“Ölmek için çok erken!” 17. ve 18. Yüzyılda Anadolu'da Kazaların Sebep Olduğu Çocuk Ölümleri ve Yaralanmaları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2012, Sayı: 56, 25 - 54, 28.11.2013

Yahya ARAZ

Öz

Esas olarak şer'iyye sicilleri ve fetva mecmualarına dayanan bu çalışma, 17. ve 18. yüzyılda Anadolu'da yanma, düşme ya da hayvanlar tarafında tepilme gibi çocuklarda yaralanma ve ölümlere yol açan kazalardan yola çıkarak onların yaşamını anlamayı denemektedir. Bu kazalar özellikle erken yaşlardaki çocuklar hakkındaki malzemenin kıt olduğu bir dönemde onlara dair değerli bilgiler sağlamaktadır. Kazaların dikkatli bir okuması bize çocukların yaşamı, büyütülmesi, oyunları ve içlerinde yaşadıkları çevreyle ilişkileri hakkında yararlı ipuçları sağlayacaktır.

“TOO EARLY TO DIE!”

AN EVALUATION ON THE DEATHS AND INJURIES OF CHILDREN CAUSED BY ACCIDENTS IN THE 17TH-18TH CENTURIES ANATOLIA

Mainly based on court records and fatwa collections, this article tries to understand the lives of children by studying deaths and injuries caused by accidents such as burning, falling or being kicked by animals in 17th and 18th centuries Anatolia. Those accidents provide valuable information about children during a period in which materials on children especially of early age was scarce. A careful reading of those accidents will give us useful hints on the lives of children, their upbringing, plays and their relationship with the environment they lived.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Anadolu’su, çocuklar, kazalar, gündelik yaşam, şer‘iyye sicilleri, fetva mecmuaları

Kaynakça

• Adap Mecmuaları
• Ebû’l-fazl Karaçelebizâde, Talim-i Etfâl-i Müslimin, Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonu, Arşiv No: 06 Mil Yz A 9056.
• Sufizâde Seyyid Hasan Hulûsi, Mecmâ‘ül-Adâb, Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, İstanbul 1307.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi
• İbn’ül-Emin Dahiliye (BOA İE.DH), 29/2559. Fetva Mecmuaları
• Çatalcalı Ali Efendi, Fetâvâ-yı Ali Efendi, II, Sahâfiye-i Osmaniye Şirketi, İstanbul 1894.
• Feyzullah Efendi, Fetâvâ-yı Feyziye, Daru’t-Tıbâat’ül-Âmire, İstanbul 1850.
• Menteşzâde Abdurrahim Efendi, Fetâvâ-yı Abdurrahim, I, Daru’t- Tıbâat’ül-Ma‘mûre, İstanbul 1827.
• Yenişehirli Abdullah Efendi, Behcet’ül-Fetâvâ, University of Michigan, Special Collections Islamic Manuscripts, Isl. Ms. 673, 1741. (Ayrıca: HathiTrust Digital Library). Siciller
• Afyon Şer‘iyye Sicilleri (AŞS) No: 522, 523, 524, 526, 527, 528, 540.
• Gökbuğa, Ferdi, H. 1075/M. 1665 Tarihli 124 No’lu Manisa Şer‘iyye Sicili Transkripsiyonu ve Değerlendirmesi, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Manisa 2008.
• Günay, Ramazan, 259 Numaralı Hicri 1006-1008 (Miladi 1598-1600) Tarihli Mardin Şer‘iyye Sicilinin Transkripsiyon ve Değerlendirmesi, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Diyarbakır 2002.
• Kaplan, Ali, 104 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili Defteri (H. 1109/M. 1697-H. 110/M. 1698) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1999.
• Kılıç, Mehmet Ali, 41/1 Numaralı Kayseri Şer’iyye Sicili (H. 1048/M. 1638-1639) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2008.
• Oğuz, Mustafa, Girit (Resmo) Şer‘iyye Sicil Defterleri (1061-1067). Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2002.
• Özbek, Mehmet, 88 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili H. 1089-1090 M. 1678-1679, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1995.
• Temur, İlhami, 136 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili Defteri, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1997.
• Tok, Özen, 130 Numaralı Kayseri Şer’iye Sicili (H. 1151/M. 1738-39) Transkripsiyon ve Değerlendirme, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 1996. Diğer Kaynaklar
• Abdülaziz Bey, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• Açıkgöz, Yusuf, Anadolu Hisarı Osmanlı Dönemi Mezar Taşları Kitabelerinin Dil İncelemesi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007.
• And, Metin, “Geleneksel Kültürlerde Çocuğun Yeri ve Anlamı”, Çocuk Kültürü I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara 1997, s. 397-405.
• Ariès, Philippe, Centuries of Childhood A Social History of Family Life, Alfred A. Knopf, New York 1962.
• Âşık Paşa, Garib-nâme, 1, haz. Kemal Yavuz, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul 2000.
• Aydın, M. Âkif, Türk Hukuk Tarihi, Hars Yayıncılık, İstanbul 2005.
• Balıkhane Nazırı Ali Rıza Bey, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, Kitabevi, İstanbul 2011.
• Burnham, John C., “Why Did the Infants and Toddlers Die? Shifts in Americans’ Ideas of Responsibility for Accidents: From Blaming Mom to Engineering”, Journal of Social History, XXIX/4 (1996), 817-837.
• Cunningham, Hugh, The Invention of Childhood, BBC Books, London 2006.
• _____________, Children and Childhood in Western Society since 1500, Longman, London and New York 1995.
• Çelebioğlu, Amil, Türk Ninniler Hazinesi, Kitabevi, İstanbul 1995.
• Dols, Michael W., The Black Death in the Middle East, Princeton University Press, Princeton-New Jersey 1977.
• Edhem İbrahim Paşa, Terbiyetü’l-Etfâl, Matbaa-i Amire, İstanbul 1293.
• Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• Garnett, Lucy M. J., The Women of Turkey and Their Folk-lore, II, David Nutt, London 1891.
• Gil‘adi, Avner, “Islamic Consolation Treaties for Bereaved Parents: Some Bibliographical Notes”, Studia Islamica, 81 (1995), s. 197-202.
• _____________, “‘The Child Was Small… Not So the Grief for Him’: Sources, Structure, and Content of Al-Sakhawi’s Consolation Treatise for Bereaved Parents”, Poetics Today, XIV/2 (1993), 367-386.
• _____________, Children of Islam Concepts of Childhood in Medieval Muslim Society, St. Martin’s Press, New York 1992.
• _____________, “Infants, Children, and Death in Medieval Muslim Society: Some Preliminary Observations”, Social History of Medicine, III/3 (1990), 345-368.
• Gordon, Eleanora C., “Accidents among Medieval Children as Seen From the Miracles of Six English Saints and Martyrs”, Medical History, 35, (1991), s. 145-163.
• Hagen, Gottfried, “‘He Never Took the Path of Pastime and Play’: Ideas of Childhood in Ottoman Hagiography”, Scripta Ottomanica et Res Altaicae Festschrift für Barbara Kellner-Heinkele zu ihrem 60. Geburtstag, Harrassowitz Verlag, Wiesbaden 2002, s. 95-118.
• Hanawalt, Barbara A., The Ties That Bound Peasant Families in Medieval England, Oxford University Press, New York-Oxford 1986.
• _____________, “Childrearing among the Lower Classes of Late Medieval England”, The Journal of Interdisciplinary History, VIII/1 (1977), 1- 22.
• Heyd, Uriel, Studies in Old Ottoman Criminal Law, Clarendon Press, Oxford 1973.
• Heywood, Colin, “Centuries of Childhood: An Anniversary-and Epitaph?”, Journal of the History of Childhood and Youth, III/3 (2010), 343- 365.
• İsen, Mustafa, Acıyı Bal Eylemek Türk Edebiyatında Mersiye, Akçağ Yayınları, Ankara 1994.
• James, Allison- Chris Jenks- Alan Prout, Theorizing Childhood, Polity Press, Cambridge 1998.
• Lindemann, Mary, “Health and Science”, A Cultural History of Childhood and Family, IV, Berg, Oxford-New York 2010, 165-184.
• Maksudyan, Nazan, Hearing the Voiceless-Seeing the Invisible: Orphans and Destitute Children as a Actors of Social, Economic, and Political History in the late Ottoman Empire, Sabancı Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2008.
• Marcus, Abraham, The Middle East on the Eve of Modernity Aleppo in the Eighteenth Century, Columbia University Press, New York 1989.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, III, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Miss Pardoe, The City of The Sultan; And Domestic Manners of The Turks, in 1836, I, Henry Colburn Publisher, London 1838.
• Nutku, Özdemir, “Osmanlı Şenliklerinde Çocuk”, Toplumsal Tarihte Çocuk, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, s. 49-57.
• Oğuz, M. Öcal- Petek Ersoy, Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları, Gazi Üniversitesi THBMER Yayını, Ankara 2007.
• Okay, Cüneyd, Osmanlı Çocuk Hayatında Yenileşmeler, Kırkambar Yayınları, İstanbul 1998.
• Onur, Bekir, Türkiye’de Çocukluğun Tarihi, İmge Kitabevi, Ankara 2005.
• Örnek, Sedat Veyis, Geleneksel Kültürümüzde Çocuk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1979.
• Öztan, Güven Gürkan, Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 2009.
• Öztürk, Hüseyin, Kınalızâde Ali Çelebi’de Aile, Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı Yayınları, Ankara 1990.
• Pollock, Linda A., Forgotten Children Parent-child relations from 1500 to 1900, Cambridge University Press, 1996.
• Ramsay, W. M., Everyday Life in Turkey, Hodder and Stoughton, London 1897.
• Roodenburg, Herman W., “The Autobiography of Isabella De Moerloose: Sex, Childrearing and Popular Belief in Seventeenth Century Holland”, Journal of Social History, XVIII/4 (1985), 517-540.
• Sakaoğlu, Necdet, “20. Yüzyılda Üç Çocukluk: Babamın Çocukluğu, Kendi Çocukluğum, Oğlumun Çocukluğu”, 3. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Dünya ve Türkiye’de Değişen Çocukluk, Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara 2001, s. 127-133.
• _____________, “Lütfiye-i Vehbi’de (18.yy.) Çocuk Eğitimiyle İlgili Görüşler”, Çocuk Kültürü I. Ulusal Çocuk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara Üniversitesi Çocuk Kültürü Araştırma ve Uygulama Merkezi Yayınları, Ankara 1997, s. 71-97.
• Sharar, Shulamith, Childhood in the Middle Ages, Routledge, London- New York 1990.
• Soriano, Marc- Julia Bloc Frey, “From Tales of Warning to Formulettes: The Oral Tradition in French Children’s Literature”, Yale French Studies, 43 (1969), s. 24-43.
• Tarr, Joel A.- Mark Tebeau, “Managing Danger in the Home Environment, 1900-1940”, Journal of Social History, XXIX/4 (1996), 797-816.
• Tezcan, Hülya, Osmanlı Sarayının Çocukları, Aygaz, İstanbul 2006.
• Tucker, Judith E., In the House of the Law: Gender and Islamic Law in Ottoman Syria and Palestine, University of California Press, Berkeley 1998.
• Türer, Osman, “Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Çocuk Terbiyesine Dair Düşünceleri”, İslam’da Aile ve Çocuk Terbiyesi 2, Ensar Neşriyat, İstanbul 1996, s. 307-316.
• van Gennep, Arnold, The Rites of Passage, The University of Chicago Press, Chicago 1960.
• _____________, Manuel de Folklore Français Contemporain, Tome Premier I, Éditions Auguste Picard, Paris 1943.
• Yerasimos, Marianna, “16.-19. Yüzyıl Gravür ve Suluboyalarında Osmanlı Çocuk Figürleri”, Toplumsal Tarihte Çocuk, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1994, s. 58-68.