Bir Sosyal Sermaye ve Servet Birikimi Tahlili: İstanbul’un İlk Gedikli Sarraflarından El-Hac Beşir Bin Abdullah’ın Terekesi (1698)

Yıl 2024, Sayı: 82, 169 - 197, 15.03.2024

Metin Ziya Köse

https://doi.org/10.26650/iutd.20241390569

Öz

İstanbul sarraf gedikleri 1691’de Osmanlı idarecileri tarafından epeyce düşünüldükten ve tartışıldıktan sonra ihdas edilmiştir. Mali, finansal ve iktisadi birçok mühim fonksiyonu olan darphanede farklı vazifeleri yanında değerli madenlerin piyasalardan toplanması ve belirli şartlarla darphaneye teslim edilmesi işini uhdelerine almış olan gedikli sarraflar, zaman içerisinde dönemin en dinamik işlerinden birini yapar hale gelmişlerdi. Bu çalışmada devşirme, yeniçeri ve İstanbul’un ilk gedikli sarraflarından biri olan el-Hac Beşir bin Abdullah’ın kısmen hayatına, kariyer aşamalarına ve terekesi vasıtasıyla servet birikimine ve maddi dünyasının niteliklerine odaklanılacaktır. Bu hedeflere ulaşabilmek için hem Osmanlı arşivlerinden hem de İstanbul şer’i mahkeme defterlerindeki kayıtlardan istifade edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tereke, Mirî Sarraf, Darphane-i Âmire, Kredi, Servet

Proje Numarası

YOK

An Analysis Of Social Capital And Wealth Accumulation: The Estate Of El-Hac Beşi̇r Bi̇n Abdullah, One Of Istanbul’s First Gedi̇kli Sarrafs (1698)

Öz

The gedikli sarrafs of Istanbul were established in 1691 after extensive consideration and discussion by Ottoman administrators. The gedikli sarrafs, had various important functions at the mint, including the collection of precious metals from markets and their delivery to the mint under certain conditions, and had become involved in one of the most dynamic businesses of the period over time. This study will partly focus on the life, career stages, wealth accumulation through inheritance, and characteristics of the material world of the money changer, el-Hac Beşir bin Abdullah, who was a conscript, janissary, and one of Istanbul’s first gedikli sarrafs. To achieve these goals, the article will utilize records from both Ottoman archives and Istanbul’s Sharia court registers.

Anahtar Kelimeler

Probate Inventory, Imperial money changer, Imperial Mint, Credit, Wealth

Proje Numarası

YOK

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• Ali Emiri Sultan I. Mahmud Belgeleri (AE.SMHD.I), 257/20998. google scholar
• Bâb-ı Âsafî Dîvân-ı Hümâyun Sicilleri Mühimme Defterleri (A.DVNS.MHM.d), 48. google scholar
• Darbhane Defterleri (D.DRB.d), 164. google scholar
• Maliyeden Müdevver Defterler Tasnifi (MAD.d), 1941, 1673. google scholar
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 22 Numaralı Sicil (H. 1107-1108/M. 1698-1697), haz. Ali Coşkun ve diğ., İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yay., İstanbul 2019. google scholar
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 11 Numaralı Sicil (H. 1081/M. 1670-1671), haz. Rasim Erol ve diğ., İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yay., İstanbul 2019. google scholar
• İstanbul Kadı Sicilleri Kısmet-i Askeriye Mahkemesi 19 Numaralı Sicil (H. 1109-1110/M. 1698-1699), haz. google scholar
• Rasim Erol-Sabri Atay-Nedim Pakırdağ, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yay., İstanbul 2019. google scholar
• İstanbul Kadı Sicilleri Hasköy Mahkemesi 3 Numaralı Sicil (H. 1023-1081/M. 1615-1670), haz. Mustafa Kırış-Salih Kahriman, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. Yay., İstanbul 2019. google scholar
• Konya Kadı Sicili 39 (1113-1113/1701-1702), haz. İbrahim Solak-İzzet Sak, Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Konya 2016. google scholar
• Afyoncu, Erhan, Osmanlı Devlet Teşkilatında Defterhane-i Âmire (XVI-XVIII. Yüzyıllar), Türk Tarih Kurumu, Ankara 2014. google scholar
• Akyıldız, Ali, “Sarraflık”, DİA, XXXVI, 163-165. google scholar
• Albayrak, Gökçen Coşkun, “Osmanlı’da İç Borçlanma ve Sarraflar”, Bilimevi İktisat, 4, İstanbul 2018, s. 128-143. google scholar
• Aydın, Yusuf Alperen, Müteşebbis ve Devlet 18. Yüzyılda Peksimetçibaşı Nureddin Ağa’nın Yükselişi, Kitabevi, İstanbul 2016. google scholar
• Bashan, Eliezer, “Jewish Moneylending in Constantinople and Smyrna during the 17th-18th Centuries as Reflected in the British Levant Company’s Archives”, The Mediterranean and the Jews-Banking, Finance and International Trade (XVI-XVIII Centuries), ed. Ariel Toaff-Simon Schwarzfuchs, Ramat-Gan 1989, s. 57-73. google scholar
• Beydilli, Kemal, “Yeniçeri”, DİA, XLIII, 450-462. google scholar
• Bilgin, Arif-Fatih Bozkurt, “Bir Malî Gelir Kaynağı Olarak Vârissiz Ölenlerin Terekeleri ve Beytülmâl Mukataaları”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20 (2010), s. 1-31. google scholar
• Bozkurt, Fatih, Tereke Defterleri ve Osmanlı Maddi Kültüründe Değişim, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Sakarya 2011. google scholar
• Bölükbaşı, Ömerül Faruk, 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Darbhâne-i Amire, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2013. google scholar
• ________, “İstanbulSarrafları (1691-1835)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 30 (2014), s. 19-96. google scholar
• Clay, Christopher, Gold for the Sultan: Western Bankers and Ottoman Finance: 1856-1881: A Contribution to Ottoman and to International Financial History, I.B. Tauris, New York 2000. google scholar
• Çimen, Ayşegül, Public and Private Property Claims in the Ottoman Empire: the Beytülmal and its Institutionalization in the Early Modern Period, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2023. google scholar
• Çiftçi, Yasemin, Osmanlı İstanbulu’nun İki Asırlık Gayrimenkul Portresi (1500-1700), Gazi Kitabevi, Ankara 2020. google scholar
• Erdoğan, Ayşenur Osmanlı Devleti’nde Yeniçeri Ağalığı Kurumu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2024. google scholar
• Erünsal, İsmail, “Osmanlı Mahkemelerinde Şâhitler: Şuhûdü’l-’Udûlden Şuhûdü’l-Hâle Geçiş”, Osmanlı Araştırmaları, 53 (2019), s. 1-50. google scholar
• ________, “Şuhûdü’l-Mazmundan Şuhûdü’l-Hâle: Üsküdar Sicillerinde Bir Değişimin Öyküsü”, Uluslararası Üsküdar Sempozyumu X, 19-20-21 Ekim 2018, Bildiriler, II, İstanbul 2019, s. 3-23. google scholar
• Faroqhi, Suraiya, “Onaltıncı ve Onyedinci Yüzyıl Kadı Sicillerinde Kaydolunan Ev Satışlarıyla İlgili Belgelerin Şekil Açısından Değişimi”, Tarih Boyunca Paleografya ve Diplomatik Semineri (30 Nisan-2 Mayıs 1986), İstanbul 1988, s. 201-210. google scholar
• Fekete, Lajos, “XVI. Yüzyılda Taşralı Bir Türk Efendi Evi”, Belleten, XLIII/179 (1979), 457-480. google scholar
• Graf, Tobias P., The Sultan’s Renegades: Christian-European Converts to Islam and the Making of the Ottoman Elite, 1575-1610, Oxford University Press, Oxford 2017. google scholar
• Gerber, Haim, “Jews and Money-Lending in the Ottoman Empire”, The Jewish Quarterly Review, 72/2 (1981), s. 100-118. google scholar
• Hulkiender, Murat, Bir Galata Bankerinin Portresi: George Zarifi (1806-1884), Osmanlı Bankası Arşiv ve Araştırma Merkezi, İstanbul 2003. google scholar
• İnalcık, Halil, “Economic and Social Structure of the Ottoman Empire in its Heyday”, Essays in Honour of Ekmeleddin İhsanoğlu, I, IRCICA, İstanbul 1986, s. 3-20. google scholar
• İpek, Nurdan, Yahudi Bankerler, Yeditepe Yayınevi, İstanbul 2011. google scholar
• Jamgoçyan, Onnik, Osmanlı İmparatorluğu’nda Sarraflık Rumlar, Museviler, Frenkler, Ermeniler (16501850), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2017. google scholar
• Kafadar, Cemal, Yeniçeri-Esnaf Relations: Solidarity and Conflict, McGill University, Institute of Islamic Studies, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Montreal 1981. google scholar
• Kaynak, Rahşan, XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Üsküdar’da Sosyal ve Ekonomik Hayat (Şer’iyye Sicillerine Göre), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2010. google scholar
• Kazgan, Haydar, Galata Bankerleri, Türk Ekonomi Bankası, İstanbul 1991. google scholar
• Koç, Yahya, Sayda Eyaleti’nde Osmanlı İktidarı ve Yerel Güçler (1700-1775), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2018. google scholar
• Köse, Metin Ziya, Galata’da Sarraf İşletmeleri İşletme Yönetimi, Sermaye ve Yatırım (1691-1733), Kriter Yayınları, İstanbul 2021. google scholar
• ________, “Galata’da Ermeni Sarraflar ve Kredi İlişkileri (1700-1720)”, Tarih Dergisi, sayı 64 (2016), s. 73-99. google scholar
• Lee, Younghee, Osmanlı Devleti’nde Devşirme Sistemi (Fatih Döneminde Vezir-i Azamlar ve Zağanos Paşa), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2020. google scholar
• Manav, Nursel, Zenginlikten İflasa Mustafa Reşid Paşa’nın Sarrafı Cezayirlioğlu Mıgırdiç, Libra Kitap, İstanbul 2019. google scholar
• Minkov, Anton, Conversion to Islam in the Balkans. Kisve Bahasi Petitions and Ottoman Social Life, 16701730, Brill, Leiden-Boston 2004. google scholar
• Nommaz, Aaron, Endülüs’ten Osmanlı’ya Paraya Yön Veren Yahudi Bankerler, Destek Yayınları, İstanbul 2019. google scholar
• Oğuz, Gülser, Bir Osmanlı Kentinde Taşınır ve Taşınmaz Mal Varlığına Dayalı Servet Analizi: Edirne Örneği, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2013. google scholar
• Özcan, Abdülkadir, “Dergâh-ı Âlî”, DİA, IX, 174. google scholar
• Özdemir, Serdar, Osmanlı Devleti’nde Devşirme Sistemi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, İstanbul 2003. google scholar
• Pamuk, Şevket, “The Evolution of Financial Institutions in the Ottoman Empire, 1600-1914”, Financial History Review, 11 (2004), s. 7-32. google scholar
• Pierce, Leslie, Ahlak Oyunları 1540-1541 Osmanlı’da Ayntab Mahkemesi ve Toplumsal Cinsiyet, çev. Ülkün Tansel, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul 2005. google scholar
• Reyhan, Cenk, Osmanlı’da Kapitalizmin Kökenleri, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 2008. google scholar
• Sefer, Semih, Lorandolar ve Tubiniler: Osmanlı Devleti’nde Levanten Banker Aileler ve Faaliyetleri, Albaraka Yayınları, İstanbul 2020. google scholar
• Tezcan, Betül, XVIII. Yüzyılda Mısır Darphanesi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2020. google scholar
• Ünlü, Ertan, 18. Yüzyılın İkinci Yarısında Merkez-Taşra Bağlamında Sarrafların İlişki Ağları: Bir Sosyal Ağ Analizi Yöntemi Denemesi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2020. google scholar
• ________, “18. Yüzyılda Osmanlı Eliti Bir Darphane Sarrafının Muhallefatı: Bedros Nam-ı Diğer Petraki”, OTAM, 43 (2018), s. 281-317. google scholar
• ________, “Mısır Sarrafı Artin (?-1790)”, Sosyal&Beşerî Bilimler Alanında Akademik Çalışmalar, c. I, Gece Kitaplığı, Ankara 2023, s. 203-217. google scholar
• Yaycıoğlu, Ali, “Perdenin Arkasındakiler Osmanlı İmparatorluğunda Sarraflar ve Finans Ağları Üzerine Bir Deneme”, Journal of Turkish Studies, 51 (2019), s. 375-396. google scholar
• Yılmaz, Fehmi, “The Life of Köprülüzade Fazıl Mustafa Pasha and his Reforms (1637-1691)”, Osmanlı Araştırmaları, 20 (2000), s. 165-221. google scholar
• Yılmaz, Gülay, “Becoming a Devshirme: The Training of Conscripted Children in the Ottoman Empire”, Children in Slavery Through the Ages, ed. Gwyn Campbell-Suzanne Miers-Joseph C. Miller, Ohio University Press, Ohio 2009, s. 119-134. google scholar