Building a Sultan Family: Marriage of Naile Sultan, The Daughter of Padishah Abdulhamid II, and Arif Hikmet Pasha

Yıl 2021, Sayı: 75, 191 - 221, 07.11.2021

Lale Uçan

https://doi.org/10.26650/iutd.963184

Öz

In the last century, the Ottoman Empire underwent change and transformation in many areas ranging from the social structure and economic and political regulations, through state organization to law, education and family life. This study elucidates the process of establishing a family of a padishah's daughter in line with these developments, taking Nâile Sultan’s, marriage, one of Abdulhamid's daughters as an example. The marriage of dynasty girls was shaped by Islamic values, traditional life, and the unique characteristics of the era. These marriages, along with the glory and honor of the dynasty, provided an opportunity to represent the palace, as well as an important step for the sultan's position in his new living space. While discussing the choice of spouse’s wedding preparations, marriage, and the venue, the subject has been evaluated in integrity in terms of the palace, the bride and the groom.

Anahtar Kelimeler

Abdulhamid II, Naile Sultan, Arif Hikmet Pasha, Marriage, Dowry, Shore Place

Bir Sultan Ailesinin İnşâsı: Padişah II. Abdülhamid’in Kızlarından Nâile Sultan ve Damat Arif Hikmet Paşa’nın İzdivacı

Öz

Osmanlı’nın son yüzyılında pek çok alanda değişim ve dönüşüm yaşanırken onun etkileri, toplum yapısından ekonomik siyasal düzenlemelere; devlet teşkilatından hukuk, eğitim ve aile hayatına kendisini göstermiştir. Makalede II. Abdülhamid’in kızlarından Nâile Sultan’ın özelinde padişah kızının aile kurma süreci, bu gelişmeler doğrultusunda anlatılmıştır. Hanedan kızlarının evlendirilmesi İslâmî değerler, geleneksel yaşantı ve dönemin kendine has özellikleri ile şekillenmiştir. Bu evlilikler, hanedanın şan ve şerefi ile birlikte sarayın temsili için bir imkan sağladığı gibi sultanefendinin yeni yaşam alanındaki konumu için de önemli bir adımdır. Nâile Sultan’a eş seçiminin yanı sıra düğün hazırlıkları, nikâhı ve bu sebeple ona tahsis edilen mekân ele alınırken konu saray, gelin ve damat açısından bütünlük içinde değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

II. Abdülhamid, Nâile Sultan, Arif Hikmet Paşa, Evlilik, Çeyiz, Sâhilsaray

Kaynakça

• Bâb-ı Ali Evrak Odası (BEO)
• Dahiliye Nezareti Mektûbî Kalemi (DH.MKT)
• Hânedan Defteri (A.DVNSHN.d)
• Hazîne-i Hâssa Tasnifi
• Defterler (HH.d)
• İrâde (HH.İ)
• Hâriciye Nezâreti
• İstişâre Odası (HR.HMŞ.İŞO)
• Nezâreti Tahrîrat (HR.TH)
• İrâde Tasnifi
• Dosya Usûlü (İ.DUİT)
• Taltîfat (İ.TAL)
• Mâbeyn-i Hümâyûn
• Evrak (MB)
• İrâde (MB.İ)
• Mâliye Nezâreti Emlak-i Emîriyye Müdüriyeti (ML.EEM)
• Plan- Proje- Kroki (PLK)
• Satın Alınan Evrak Cavit Beysun Evrakı (HSD.CB)
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD)
• Yıldız Tasnifi
• Esas Evrakı (Y.EE)
• Husûsî Mârûzat (Y.HUS)
• Mütenevvi Mârûzat (Y.MTV)
• Arzuhal Jurnal (Y.PRK.AZJ)
• Başkitabet Dairesi Maruzat (Y.PRK.BŞK)
• Defter-i Hakani Nezâreti Mârûzatı (Y.PRK.DFE)
• Elçilik, Şehbenderlik ve Ateşemiliterlik (Y.PRK.EŞA)
• Komisyonlar Mârûzatı (Y.PRK.KOM)
• Maliye Nezareti Mârûzat (Y.PRK.ML)
• Mütenevvi Mârûzat (Y.MTV)
• Meşîhat Dairesi Mârûzatı (Y.PRK.MŞ)
• Nâme-i Hümâyûnlar (Y.PRK.NMH)
• Mabeyn Erkanı ve Saray Görevlileri Mârûzatı (Y.PRK.SGE)
• Umûmî (Y.PRK.UM)
• Abdülaziz Bey, Osmanlı Adet Merasim ve Tabirleri, I, Türk Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.
• Açba, Leyla, Bir Çerkes Prensesinin Harem Hatıraları, yay. haz. Edadil Açba, Timaş Yayınları, İstanbul 2010. Aktan, Hamza, “Sıhriyet”, DİA, c. XXXVII, s. 111-112.
• Akyıldız, Ali, Mümin ve İsraf Bir Padişah Kızı Refia Sultan, Kapı Yayınları, İstanbul 2015.
• Alderson, Anthony Dolphin, Osmanlı Hanedanın Yapısı, yay. haz. Mustafa Armağan, çev. Şefaettin Severcan, İz Yayıncılık, İstanbul 1998.
• Artan, Tülay, “Osmanlı Elitinin Yemek Tüketiminin Bazı Yönleri: Değişken Bir Yüzyılda Temel Gıdalar, Lüks Tatlar ve Tadımlıkların İzinde”, Tüketim Araştırmaları ve Osmanlı İmparatorluğu Tarihi 1550- 1922, ed. Donald Quataert, çev. Tanju Günseren, Alfa Araştırmaları, İstanbul 2020, s. 144-145.
• ________, “Boğaziçi’nin Çehresini Değiştiren Soylu Kadınlar ve Sultanefendi Sarayları”, İstanbul, 3 (1992), s. 109-118.
• Bağçe, Betül Kübra, II Abdülhamid’in Kızı Nâime Sultan’ın Hayatı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü İlahiyat Anabilim Dalı, İslam Tarihi Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.
• Bardakçı, Murat, Son Osmanlılar Osmanlı Hanedanının Sürgün ve Miras Öyküsü, İnkılap, İstanbul 2007.
• ________, Neslişah: Cumhuriyet Devrinde Bir Osmanlı Prensesi, Everest Yayınları, İstanbul 2011. Bilgin, Bülent, “Yıldız Sarayı”, DİA, c. XLIII, 541-544.
• Büyük Mecidiye Camii ve Ortaköy, ed. Mehmet Baha Tanman, Kuveyt Türk, İstanbul 2014.
• Cevdet Paşa: Tezâkir 13-20, yay. haz. Cavid Baysun, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1986.
• Demirel, Fatmagül, Dolmabahçe ve Yıldız Saraylarında Son Ziyaretler, Son Ziyafetler, ed. Lütfü Tınç, Doğan Kitap, İstanbul 2007.
• Ertuğrul, Sara: Geçmiş Zaman Olur ki…, anlatan Mevhibe Celâlettin, M. Sıralar Matbaası, İstanbul 1953. Georgeon, François, Sultan Abdülhamid, çev. Ali Berktay, İletişim, İstanbul 2015.
• Gündoğdu, Artemur Orkun, Osmanlı/Türk Müzik Kültüründe Avrupa Müziğinin Yaygınlaşması Süreci ve Levanten Müzikçiler, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2016.
• Haremden Sürgüne Bir Osmanlı Prensesi II. Abdülhamid’in Gelini Mislimelek Hanım, İstibdat Döneminin Bilinmeyenlerini Anlatıyor, haz. Nemika Deryal Marşanlıoğlu, İnkılap, İstanbul 2011.
• Hasol, Doğan, Mimarlık ve Yapı Sözlüğü, Yapı Yayınları, İstanbul 2003.
• Hülagü, M. Metin “Gazi Osman Paşa”, DİA, c. XIII, s. 464-465.
• Karaca, Filiz, “Kürk”, DİA, XXVI, 568-570. Karateke, Hakan T., Padişahım Çok Yaşa, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• Kırpık, Cevdet, Haremin Son Yüzyılı Sultanlar ve Damatlar, Timaş, İstanbul 2012.
• Osmanoğlu, Ayşe, Babam Sultan Abdülhamid, Timaş, İstanbul 2019. Osmanoğlu, Şadiye, Babam Abdülhamid Saray ve Sürgün Yılları, Timaş, İstanbul 2009.
• Örik, Nahid Sırrı, Abdülhamid’in Haremi, Arba Yayınları, İstanbul 1989. ________, Bilinmeyen Yaşamlarıyla Saraylılar, yay. haz. Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası, İstanbul 2002.
• Öztuna, Yılmaz, II. Abdülhamîd: Zamânı ve Şahsiyeti, Kubbealtı, İstanbul 2008.
• Peirce, P. Leslie, Harem-i Hümayun, Osmanlı İmparatorluğu’nda Hükümranlık ve Kadınlar, çev. Ayşe Berktay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Şehsuvaroğlu, Halûk Y., Boğaziçi’ne Dair, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, İstanbul 2006.
• Terzi, Arzu, Hazine-i Hassa Nezareti, Türk Tarih Kurumu, Ankara 2000.
• ________, Bezmiâlem Valide Sultan, Timaş, İstanbul 2019.
• Tuncer, İbrahim, Sultan II. Abdülhamid’in Kızı Ayşe Sultan’ın Hayatı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2015.
• Uluçay, M. Çağatay, Padişahların Kadınları Kızları, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1980.
• ________, Harem II, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1992.
• Uru, Cevriye, Sultan II. Abdülhamid’in Kızı Zekiye Sultan’ın Hayatı (1872-1950), Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türk Tarihi Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2020.
• Uşaklıgil, Halit Ziya, Saray ve Ötesi Anılar, yay. haz. Nur Özmel Akın, Özgür Yayınları, İstanbul 2003.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, 3. Baskı, TTK Basımevi, Ankara 1998.
• Yılmaz, Ömer Faruk, Sultan II. Abdülhamid’in Hayatı, Çamlıca, İstanbul 2013.
• İkdam, no. 3849, 28 Şubat 1905.
• Kadın, no. 6, 17 Teşrinisani 1324 (30 Kasım 1908); no. 8, 1 Kanunusani 1324 (14 Aralık 1908).
• Sabah, no. 5520, 27 Şubat 1905; no. 5523, 2 Mart 1905.
• Şemseddin Sâmi, Kâmûs-ı Türkî, Enderun Kitapevi İstanbul, 1989.