Orman, Eşkıya ve Devlet: Osmanlı İmparatorluğu'nda Ormanların Yasadışı Faaliyet Alanı Olarak Kullanılmasına Karşı Alınan Bazı Önlemler (16.-18. Yüzyıllar)

Yıl 2024, Sayı: 84, 67 - 77, 30.10.2024

Yusuf Alperen Aydın

https://doi.org/10.26650/iutd.1510662

Öz

Osmanlı Devleti'nin idaresi altındaki topraklarda ağaçlarla kaplı geniş ormanlık bölgeler bulunmaktaydı. Tersane-i Amire, Cebehane-i Amire, Tophane-i Amire gibi devlete ait askeri kurumların ahşap malzeme ve benzeri diğer ihtiyaçları bu ormanlardan rahatlıkla karşılanmaktaydı. Bunun yanı sıra Osmanlı halkı da bu ormanlardan başta yakacak odun olmak üzere kendi ihtiyaçlarını görmekteydiler. İmparatorluk coğrafyasındaki orman varlığını belli düzeyde tüketmeye yönelik bu kullanımların yanı sıra geniş ağaçlık alanları hem bir saklanma hem de yasa dışı faaliyetlerinin bir üssü olarak kullanan eşkıyalar vardı. Eşkıyalar, seyahat ve ticaret güzergâhlarının ormanlık bölgelerden geçtiği yerlerde yol kenarlarındaki ağaçlara saklanarak yolculara saldırmaktaydılar. Merkezi idare her ne kadar derbend teşkilatında görevli kimseler sayesinde bu tür yerlerin emniyetini tesis etmeye çalışsa da bu konuda tam bir başarı gösterilememekteydi. Böyle durumlarda yol emniyetini tesis etmek için merkezi idare eşkıyanın ormanı bir pusu yeri olarak kullanmasının önüne geçmeye yönelik bazı önlemler almaktaydı.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Orman, Eşkıya, Yol Güvenliği, Ağaçsızlaştırma

Forest, Bandits, and State: Some Measures Taken against the Use of Forests as Illegal Activity Areas in the Ottoman Empire (16th-18th centuries)

Öz

The territories of the Ottoman Empire included extensive forested areas. These forests provided a rich source of timber and other materials essential for the maintenance of the empire's military establishments, including the Imperial Arsenal, the Imperial Armory, and the Imperial Arsenal of Ordinance and Artillery. Furthermore, the Ottoman people utilized these forests to meet their own needs, primarily for firewood. In addition to these, which consumed a certain level of the empire's forest resources, there were also bandits who used the vast wooded areas both as a hideout and as a base for their illegal activities. Bandits would conceal themselves behind trees situated along the routes traversing forested areas, which were also used for travel and trade. Despite the efforts of the central administration to guarantee the security of these areas through the deployment of personnel to the derbend organization, their success in this endeavor was not complete. In such cases, in order to ensure road safety, the central administration took certain measures to prevent bandits from using forest as an ambush site.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Forest, Bandits, Route Safety, Deforestation

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) google scholar
• A.DVNS.MHM.d (Mühimme Defterleri=MD) 5, 14, 26, 30, 44, 100, 110. google scholar
• Cevdet, Dahiliye (C. DH) 84/4165, 62/3074, 14/691-1 ve 2. google scholar
• Ali Emirî, Sultan Ahmed II, (AE. SAMD.II) 2/117. google scholar
• Aydın, Yusuf Alperen, Sultanın Kalyonları, Osmanlı Donanmasının Yelkenli Savaş Gemileri (1701-1770), İstanbul 2011. google scholar
• Başaran, Mehmet, Ali Özçelik, “XIX. Yüzyılda Aydın ve Çevresinde Eşkıyalık ve Güvenlik Sorunu”, XVIII. Türk Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Bildiriler, Vol. III, ed. S. Nurdan, M. Özler, Ankara 2022, pp. 889-907. google scholar
• Birben, Üstüner, (https://ormanweb.isparta.edu.tr/ormis/bildiriler/39.pdf), “Cibal-i Mübaha”, II. Ormancılıkta Sosyo-Ekonomik Sorunlar Kongresi, February 19-21, 2009, SDÜ, Isparta, pp. 395-404, (the date of access: 24.06.2024). google scholar
• Bobçev, S. S., “Deliorman Türklerinin Kökeni”, trans. M. Türker Acaroğlu, Belleten, LII/203 (August 1988), pp. 697-715. google scholar
• Bostan, İdris, Osmanlı Bahriye Teşkilatı: 17. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Ankara 1992. google scholar
• Canetti, Elias, Kitle ve İktidar, trans. Gülşat Aygen, İstanbul 202312. google scholar
• Cömert, Okan, “XIX. Yüzyılda Ege Bölgesinde Jandarmanın Eşkıya ile Mücadele Sorunsalı”, İzmir Araştırmaları Dergisi, 11 (2019), pp. 33-49. google scholar
• Emecen, Feridun M., “Bir Seyyahın Güvenliği: Silahlar”, Evliya Çelebi’nin Dünyası, ed. Coşkun Yılmaz, İstanbul 2013, pp. 227-232. google scholar
• Erdem, Sevim, Ahmet Başkan, “Osmanlı Devleti’nde Orman ve Orman Alanlarının Kullanımı ve Buna Yönelik Hukuki Düzenlemeler”, The Journal of Academic Social Science Studies, 42 (2016), pp. 283303. google scholar
• Erdoğan, Meryem Kaçan, “Bozgun Yıllarında (1683-1699) Rumeli’de Eşkıyalık Faaliyetleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 26 (2012), pp. 19-66. google scholar
• Ertaş, Mehmet Yaşar (ed.), Yazıcı Murtaza, Arnavutluk’tan Basra’ya 18. Yüzyılda Kayserili Bir Kâtibin Seyahat Anıları, İstanbul 2020. google scholar
• Fidan, Fadimana, “18. Yüzyıl Tekirdağ’ında Sirozî Mustafa Ağa’nın Damadı Veli ve Kızı Hatice Örneğinde Statü-Servet Ediniminde Aile Bağlarının Rolü”, Cihannüma, Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, VII/2 (December 2021), pp. 195-227. google scholar
• Hobsbawn, Eric J., Eşkıyalar, trans. Osman Akınhay, İstanbul 2011. google scholar
• Keskin, Özkan, Orman ve Ma’âdin Nezâreti’nin Kuruluşu ve Faaliyetleri, (Unpublished PhD Diss., İstanbul University, 2005). google scholar
• Kiel, Machiel, “Deliorman”, DİA, IX (1994), pp. 141-144. google scholar
• Koç, Bekir, “Osmanlı Devleti’ndeki Orman ve Koruların Tasarruf Yöntemleri ve İdarelerine Dair Bir Araştırma”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 10 (1999), pp. 139-158. google scholar
• Kuban, Doğan, Türk Ahşap Konut Mimarisi, 17.-19. Yüzyıllar, İstanbul 2017. google scholar
• Narin, Resül, “Osmanlı Devleti Zamanında Kocaeli Ormanları”, Belleten, LXXV/274 (December 2011), pp. 769-783. google scholar
• __________, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Ağaç Denizi Kocaeli”, Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV, Kocaeli 2018, pp. 971-997. google scholar
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı İmparatorluğu’nda Derbend Teşkilâtı, İstanbul 1990. google scholar
• Tekin, Ahmet, Ottoman Istanbul in Flames: City Conflagrations, Governance and Society in the Early Modern Period, İstanbul 2020. google scholar
• Türkmen, Zekeriya, “Jandarma”, DİA, EK-1. Cilt, 2020, pp. 689-691. google scholar
• Uzun, Ahmet, İktisâdî ve Malî Yönleriyle Istabl-ı Âmire (1500-1900), Ankara 2020. google scholar
• Uzunçarşılı, İsmail H., Osmanlı Devleti’nin Saray Teşkilatı, Ankara 1988. google scholar
• _________________, Osmanlı Tarihi, IV. Cilt, II. Bölüm, XVIII. Yüzyıl, Ankara 1988. google scholar
• Yetkin, Sabri, Ege’de Eşkıyalar, İstanbul 1996. google scholar
• Zorlu, Tuncay, Osmanlı ve Modernleşme, III. Selim Dönemi Osmanlı Denizciliği, İstanbul 2014. google scholar