
• Ebü’l-Fidâ, Takvîmü’l-büldân, nşr. Par M. Reianud-M. G. D. Slane, Beyrut t. y.
• Ebü’l-Kāsım ibn Abdülhakem, Fütûhu Mısr ve’l-Mağrib, nşr. Abdülmüʻnim Âmir, Kahire t.y.
• Fahmy, ʻA., M., Muslim Naval Organisation in the Eastern Mediterranean from the Seventh to the Tenth Century A. D., London 1980.
• ________, “The Muslim Navy during the Days of the Early Caliphate”, The Islamic Review XV/III, London 1952, s. 24-25.
• Fayda, M., “İbn Aʻsem el-Kûfî”, DİA, XIX, 325-326.
• ________, “Yermük”, DİA, XL, 485-486.
• el-Hamevî, Yâkût, Mu‛cemü’l-büldân, nşr. Heyet, Beyrut 1977, IV.
• Hamîdullah, M., İslâm’da Devlet İdaresi, Türkçe trc. Hamdi Aktaş, İstanbul 1998.
• Hourani, G. F., Arab Seafaring, Princeton 1995, s. 106.
• İbn Aʻsem el-Kûfî, Kitâbü’l-Fütûh, nşr. ʻAli Şîrî, Beyrut 1411, I.
• İbn Ebû Hayseme, et-Târîhu’l-Kebîr, nşr. Salâhaddîn Fethî Hilâl, Kahire 2006.
• İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, Türkçe trc. Mehmet Keskin, İstanbul 1994, VII.
• İbn Haldûn, Mukaddime, Türkçe trc. Süleyman Uludağ, İstanbul 2005, I.
• İbn Saʻd, et-Tabakātü’l-Kübrâ, Beyrut t. y., III-IV.
• İbnü’l-Esîr, İslâm Tarihi İbnü’l-Esîr el-Kâmil fi’t-târih Tercümesi, II, Türkçe trc. Beşir Eryarsoy, İstanbul 1986, III, Türkçe trc. Ahmet Ağırakça, İstanbul 1986.
• Kalkaşendî, Subhu’l-a‘şâ fî Sınâ‘ati’l-inşâ, Kahire 1910-1920, III.
• Kelpetin, M., İbn Asem el-Kûfîʼnin Kitâbüʼl-Fütûhunda Hz. Ebû Bekir Dönemi, İstanbul 2010.
• ________, Hulefâ-yi Râşîdîn Dönemi Tarihi Seyf b. Ömer ve Tarihçiliği, İstanbul 2012.
• ________, İslâm Öncesi Güney ve Kuzey Arabistan, İstanbul 2016.
• ________, “Hz. Ebû Bekir Döneminde Irak Fetihleri”, EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler, 14/43 (Bahar 2010), s. 267-288.
• ________, “Hz. Ebû Bekir Dönemi Fetihleri”, Hazreti Ebu Bekir, Sivas 2019, s. 147-158. Khalilieh, H. S., Islamic Maritime Law-An Introduction, Leiden-Boston-Köln 1998.
• Kindermann, H.-C. E. Bosworth, “Safīna”, EI2, VIII, 808-811.
• Lewis, Archibald Rose, “Byzantine and Moslem Shipping in the Mediterranean, 500-1250”, The American Neptune 47, 1987, s. 157-167.
• Mâhir, S., el-Bahriyye fî Mısri’l-İslâmiyye ve âsâruhe’l-bâkıye, Cidde 1979.
• Makrîzî, el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bi-(fî) zikri’l-hıtat ve’l-âsâr, nşr. Eymen Fuâd Seyyid, London 2002-2004, III.
• Mes’ûdî, Mürûcü’z-zeheb ve Me’âdinü’l-cevher, nşr. Saîd Muhammed el-Hâm, Beyrut 1997, II.
• Nadvī, S. S., The Arab Navigation, İngilizce trc. Syed Ṣabāḥuddīn ‛Abdur Raḥmān, Lahore 1966.
• el-Omerî, A. M., “İşkâliyyetü’l-bahriyyeti’l-islâmiyye fi ahdi’l-halife Umar b. el-Hattâb “Kera’a fî’r- Rivâyât””, Mecelletü it tihâdi’l-camiati’ l-Arabiiye – el-Ürdün, III/1 (2006), s. 137-157.
• Özaydın, A., “Câr”, DİA, VII, 157-158. ________, “Tartûs”, DİA, XL, 116-118.
• Özcan, A., “Sind”, DİA, XXXVII, 244-247.
• Öztürk, M., Fâtımîler’in Deniz Gücü ve Akdeniz Hâkimiyeti, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2012.
• ________, “Hz. Osmân Dönemi (23-35/644-656) Denizcilik Faaliyetleri ve Bahrî Seferler”, Hazreti Osman, Sivas 2020, s. 113-140.
• ________ - İsmail Koçuk, “Zâtü’s-Savârî Deniz Muharebesi (34/654-655)”, Tarihe Yön Veren Savaşlar, ed. Osman Gazi Özgüdenli, [Basım aşamasında].
• Süyûtî, Hüsnü’l-Muhâdâra fî Târîhi Mısr ve’l-Kahire, nşr. Muhammed Ebü’l-Fazl, Kahire 1967, I.
• Taberî, Târîhu’l-Ümem ve’l-Mülûk, nşr. Muhammed Ebû’l-Fazl İbrahim, Kahire t. y., III-IV.
• Yaʻkūbî, Târîhu’l-Yaʻkūbî, nşr. Muhammed Sâdık Bahrülulum, Necef 1964, II.