Eski Türkçe döneminin üçüncü evresini oluşturan Karahanlı Türkçesi, XI. yüzyılda Kâşgar merkezli gelişme gösteren edebî dilin adıdır. Moğol fütuhatının ardından Türk dünyasının kültür merkezi yer değiştirmiş, tarihî Doğu Türk yazı dili, Harezm bölgesinde bünyesine kattığı yerli ağız özellikleri ile yeni bir hüviyet kazanmıştır. Harezm Türkçesi, her ne kadar Karahanlı Türkçesi temelinde gelişme göstermiş olsa da bölgenin etnik yapısında görülen çeşitlilik sebebiyle karma bir yapı hâlini almıştır. Bu çalışmada Karahanlı ve Harezm Türkçesi ile yazılan satırarası Kur’an tercümeleri leksik denk çiftler bakımından karşılaştırılmıştır. Kur’an’ın Türkler tarafından yapılan tercümelerinde aynı Arapça kelimenin lehçe farklarından kaynaklanan ve tercümeye yansıyan söz varlığını genel hatlarıyla ortaya koymak, çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Çalışmada Kur’an tercümelerinin esas alınmasının sebebi, aynı eserin (Kur’an-ı Kerim) Karahanlı ve Harezm Türkçesi ile yapılan tercümelerinde lehçe farklılıklarının görülüp görülmediğini tespit etmektir. Satırarası Kur’an tercümelerinde her Arapça kelimenin bir karşılığı bulunduğu için eserleri söz varlığı bağlamında kelime kelime karşılaştırmak mümkün olmaktadır. Çalışmada elde edilen veriler, Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Çiğil, Kıpçak, Yemek, Oğrak, Oğuz, Tuhsı, Uygur ve Yağma lehçeleri için verilen açıklamalarla karşılaştırılmış; kelimelerin Kutadgu Bilig, Atebetü’l-Hakayık, Nehcü’l-Ferâdis, Kısasü’l-Enbiyâ, Mu’üni’l-Mürid ve Husrev ü Şirin’de kullanım sıklıkları da gösterilerek Karahanlı ve Harezm Türkçesinde leksik denk çiflerden kaynaklanan lehçe farkları bir makalenin hacmi ölçüsünde örneklendirilerek değerlendirilmeye çalışılmıştır.
Karahanlı Türkçesi Harezm Türkçesi Söz Varlığı Leksik Denk Çiftler Lehçe Farkları
Karakhanid Turkish constitutes the third phase of the Old Turkic period and is the name of the literary language that developed in the 11th century in Kashgar. Following the Mongol conquest, the cultural center of the Turkic world shifted, and the historical literary Eastern Turkic gained a new identity upon absorbing the local Turkic dialect features in Khwarazm. Thus, Khwarazmian Turkish grew out of Karakhanid Turkish only to adopt a hybrid character due to the multiculturality of the surrounding region. This study compares the interlinear translations of two Qur’an translations in Karakhanid and Khwarazmian Turkish in terms of lexical equivalent pairs. The hope is to reveal whether any new vocabulary had emerged for the same Arabic words due to dialect differences, and if so, how that got reflected in the respective translations. In this case, the translations are word by word and interlinear, thus allowing this study to work the same way as well. The study then compares its findings with their Çigil, Kipchak, Yemek, Ograk, Oghuz, Tuhsı, Uyghur, and Yagma dialect equivalents in the Dīwān Lughāt al-Turk. The article also takes a look at word frequencies in Kutadgu Bilig, Atabat al-Haqa’iq, Nahj al-Faradis, Qiṣaṣ al-anbiyāʾ, Mu'inü'l-Mürid, and Khosrow y Shirin and illustrates the dialect differences arising from lexically equivalent pairs in Karakhanid and Khwarazmian Turkish with plenty of examples, thus constituting the entire study.
Karakhanid Turkish Khwarazmian Turkish vocabulary lexically equivalent pairs dialect contact
Birincil Dil | Türkçe |
---|---|
Konular | Türk Dili ve Edebiyatı (Diğer) |
Bölüm | Araştırma Makaleleri |
Yazarlar | |
Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2024 |
Gönderilme Tarihi | 6 Şubat 2024 |
Kabul Tarihi | 7 Nisan 2024 |
Yayımlandığı Sayı | Yıl 2024 |