BİR SELÇUKLU HÂTÛNU'NUN EVLİLİKLERİ: SAFİYYE HÂTÛN

Yıl 2013, Sayı: 58, 25 - 42, 02.01.2014

Suat Kaymak

Öz

İslam dünyasında bir hükümdarın ölümünden sonra hanımlarının yeniden evlenmesi sıkça karşılaşılan bir durum değildir; ancak Selçuklu hanedanında bu durumun tersine görülen evlilikler mevcuttur. Çağrı Bey'in kızlarından Safiyye Hatûn, Hadîce Arslan Hatûn ve ismini bilmediğimiz bir kızının birkaç kez evlilik yaptığı görülmektedir. Bunlardan en dikkate değeri, üç defa evlenen Safiyye Hatûn'dur. Bu çalışma, Safiyye Hatûn'un şüphesiz siyasÈ‹ bir mahiyet arz eden evliliklerini, kaynakların verdiği bilgiler ışığında incelemek üzere hazırlanmıştır.

A SALJUKID KHTÛN'S MARRIAGES: SAFIYYA KHTÛN

In general in the Islamic world, the wives of a ruler did not marry second time after his death. However, the exceptional instances existed in the Saljukid dynasty. The daughters of Chaghrï Beg, namely Safiyya Khâtûn, HadÄ«ja Arslan Khâtûn, and the one whose name is not known, married more than one time. Among these cases, the most interesting one is Safiyya Khâtûn who married three times. This study is conducted in the light of basic sources provided by historical resources to explain the marriages of Safiyya Khâtûn, which had unquestionably political significance.

Anahtar Kelimeler

Selçuklular, Safiyye Hâtûn, Çağrı Bey, Ukaylîler, Hezâresb b. Bengîr, Şerefüddevle Müslim b. Kureyş, İbrâhîm b. Kureyş, Ali b. Şerefüddevle Müslim.

Kaynakça

• Kaynak Eserler Ahmed b. Mahmûd, Selçuk-nâme , II, haz. Erdoğan Merçil, İstanbul 1977.
• Aksarayî, Müsâmeretü’l-ahbâr, çev. Mürsel Öztürk, Ankara 2000. el-‘Azîmî, Azimî Tarihi: Selçuklularla İlgili Bölümler (H. 430538=1038/39-1143/44), yay. Ali Sevim, Ankara 1988. el-Bundârî, Zubdetu’n-nusra ve nuhbetu’l-‘usra: Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, trc. Kıvameddin Burslan, Ankara 1999 2 . Ebu’l-Fidâ, Târîhu Ebî’l-Fidâ: el-Muhtasar fî ahbâri’lbeşer, II, thk. Mahmûd Deyyûb, Beyrût 1997. Hudūd al-‘Ālam: ‘The Regions of The World’ A Persian Geography 372
• A.H.-982-A.D , İng. trc. ve not. V. Minorsky, Londra 1970 2 .
• İbn Haldûn, Târîhu İbn Haldûn: Kitâbu’l-‘iber ve dîvânu’l-mubtedâ ve’lhaber fî eyyâmi’l-‘Arab ve’l-‘Acem ve’l-Berber, III-V, Beyrût 1992. İbn Hurdâzbih, Kitâbu’l-mesâlik ve’l-memâlik, ed. M. J. De Goeje, Leiden 1967. İbn Kesîr, el-Bidâye ve’n-nihâye, XV-XVI, thk. ‘Abdullâh b. ‘Abdu’lMuhsin et-Türkî, Cize 1998/1419; Türkçe trc. el-Bidâye ve’n-Nihâye: Büyük İslâm Tarihi, XII, çev. M. Köksal, İstanbul 1995. İbn Tagrîberdî, en-Nucûmu’z-zâhire fî mulûkî Misr ve’l-Kâhire, V, thk. Muhammed Huseyn Şemsu’d-dîn, Beyrût, 1992. İbnu’d-Devâdârî, Kenzu’d-durer ve câmi‘u’l-gurer: ed-durretu’l-maziyye fî ahbâri’d-devleti’l-Fâtimiyye, VI, thk. Selâhu’d-dîn el-Muneccid, Kâhire 19 İbnu’l-‘Adîm, Zubdetu’l-Haleb min târîhi Haleb, thk. Halîl el-Mansûr, Beyrût 1996; Türkçe trc. Ali Sevim, “İbnü’l-Adim’in Zübdetü’l-Haleb Min Tarihi Haleb Adlı Eserindeki Selçuklularla İlgili Bilgiler”, Belgeler, XXI/25 (2000), 1-84. İbnu’l-Cevzî, el-Muntazam fî târîhi’l-umem ve’l-mulûk, XV-XVI, thk. Muhammed ‘Abdu’l-Kâdir ‘Atâ-Mustafa ‘Abdu’l-Kâdir ‘Atâ, Beyrût 1992; Türkç e trc. Ali Sevim, “İbnü’l-Cevzî’nin el-Muntazam Adlı Eserindeki
• Selçuklularla İlgili Bilgiler (H.430-485=1038-1092)”, Belgeler, XXVI/30 (2005), 1-84. İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fî’t-târîh, IX-X, thk. Carolus Johannes Tornberg, Beyrût 1966; Türkçe trc. İslâm Tarihi: el-Kâmil fi’t-Târîh Tercümesi, IX-X, çev. Abdülkerim Özaydın, İstanbul 1987. İbnu’l-Ezrak, Târîhu’l-fârikî: ed-devletu’l-Mervâniyye, thk. Bedevî ‘Abdu’l-Latîf ‘Avvad, Beyrût 1974. İbnu’l-Kalânisî, Târîhu Dimaşk: 360-555 h., thk. Suheyl Zekkâr, Beyrût 1983; Türkçe trc. Ali Sevim, “İbnü’l-Kalânisî’nin Zeylü Târih-i Dımaşk Adlı
• Eserinde Selçuklularla İlgili Bilgiler I. (H.436-500=1044/45-1106/07)”, Belgeler, XXIX/33 (2008), 1-42. İbnu’l-Verdî, Tetimmetu’l-muhtasar fî ahbâri’l-beşer: Târîhu İbnu’lVerdî, II, thk. Ahmed Rif‘at el-Bedrâvî, Beyrût 1970. en-Nuveyrî, Nihâyetu’l-ereb fî funûni’l-edeb, XXVI, thk. Muhammed Fevzî el-‘Anitîl, tsh. Muhammed Taha el-Hâcerî, Kâhire 1985. Sibt İbnu’l-Cevzî, “Mir’âtü’z-Zaman fî Tarihi’l-Âyan (Kayıp Uyûnü’tTevârîh’ten Nak len Selçuklularla İlgili Bölümler)”, nşr. Ali Sevim, TTK
• Belgeler, XIV/18 (1989-1992), 1-260; Türkçe trc. Mir’âtü’z-Zamân Fî Târîhi’lÂyân’da Selçuklular , seçme, trc. ve değ. Ali Sevim, Ankara 2011. Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor’un Zeyli (1136-1162), (çev. Hrant D. Andreasyan), Ankara 1987 2 . Yâkût El-Hamevî, Mu‘cemu’l-buldân, I-V, Beyrût 1977. ez-Zehebî, Târîhu’lİslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîru’l ve’l-a‘lâm, X, thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf, Beyrût 2003. Araştırma Eserleri Alican , Mustafa, “Tâcuddevle Tutuş: Bir Selçuklu Meliki’nin Siyasi
• Biyografisi”, Tarih Okulu, I (2008), s. 49-91. Avcı, Casim, “Medâin”, DİA, XXVIII (2003), 289-291. Bezer, Gülay Öğün, “Müslim b. Kureyş”, DİA, XXXII (2006), 94-96. Bilge, Mustafa L., “Ahvaz”, DİA, II (1989), 192-193. Degener, Gesine, Das Emirat Der Banū ‘Uqail. Eine Untersuchung zum
• Zerfa ll des ‘abbāsidischen Kalifats und zur Beduinisierung des Fruchtbaren Halbmonds, (Doktora Tezi), Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades am Fachbereich Historisch-Philologische Wissenschaften der Georg-AugustUniversität zu Göttingen, Göttingen 1987. Hinz, Walther, İslâm’da Ölçü Sistemleri, çev. Acar Sevim, İstanbul 1990. Kaçın, Bülent, Büyük Selçuklu Devletinde Hanedan Üyelerinin Evlilikleri , Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış
• Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2004. Kafesoğlu, İbrahim, “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Mecmuası, XIII (1958), s. 1171 _____________, Sultan Melikşah Devrinde Büyük Selçuklu İmparatorluğu, İstanbul 1953.
• _____________, Türk Milli Kültürü , İstanbul 2005.
• Kitapçı, Zekeriya, Abbâsî Hilâfetinde Selçuklu Hatunları ve Türk Sultanları, Konya 1994. Köymen, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi III: Alp
• Arslan ve Zamanı, Ankara 2001 4 . _____________, Tuğrul Bey, Ankara 1989. Merçil , Erdoğan, Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara 2007 2 . Özaydın, Abdülkerim, “Büyük Selçuklu Emîri Kürboğa”, Tarih Dergisi Prof. Dr. Fikret Işıltan Hatıra Sayısı, sayı 36 (2000), s. 405-421. _____________, Sultan Berkyaruk Devri Selçuklu Tarihi (485-498/10921104) , İstanbul 2001. Özdemir, Mehmet Nadir, Bağdat’ta Türk Egemenliği (1055-1157), Konya 2008. Özgüdenli, Osman G., “Tuğrul Bey Dönemi (1040-1063)”, Selçuklu
• Tarihi El Kitabı, ed. Refik Turan, Ankara 2012, s. 57-80. Sevim, Ali, Suriye ve Filistin Selçukluları Tarihi, Ankara 2000 3 . Sobernheim , M., “Müslim b. Kureyş”, İA, VIII (1979), 822-823. Turan, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türkİslâm Medeniyeti, İstanbul 20 Uslu, Recep, “Hûzistan”, DİA, XVIII (1998), 436-439. Yüksel , Musa Şamil, “Türk Kültüründe “Levirat” ve Timurlularda
• Uygulanışı”, Turkish Studies: International Periodical For the Languages, Literature and History Turkish or Turkic, V/3 (2010), 2027-2058. Zetterstéen, K. V., “Ukaylîler”, İA, XIII (1986), 18-19.