Bir Vakıf Şartı Olarak Atina Balı Meselesi: Acaba Hangi Atina

Yıl 2014, Sayı: 60, 1 - 16, 02.12.2014

NURDAN Şafak

Öz

Bir vakıf imparatorluğu olan Osmanlı geleneğinde su genellikle vakıflar eliyle dağıtılırdı. Vakıflar tarafından inşa edilen sebiller, toplumun aslî ihtiyacını karşılardı. Bu sebiller normal zamanlarda su akıtırken Ramazan gecelerinde ise oruçlulara şerbet ikram ederlerdi. Şerbet Osmanlı döneminde en önemli içeceklerden biriydi. Ramazan ayında sebilden akıtılan şerbet, 18. yüzyıla kadar şeker kıt ve zor bulunduğundan baldan yapılan ve mevsim yaz ise içine kar katılarak soğutulan bir içecekti. İşte bu yazıda Eminönü Yeni Cami Külliyesi Sebili’nde dağıtılacak şerbetin Atina balından yapılması vakıf şartı ele alınmıştır. Atina balından ne kastedildiği ise zaman zaman anlaşılamamakta veya karıştırılmaktadır. Atina balından kastedilen husus, vakfiye, dönemin arşiv belgeleri ve diğer kaynaklar incelenerek açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Vaklşar, Yeni Cami, Atina balı, şerbet dağıtımı, kar

Bir Vakıf Şartı Olarak Atina Balı Meselesi: Acaba Hangi Atina

Öz

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri ve Yazmalar
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA),
• Ali Emiri, Sultan Mehmed IV (SMMD IV),
• Cevdet—Evkaf (Ç.EV),
• Hatice Turhan Sultan Vakfıyesi (suret), Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi, defter nr.744, s. 112-135, Ankara.
• Hatice Turhan Sultan Vakiiyesi, Turhan Sultan, nr. 150, Süleymaniye Kü— tüphanesi. Yayınlanmış Eserler
• Abdülaziz Bey, Osmanlı AAdet Merasim ve Tabirleri, yay. haz. Kazım Arı— san-Duygu Arısan Güney, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1995.
• Akçiçek, Eren “Dünden Bugüne Şerbetçiliğimiz”, Yemek Kitabı, haz. M. Sabri Koz, Kitabevi, Istanbul 2002, s. 745—769.
• Arı ve Bal, ed. Emine Gürsoy Naskali, Tarihçi Kitabevi, İstanbul 2013.
• Arslantürk, H. Ahmet, Turhan Valide Sultan Valgîyesi, Okur Kitaplığı, İs- tanbul 2012.
• Balıkhane Nâzırı Ali Rıza Bey, Eski Zamanlarda İstanbul Hayatı, yay. haz. Ali Şükrü Çoruk, Kitabevi, İstanbu12001.
• Ballı Yazılar, haz. Nilhan Aras, Metro Kültür Yayınları, İstanbul 2010.
• Baysal, Ayşe, “Loğusa Şerbeti”, Üçüncü Milletlerarası Yemek Kongresi 7-12 Eylül 1990, s. 103-106.
• Bilgin, Arif, Osmanlı Saray Mutfağı 1453-1650, Kitabevi, İstanbul 2004.
• , “Osmanlı Sarayında Bal ve Şekerin Tedarik, Tüketim ve
• Rekabeti”, Ballı Yazılar, haz. Nilhan Aras, Metro Kültür Yayınları, İstanbu12010.
• D’ohsson, J. Mouradgae, 18. Yüzyıl Türkiyesi ’nde Örf ve Adetler, çev. Zer— han Yüksel, Tercüman Yayınları, İstanbul, t.y.
• Ebu Abdullah Muhammed Ibn Battuta Tanci, İbn Battuta Seyahatnamesi, I, çev. A. Sait Aykut, YKY, İstanbul 2004.
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 1. Kitap, yay. haz. Robert Dankoff - Seyit Ali Kahraman — Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1996..
• Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, 8. Kitap, yay. haz. Robert Dankoff - Seyit Ali Kahraman - Yücel Dağlı, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 1995.
• Eyice, Semavi, “Balkapanı Hanı”, DİA, V (1992), 33-34.
• Fidan, Mehmet Sadettin, Geçmişten Günümüze İstanbul Hanları, Ticaret Odası Yayınları, İstanbul 2009.
• Fraser, Henry M., Beekeeping in Antiquity, University of London Press, London 1951.
• Güler, Mustafa, Gülnüş Valide Sultan ’ın Hayatı ve Hayratı, Çamlıca Ba- sım Yayın, İstanbul 2006. İbn Mace, Tıb, 7.
• İstanbul Yeni Cami ve Hünkâr Kasrı, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1944.
• İvecan, Raif, “Evliya Çelebi’nin Seyahatname Adlı Eserinde İstanbul Unlu Mamuller, Aşçılar, Şerbetçiler, Helvacılar ve Tatlıcılar Esnafı”, 7. Uluslararası Türk Kültürü Kongresi, Türk ve Dünya Kültüründe İstanbul, Bildiriler 11, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 2011, s. 174.
• Kiel, Machiel, Atina”, DİA, IV, 75.
• , “Eğriboz”, DİA, X, 491—493.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, “Yeni Cami Kapılarında Halka Bal Şerbeti Dağı- tılırdı”, Tarih Hazinesi, sayı 1 (Kasım 1950), s. 21-23,48. Kuran- Kerim.
• Kütükoğlu, Mübahat S., Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, Enderun Kitabevi, İstanbul 1983.
• Mintz, Sidney W., Şeker ve Güç, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 1997.
• Öztürk, Nazif, “Osmanlı Dönemi Yemek ve İkram Kültürü”, Türk Mutfak Kültürü Üzerine Araştırmalar, Türk Kültürünü Araştırma ve Tanıtma Vakfı, An- kara 1999, s. 42vd.
• Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III, MEB Yayınlan, İstanbul 1993.
• Pişkin, Nazlı, “Osmanlı’da Bala Dair”, Ballı Yazılar, haz. Nilhan Aras, Metro Kültür Yayınları, İstanbul 2010, s. 290-298.
• Selânikî Mustafa Efendi, Tarih-i Selânikî, haz. Mehmet Ipşirli, TTK Ya- yınlan, Ankara 1999.
• Şenocak, Lucienne Thys, Osmanlı İmparatorluğu ’nda Kadın Baniler Ha- dice Turhan Sultan, çev. Ayla Ortaç, Kitap Yayınevi, İstanbul 2009.
• Tarihimizde Vakıf Kuran Kadınlar: Hanım Sultan Valgîyeleri, ed. Fethi Kayalı, Tarihi Araştırmalar ve Dokümantasyon Merkezleri Kurma ve Geliştirme Vakfı, İstanbul 1990.
• Tez, Zeki, Lezzetin Tarihi Geçmişten Bugüne Yiyecek, İçecek ve Keyif Veri- ciler, Hayy Kitap, İstanbul 2012.
• Yerasimos, Marianna, Evliya Çelebi Seyahatnâmesi ’nde Yemek Kültürü, Kitap Yayınevi, İstanbul 2011. İnternet Kaynakları
• http://hamd.blogcu.com/bal-serbeti-yazar-dursun-gurlek/1324776 (erişim 21 Mayıs 2013). Ekler
• Eminönü Yeni Cami Külliyesi Sebili54
• “ Yazar tarafından çekilmiş fotoğraf (Mayıs 2012). Balkapanl Ham