OSMANLI DÖNEMİ VE ÖNCESİNDE AVCI KUŞLARDAN SUNGUR ÜZERİNE BAZI NOTLAR

Yıl 2013, Sayı: 57, 25 - 44, 02.01.2014

Yusuf Aydın

Öz

Yırtıcı kuşların eğitilerek avda kullanılmaları eski bir gelenektir. Avcı kuşlar genelde doğan ve şahin cinsinden olan yırtıcı kuşlardan seçilmekteydi. Avcı kuşlar arasında pek makbul sayılanlardan biri de sungurdur. Sungur, Osmanlılar döneminde ve öncesinde Türkler tarafından bilinen ve rağbet gösterilen bir avcı kuş olmuştur. Sungur bazı eserlerde ve destanlarda önemli bir yer tutmuş, kültürel bir motif olarak yaşatılmıştır.

SOME NOTES ON SUNGUR, THE HUNTING BIRD, DURING PRE-OTTOMAN AND OTTOMAN PERIODS

It is an old tradition and art to train bird of prey to use them for hunting. The hunting birds were generally chosen among the species of bird of preys like hawk and falcon. One of the most wanted hunting birds was Sungur. During the Ottomans period as well as before, it had been a well-known and favourite hunting bird among the Turks. Sungur had been an important subject in some studies and epics, and it was cherished by Turks as a cultural motif as well.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Sungur, Avcı kuş, Doğancılık, Bâznâme.

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Maliyeden Müdevver Defterler, nr. 10321; 10332; 10340; 10346; 10354.
• Cevdet-Bahriye Kitaplar Abdurrahman Abdî Paşa, Vekâyi‘-nâme, haz. Fahri Ç. Derin, İstanbul 200 And, Metin, “XVI. Yüzyılda Av ve Avcılık”, Hayat Tarih Mecmuası, 12 (Ocak 1970), s. 18. Ahmed Refik, Onbirinci Asrı Hicrî’de İstanbul Hayatı, (1592-1688), İstanbul 1988. __________, Onikinci Asrı Hicrî’de İstanbul Hayatı, (1689-1785), İstanbul 1988. Anafarta, Nigâr, Hünernâme Minyatürleri ve Sanatçıları, İstanbul 1969. Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704), haz. Abdülkadir Özcan, Ankara 2000. Âsım Efendi, Burhân-ı Kātı‘, haz. Mürsel Öztürk-Derya Örs, Ankara 2000. BOA, MAD, nr. 10321, s. 128. BOA, MAD, nr. 10340, s. 68; MAD, nr. 10346, s. 22.
• Atıl, Esin, Süleymanname: Illustrated History of Süleyman the Magnificent, Washington-New York 1986. Bayatlı Mahmud Oğlu Hasan, Câm-ı Cem-Âyîn, sadeleştiren F. Kırzıoğlu, Osmanlı Tarihleri, İstanbul 1949. Bâznâmei pâdişâhî, Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emîrî Koleksiyonu, Tıp, nr. 44. Busbecq, Ogier Ghiselin De: Türk Mektupları, çev. Hüseyin Cahit
• Yalçın, İstanbul 1939. Çoruhlu, Yaşar, Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, İstanbul 1995. __________, Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul 2006 2 , s. 167. Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed Nesevî, Bâznâme, tashih: Ali Karavî, İran 13 Ebulgazi Bahadır Hân, Şecere-i Terâkime (Türkmenlerin Soykütüğü), haz.
• Zuhal K. Ölmez, Ankara 1996. Erdem, Sargon, “Av”, DİA, IV (1991), 100-101. Esin, Emel, “Kuşcı, Türk Sanatında Atlı Doğancı İkonografisi”, Orta
• Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul 2004, s. 169-20 __________, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, İstanbul 2006. Gökyay, Orhan Şaik, Dedem Korkudun Kitabı, İstanbul 2006. Gülensoy, Tuncer, Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları, İstanbul 19 Heinzel, Hermann, R. Fitter, J. Parslow: T ürkiye ve Avrupa’nın Kuşları, çev. Kerem Ali Boyla, İstanbul 2002. Isparta, Ahmet: Türk Edebiyatında Bâznâmeler ve İndi’nin Bâznâmesi
• (Metin-Sözlük) , M. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2002. Işık, Ahmet, “Avcı”, DİA, IV (1991), 113-115. Kaya, Muharrem, “Dede Korkut Kitabı ve Manas Destanında Av”, Acta
• Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, I/1 (Ocak 2009), 96-106.
• Keykâvus, Kabusnâme , çev. Mercimek Ahmed, haz. Orhan Şaik Gökyay, İstanbul 2006. Kiziroğlu, İlhami, Türkiye Kuşları, Ankara 1989. Kumrular, Özlem, “ Yüzyıl Avrupa Metinlerinde Avcı Sultan
• Portresi”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, I/1 (Ocak 2009), 42Mirza, Taymur, Bâz-nâmayi Nâsırî, (Two Treatises on Falconry içinde), terc. Lt. Col. D. C. Phillott, London 1908 (1968 2 ). Mustafa Sâfî, Zübdetü’t-tevârîh , I, haz. İbrahim H. Çuhadar, Ankara 200 Neşrî, Mevlânâ Mehmed: Cihânnümâ, haz. N. Öztürk, İstanbul 2008. Özcan, Abdülkadir, “Bâznâme”, DİA, V (1992), 284-285. Panzac, Daniel, “Armed Peace in the Mediterranean 1736-1739: A Comparative Survey of the Navies”, The Mariner’s Mirror, 84/1 (1997), s. 41Râşid Mehmed Efendi, Târîh, V, İstanbul 1282. Ross, E. Denison, Kuş İsimlerinin Doğu Türkçesi, Mançuca ve Çince
• Sözlüğü, çev. E. Gürsoy-Naskali, Ankara 1994. Roux, Jean-Paul, Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar , İstanbul 200 Roux, Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, İstanbul 2001. Sahabzadah Yar Muhammad Khan, Said Gahı-Shaukati, an Urdu Treatise on Falconry in the East, (Two Treatises on Falconry içinde), terc. Lt.
• Col. E. S. Harcourt, M. C., London 1968. Somuncuoğlu, Servet, Sibirya’dan Anadolu’ya Taştaki Türkler, İstanbul 200 Subhî Mehmed Efendi, Subhî Tarihi, Sâmî ve Şâkir Tarihleri ile Birlikte ( İnceleme ve Karşılaştırmalı Metin), haz. Mesut Aydıner, İstanbul 2007. The Turkish Letters of Ogier Ghiselin De Busbecq: imperial ambassador at Constantinople 1554-1562/Ogier Ghiselin De Busbecq; translated from the Latin of the Elzevir edition of 1633 by Edward Seymour Forster, Oxford 1968 2 .
• Turan, Nihat, Türkiye’nin Av ve Yaban Hayvanları, Kuşlar, Ankara 1990.
• Türkmen, Nalân, “ Avcı Kuş İkonografisi ve Hünernâme’deki Betimlemeleri”, Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, I/1 (Ocak 2009), 79-95. Uzunçarşılı, İsmail H., Osmanlı Devletinin Saray Teşkilatı, Ankara 1945. Ünver, Süheyl, Levnî , İstanbul 1951. Zorlu, Tuncay, “Secrets Hidden in the Ottoman Ship Names”, Essays in honour of Ekmeleddin İhsanoğlu: societies, cultures, sciences: a collection of articles , compiled by M. Kaçar, Z. Durukal, İstanbul 2006, I, 633-642. İnternet kaynağı http://www.peregrinefund.org/explore_raptors/falcons/gyrfalcn.html.