Tunus’ta Nüfuz Mücadelesi ve Osmanlı Müdahalesine Dair Kaygılar (1830-1850)

Yıl 2021, Sayı: 74, 121 - 162, 07.06.2021

Cemal Atabaş

Öz

Fransa’nın 1830’da Cezayir’i işgali ve Osmanlı Devleti’nin 1835’te Trablusgarp’ı merkeze bağlaması, arada kalan Tunus’u bir nüfuz mücadelesinin odağı haline getirmiştir. Donanmanın Akdeniz’e açılışı ya da Trablusgarp’ta yaşanan askeri hareketlilikler, Osmanlı Devleti’nin Tunus’a müdahalede bulunacağı kaygısı yaratmıştır. Bu nedenle Tunus valileri Osmanlı Devleti ve Fransa arasında bir denge politikası takip etmeye çalışmıştır. Kuzey Afrika’da nüfuz alanını genişletmek isteyen Fransa, Osmanlı Devleti’nin Tunus’a donanma göndermesini ve bağlarını güçlendirmesini -bazen fiili müdahalelerleengellemiştir. İngiltere Tunus’un Osmanlı Devleti ile bağlarının muhafazasına ve Fransız tesirinden uzak tutulmasına gayret etmiştir. Bu çalışma, bahsedilen mücadeleyi ve kaygıları temelde Osmanlı ve İngiliz arşiv kaynakları ışığında araştırma konusu edinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tunus, Osmanlı Devleti, İngiltere, Fransa, Kuzey Afrika

Destekleyen Kurum

Türk Tarih Kurumu

Proje Numarası

"Tunus’ta Osmanlı Diplomasi Mücadelesi (1830-1881)" başlıklı Doktora Sonrası Araştırma Projesi

Teşekkür

Bu çalışmayı Doktora Sonrası Araştırma Bursu ile destekleyen Türk Tarih Kurumu'na teşekkür ederim.

The Struggle for Influence in Tunisia and Concerns over an Ottoman Intervention (1830-1850)

Öz

The French occupation of Algeria in 1830 and the Ottoman centralization of Tripoli in 1835 rendered Tunisia the focus of a struggle for influence in North Africa. Naval preparations for the Mediterranean and military activities in Tripoli created concerns over a possible Ottoman intervention in Tunisia. Thus, Tunisian governors attempted to find a balance between the Ottoman Empire and France. Desiring to expand its sphere of influence, France, at times with active involvement, prevented the Ottoman Empire from sending its navy to Tunisia and strengthening their ties. Britain, conversely, tried to preserve Tunisia’s ties with the Ottoman Empire and to keep French influence at a distance. The present study aims to shed light on the aforementioned struggles and concerns using Ottoman and British archival sources.

Anahtar Kelimeler

Tunisia, Ottoman Empire, British Empire, France, North Africa

Proje Numarası

"Tunus’ta Osmanlı Diplomasi Mücadelesi (1830-1881)" başlıklı Doktora Sonrası Araştırma Projesi

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA) (İstanbul): Dosya Usulü İrâdeler (İ. DUİT); Hâriciye Nezâreti Belgeleri: Hâriciye Nezâreti Londra Sefâreti Belgeleri (HR.SFR.3), Siyasî Kısmı Belgeleri (HR.SYS); Hatt-ı Hümâyûn Tasnifi (HAT); Muallim Cevdet Tasnifi Belgeleri (C): Cevdet Hâriciye (C.HR.). İngiliz Milli Arşivi (The National Archives [TNA]) (Kew, Londra): Foreign Office (FO).
• Amerikan Milli Arşivi (The National Archives) (Washington): Despatches From United States Consuls in Tripoli, 1796-1885, Roll 7, Volume 6, (January 9, 1834- October 3, 1848); The National Archives, National Archives and Records Service, General Services Administration; Washington, 1955.
• Gazeteler: Morning Chronicle [1801], 27 Aug. 1836. British Library Newspapers, https://link.gale.com/apps/doc/BA3207652397/BNCN?u=kings&sid=BNCN&xid=cf3cc694. (30 Haziran 2020 tarihinde erişildi).
• Diğer Kaynaklar: Atabaş, Cemal: Trablusgarb Eyaleti’nde Merkezi İdarenin Tesis ve Şeyh Guma İsyanı (1835-1858), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2017.
• Beydilli, Kemal: "Topal Osman Paşa", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/topal-osman-pasa--vali (14.08.2020 tarihinde erişildi).
• Çetin, Atilla: "Hüseynîler", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/huseyniler (04.07.2020 tarihinde erişildi).
• Çetin, Atilla: “Garp Ocakları”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/garp-ocaklari (19.01.2021 tarihinde erişildi).
• Dönmez, Ahmet: “Babıâli’de Hizip Çatışmaları: Ahmed Fevzi Paşa’nın Osmanlı Donanmasını Mısır Valisine Teslimi Olayı”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz 2016; (40): 43-57.
• http://www2.culture.gouv.fr/LH/LH094/PG/FRDAFAN83_OL1448069V001.htm, (20.01.2021 tarihinde erişildi).
• https://www.senat.fr/senateur-2nd-empire/hugon_gaud_amable0146e2.html (19.01.2020 tarihinde erişildi).
• Kavas, Ahmet: “Osmanlı Devleti’ni Kuzey Afrika’da Kalıcılaştıran Sefer: Tunus Savaşı (1574)”, İstanbul Medeniyet Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi (İSMUS), I/1 (2016), s. 1-42.
• Kılıçaslan, İbrahim: Ottoman Intervention in Tripoli (1835) and the Question of Ottoman Imperialism in the 19th Century, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Sabancı Üniversitesi, Temmuz 2019.
• L'escadre de l'amiral Lalande: 1839-1840 / Travail de Monsieur le Lieutenant de vaisseau Landriau, Ecole de Guerre Navale 1922, (https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k97604224/f8.item.texteImage#, 19.01.2021 tarihinde erişildi).
• Mrını, Najat; Durmuş, İsmail: “Riyâhî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/riyahi (19.01.2021 tarihinde erişildi). Raymond, André: British Policy Towards Tunis (1830-1881), (Basılmamış Doktora Tezi), St. Antony’s College, Oxford 1953.
• Skander, May: Tunus'ta bir Osmanlı yapısı: Sidi İbrahim Riyahi Zaviyesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Fatih Sultan Mehmed Vakıf Üniversitesi, Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul 2018.
• Stiti, Mustapha: Tunus'un Fransızlar tarafından işgali karşısında Osmanlı siyaseti (1878-1888), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2008.
• Taş, Abdullar Erdem: Osmanlı Garp Ocaklarından Trablusgarp Eyaleti: Karamanlılar Dönemi (1711-1835), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2016.
• Toprak, Seydi Vakkas: “Osmanlı Yönetiminde Kuzey Afrika: Garp Ocakları” , Türkiyat Mecmuası, C. 22, S. 1 (2012), 223-236.