Tarih Söylemi Çevirisini İlgilendiren Sözlüksel Sorunlara İlişkin Bir Durum İncelemesi

Yıl 2023, Sayı: 79, 141 - 164, 07.03.2023

Yusuf Polat , Murat Keçiş

https://doi.org/10.26650/iutd.2023003

Öz

Bu çalışmada Türk tarihinin belli dönemlerini ele alan tarih yazımı amaçlı metinlerin çevirisinde karşılaşılan sözlüksel düzeydeki güçlükler ele alınmaktadır. Bu amaçla, öncelikle çeviribilimin inceleme konusu olarak girdi kavramı açıklanmakta ve tarih üzerine söylemin de aralarında yer aldığı söylem türleri hakkında bilgi verilmektedir. Daha sonra girdi türü olarak tarih söyleminin genel özellikleri belirlenmeye çalışılmaktadır. Ardından tarih söylemi, tarihsel söylem veya tarih üzerine söylemlerin çevirisi konusunda yapılmış araştırmalar gözden geçirilmektedir. Buna ek olarak çeviri ediminin çeviribilim açısından tanımı üzerinde durulmakta, girdi ve çıktı arasında çevirmen öznenin konumuna ilişkin kuramsal yaklaşımlar özet olarak sunulmaktadır. Son olarak Fransız tarihçi Fabrice Monnier’nin 1916 en Mésopotamie adlı eserinden hareketle oluşturulan bütünce üzerinde çözümlemeler yapılarak çevirmen öznenin karşılaşabileceği sorunlar sıralanmakta ve tarih söyleminin teknik söylem olarak nitelenip nitelenemeyeceği sorusunun yanıtı aranmaktadır. Sorunların çözümüne yönelik görüşler çalışmanın son bölümünde sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarih Söylemi ve Çevirisi, Çeviri ve İdeoloji, Çeviri ve Sansür, Çevirmen Sorumluluğu, Çeviri Güçlüğü

A Case Study on the Lexical Difficulties Encountered in the Translation of Historiographical Texts

Öz

This study discusses the difficulties encountered at the lexical level when translating historiographical texts dealing with certain periods of Turkish history. For this purpose, the paper first explains the concept of input as a subject of study in translation studies and provides information about the types of discourse, including historical discourse. Next, the paper attempts to determine the general features of historical discourse as a type of input and then reviews the research on historical discourse or on the translation of historical discourses. In addition, the article emphasizes the definition of the act of translation in terms of translation studies and presents a summary of the theoretical approaches regarding the position of the translator subject between input and output. Lastly, the paper lists the problems translators may encounter by analyzing the corpus that has been created based on the work 1916 en Mésopotamie by the French historian Fabrice Monnier and seeks an answer to the question of whether historical discourse can be qualified as a technical discourse. This last section also presents opinions on how to solve the problems.

Anahtar Kelimeler

Historical Discourse and Translation, Translation and Ideology, Translation and Censorship, Translator Responsibility, Translation Difficultie

Kaynakça

• Aksoy, Berrin, “Sosyal Bilimler Metinleri Çevirisi”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 16/2 (1998), s. 21-27.
• Birkan-Baydan, Esra, “Çeviri Eğitiminde Çeviri/Çevirmenlik Edinci: Problem Çözme ve Karar Verme Konusunda Bir Farkındalık Uygulaması”, İ. Ü. Çeviribilim Dergisi, 7 (2013), s. 103-125.
• Benjamin, Walter, “Çevirmenin Görevi”, çev. A. Cemal, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir?, haz. Mehmet Rifat, Sel Yayınları, İstanbul 2008, s. 23-35.
• Buttiens, Michel, “Les Documents parlementaires: jusqu’à quel point les traductions de documents historiques ont-elles en elles-mêmes une historique?”, Meta, 3/49 (2004), s. 475-480.
• Danişmend, İsmail Hamdi, Tarih ve Coğrafyaya Ait: Değişik İsimler. Fransızca – Türkçe Resimli Büyük Dil Kılavuzu, Kaynak Kitabevi, İstanbul t.y.
• Dobossy, Lázsló, “Sanat Yapıtı ve Estetik Araştırmalar Konusu Olarak Çeviri”, çev. Sema Rifat, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir?, haz. Mehmet Rifat, Sel Yayınları, İstanbul 2008, s. 83-85.
• Doğan, Şaban, “Tarihî Tıp Metni Çalışmalarında Karşılaşılan Sorunlar Üzerine”, U. Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 31 (2006), s. 257-269.
• Guidère, Mathieu, Intraduction à la traductologie, De Boeck Supérieur, Louvain-la-Neuve 2016.
• Friedrich, Hugo, “Çeviri Sanatı Üzerine”, çev. Ayşenaz Koş - Melike Yılmaz, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir?, haz. Mehmet Rifat, Sel Yayınları, İstanbul 2008, s. 77-81.
• Kacır, Tuğba İsmailoğlu, “Hammer Tarihi’nin Türkçeye Çeviri Teşebbüsleri ve Çevirisi Üzerine”, Vakanivüs - Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 1/1 (2016), s. 262-279.
• Karadağ, Ayşe Banu, “Çeviri Yoluyla Geçmiş, Şimdi ve Gelecek Arasında Köprüler Kurmak”, Çeviribilimde Araştırmalar, ed. S. Taş, Hiperlink Eğitim İletişim Yayıncılık, İstanbul 2019, s. 31-58.
• Ladmiral, Jean-René, “Genel Çeviribilim Sorunları”, çev. Mehmet Rifat, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir?, haz. Mehmet Rifat, Sel Yayınları, İstanbul 2008, s. 137-148.
• Monnier, Fabrice, 1916 en Mésopotamie, CNRS Éditions, Paris 2016. Ortaylı, İlber, Tarih Yazıcılık Üzerine, Cedit Neşriyat Ltd. Şti, Ankara 2011.
• Ozanam, Anne-Marie, “Traduire et retraduire les textes de l’Antiquité gréco-latine”, Traduire Revue française de la traduction, 218 (2008), s. 14-28.
• Paz, Octavio, “Söz Sanatı ve Söze Bağlılık Açısından Çeviri”, çev. Ahmet Cemal, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir?, haz. Mehmet Rifat, Sel Yayınları, İstanbul 2008, s. 97-106.
• Popoviç, Anton, “Çeviri Çözümlemesinde ʻDeyiş Kaydırmaʼ Kavramı”, çev. Yurdanur Saylam, Çeviri Seçkisi II: Çeviri (bilim) Nedir?, haz. Mehmet Rifat, Sel Yayınları, İstanbul 2008, s. 87-92.
• Senior, Nancy, “Of Whales and Savages. Reflections on Translationg Louis Nicolas’ Histoire naturelle des Indes occidentales”, Meta, 3/49 (2004), s. 462-474.
• Toury, Gideon, “Çeviri Normlarının Doğası ve Çevirideki Rolü”, çev. Arzu Eker, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir?, haz. Mehmet Rifat, Sel Yayınları, İstanbul 2008, s. 149-164.
• Uçan, Hilmi, Dilbilim, göstergebilim ve edebiyat eğitimi, İz Yayıncılık, İstanbul 2015.
• Vermeer, Hans J., “Çevirinin Doğası - Bir Özet”, çev. Şebnem Bahadır - Dilek Dizdar, Çeviri Seçkisi II Çeviri(bilim) Nedir?, haz. Mehmet Rifat, Sel Yayınları, İstanbul 2008, s. 165-172.
• Yıldırım, Ali - Hasan Şimşek, Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri, Seçkin Yayınları, Ankara 2008.