Şark Meselesi’nin Gölgesinde: Bir “Alman” Karantina Doktorunun Gözünden Filistin ve Kudüs (1891-1929)

Yıl 2025, Sayı: 87, 107 - 139, 27.10.2025

Kadir Kon

https://doi.org/10.26650/iutd.1686842

Öz

Bu makalede Filistin’de 1896-1910 yılları arasında karantina doktoru olarak görev yapan Mârûni asıllı bir “Alman” olan Lamec Saad’ın Palästina Erinnerungen: 14 Jahre Quarantänearzt in Jafa (Filistin Hatıraları: Yafa’da 14 Yıl Karantina Doktorluğu) başlıklı çalışması ele alınmıştır. Her ne kadar başlıkta “Filistin hatıraları” vurgusu varsa da aslında yazar kitabında Osmanlı İmparatorluğu yönetimi zamanından İngiliz Manda idaresi dönemine kadarki gelişmeleri 1929’daki aktüel durumu da içine alacak şekilde geniş bir perspektiften değerlendirmiştir. Alman kolonilerinden Musevi kolonileşmesine, misyonerlik faaliyetlerinden İngiltere, Fransa, Rusya ve Almanya gibi uluslararası aktörlerin Birinci Dünya Savaşı öncesi Filistin’deki nüfuz mücadelesine ve de bölgede zaman içinde meydana gelen ekonomik ve kültürel değişimlerden savaş sonrası gelişmelere kadar çok sayıda farklı konuları içeren Saad’ın bu çalışmasına bugüne kadar hiçbir kaynakta değinilmemiştir. Dolayısıyla Filistin’de uzun yıllar yaşayan bir “Filistin uzmanının” geçiş dönemi diye adlandırabileceğimiz bir zaman aralığının adeta bir fotoğrafını çektiği çalışması ilk defa bu makalede tarih-kritik metoduyla ele alınıp incelenmiştir. Öte yandan bu makalede Lamec Saad’ın Filistin’e dair tespit ve görüşleri L. Carl Brown’ın Şark Meselesi’nin 19. yüzyıldan 20. yüzyıla devam ettiğini esas alan bir uluslararası ilişkiler yaklaşımından hareketle değerlendirilmiş ve böylece Filistin meselesinin günümüze kadar süregelen çözümsüzlüğünün kökenlerine inilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şark Meselesi , Filistin , Kudüs , Dr. Lamec Saad , Siyonizm , Osmanlı İmparatorluğu , Orta Doğu

Under the Shadow of the Eastern Question: Palestine and Jerusalem through the Eyes of a “German” Quarantine Doctor (1891-1929)

Öz

This article examines the work of Lamec Saad, a Maronite-origin “German” who served as a quarantine physician in Palestine between 1896 and 1910, entitled Palästina Erinnerungen: 14 Jahre Quarantänearzt in Jafa (Palestine Memoirs: Fourteen Years as a Quarantine Doctor in Jaffa). Although the title foregrounds the notion of “Palestine Memoirs,” the author in fact approaches the subject from a broad perspective, extending from the late Ottoman administration through the period of the British Mandate, and even incorporating developments up to 1929. Saad’s work engages with a wide range of topics, including German colonies, Jewish colonization, missionary activities, the contest for influence in pre-World War I Palestine among international actors such as Britain, France, Russia, and Germany, as well as the economic and cultural transformations of the region and its postwar trajectory. Despite the richness of its content, Saad’s account has hitherto received no attention in the scholarly literature. Thus, for the first time, this article subjects the work of a “Palestine expert” who resided in the land for many years –capturing what may be described as a snapshot of a transitional period– to a historical-critical analysis. Furthermore, the article situates Lamec Saad’s observations and assessments on Palestine within the framework of L. Carl Brown’s international relations approach, which emphasizes the continuity of the Eastern Question from the nineteenth into the twentieth century. In doing so, it seeks to trace the historical roots of the enduring intractability of the Palestinian question.

Anahtar Kelimeler

Eastern Question , Palestine , Jerusalem , Dr. Lamec Saad , Zionism , Ottoman Empire , Middle East

Kaynakça

• Anderson, Matthew Smith. Doğu Sorunu 1774-1923. Uluslararası İlişkiler Üzerine Bir İnceleme, çev. İdil Eser, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2001. google scholar
• Armaoğlu, Fahir. Filistin Meselesi ve Arap-İsrail Savaşları (1948-1988), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1994. google scholar
• Armaoğlu, Fahir. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1997. google scholar
• Böttcher, Julika. Der Deutsch-türkischer Bildungsraum im Wilhelminischen Kaiserreich. Akteure, Netzwerke, Diskurse, Verlag Julius Klinkhardt, Bad Heilbrun 2023. google scholar
• Brown, L. CarL. International Politics and Middle East. Old Rules, Dangerous Game Princeton University Press, Princeton 1984. google scholar
• Buzpınar, Ş. Tufan. “II. Abdülhamid Döneminde Filistin’e Yahudi Göçü Meselesi (1878-1908)”, Türkler, 13. Cilt, Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Yeni Türkiye Yayınları (Ankara 2002), 133-147. google scholar
• Buzpınar, Ş. Tufan. “Osmanlı Son Döneminde Suriye ve Filistin’de İngiliz Misyoner Faaliyetleri”, XIV. Türk Tarih Kongresi (Ankara: 9-13 Eylül 2002). Kongreye Sunulan Bildiriler, II. Cilt-II. Kısım, Türk Tarih Kurumu (Ankara 2005), 1485-1499. google scholar
• Buzpınar, Ş. Tufan. “The Ottoman Response to Laurence OLiphant’s Project of Jewish SettLement in PaLestine (1879-1882)”, Osmanlı Araştırmaları, Sayı 56 (2020), 259-286. google scholar
• Ceylan, Tuğçe Ersoy. “19. Yüzyıl Sonunda Filistin’de Arap-Yahudi Karşılaşmasının Bir İncelemesi: Komşudan Hasıma Dönüşümün Tarihsel Sosyolojisi”, Journal of Islamicjerusalem Studies, 19(3), (2019), 293-316. google scholar
• Çiçek, M. Talha. Cemal Paşa Suriye’de. Birinci Dünya Savaşı Yılları, çev. Fatih Sel, Kronik Yayınları, İstanbul 2020. google scholar
• Die Welt des Islams, Band IV, Heft1/2 (1916). google scholar
• Djuvara, Trandafir G. Türk İmparatorluğunun Paylaşılması Hakkında Yüz Proje (1281-1913), çev. Pulat Tacar, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbuL 2017. google scholar
• Duman, Olcay Özkaya. “Lübnan’da Maruni Dürzi Çatışmaları ve Osmanlının 19. Yüzyıl Orta-Doğu Siyaseti”, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, cilt.4, sa. 8, (2007), 51-63. google scholar
• Eberhard, Otto. Palastina. Erlebtes und Erlauschtes vom heiligen Lande, Neue Folge, Christlichen Verein im nördlichen Deutschland, EisLeben 1913. google scholar
• Engin, Vahdettin. Pazarlık. İkinci Abdülhamid ile Siyonist Lider Dr. Tehodore Herzl Arasında Geçen ‘Filistin’de Yahudi Vatanı’ Görüşmelerinin Gizli Kalmış Belgeleri, Yeditepe YayınLarı, İstanbuL 2024. google scholar
• Fishman, Louis A. Geç Osmanlı Döneminde Yahudiler ve Filistinliler 1908-1914. Anavatanda Hak İddiası, İLetişim YayınLarı, İstanbuL 2024. google scholar
• Gencer, Mustafa. Imperialismus und die Orientalische Frage, TTK YayınLarı, Ankara 2006. google scholar
• Höpp, Gerhard. Texte aus der Fremde. Arabische politische Publizistik in Deutschland, 1896-1945. Eine Bibliographie, Zentrum Moderner Orient, Verlag Das Arabische Buch, BerLin 2000. google scholar
• İsmayıl, Elnur. “İsrail’in Kuruluşunda SovyetLer Birliği Dış Politikası”. Filistin Araştırmaları Dergisi, no. 16 (2024), 41-68. google scholar
• Kemal, Cemal. “Birinci Dünya Savaşı’nda Gazze’yi NasıL Kaybettik?”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı 55, (Güz 2014), 125-176. google scholar
• Kon, Kadir. “Osmanlı Taşrasında Yolculuk: ‘Alman’ Doktor Lamec Saad’ın Bağdat Seyahati”, Seyahat Oryantalizm ve Bilgi Üretimi içinde, Edit: Remzi Avcı ve Süleyman Şanlı, Hiperyayın (İstanbul 2021), 113-147. Öke, Mim Kemal. Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1923), Timaş Yayınları, İstanb google scholar
• Öke, Mim KemaL. Siyonizm ve Filistin Sorunu (1880-1923), Timaş YayınLarı, İstanbuL 2018. google scholar
• Öney, CeLaL. “FiListin’de Prusya ve ALman MisyonerLik FaaLiyetLeri Üzerine Bir DeğerLendirme”, Osmanlı’dan Günümüze Filistin Sempozyumu (28-29 Kasım 2013, Ankara) Bildiriler, 1. CiLt, Türk Tarih Kurumu (Ankara 2014), 261-393. google scholar
• Pappe, İlan. Modern Ortadoğu. Toplumsal ve Kültürel Bir Tarih, İngilizceden çeviren: GÜL Atmaca, İletişim Yayınları, İstanbul 2019. google scholar
• Pappe, İlan. Siyonizmi Pazarlamak. Atlantik'in İKİ Yakasında Siyonist Lobicilik, Türkçesi: M. Murtaza Özeren, Ketebe Yayınları, İstanbul 2024. google scholar
• Saad, Lamec. Palastina Erinnerungen. 14 Jahre Quarantanearzt in Jafa, Deutsche Orientbuchhandlung Mulzer&Cleemann, Berlin 1929. google scholar
• Saad, Lamec. Sechzehn Jahre Als Quarantanearzt in der Türkei, Dietrich Reimer (Ernst Vohsen), Berlin 1913. google scholar
• Schöllgen, Gregor. Emperyalizm ve Denge. Almanya, İngiltere ve Şark Meselesi 1871-1914, çev. M. Sami Türk, Kronik Yayınları, İstanbul 2021. google scholar
• Sieve, Peter. “Ein vergessener Grenzganger zwischen Orient und Okzident. Der Arzt. Und Publizist Dr. Lamec Saad (1852-1931)”, Kulturland Oldenburg. Zeitschrift der oldenburgischen Landschaft, 1/14, (2011), 22-27. google scholar
• Soy, Bayram. “Kudüs’teki Erlösekirche’nin Açılışı: İİ. Wilhelm’in İkinci Doğu Seyahatindeki (1898) Dinî Motifler”, Tarih ve Toplum Yeni Yaklaşımlar, sayı 6, (Güz 2007-Kış 2008), 117-141. google scholar
• Tellioğlu, Ömer. Filistin’e Musevi Göçü ve Siyonizm (1880-1914), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2024. google scholar
• Thomsen, Peter. “Saad, Lamec, Dr. Palastina-Erinnerungen. 14 Jahre Quaratlanearzt in Jafa ...” Zeitschrift des Deutschen Palastina -Vereins (1878-1945), Bd. 54, H. % (1931), 103. google scholar
• Topkar, Kevser. Templer ve Yahudiler. Osmanlı Fİlistini’nde Alman Kolonileri (1869-1917), Taşmektep Yayınları, İstanbul 2015. google scholar
• Westrate, Bruce. The Arab Bureau. British Policy in the Middle East, 1916-1920, Pennsylvania State University Press, Pennsylvania 1992. google scholar
• https://www.aa.com.tr/tr/dunya/gazzede-15-ay-boyunca-sivilleri-hedef-alan-israil-geride-insani-felaket-ve-enkaz-birakiyor/3454398?s=08 (18.01.2025; 18:50). google scholar https://de.statista.com/statistik/daten/studie/1417316/umfrage/opferzahlen-im-terrorkrieg-der-hamas-gegen-israel/ (17.01.2025;15:45). google scholar