Araba Sevdası’nda Metinlerin Failliği ve Duygusal Rezonans

Yıl 2025, Cilt: 65 Sayı: 2, 379 - 395, 01.09.2025

Fatih Altuğ

https://doi.org/10.26650/TUDED2025-1622284

Öz

Bu makale, metinlerin rolünü yeniden değerlendirerek onları yazarın niyetlerini taşıyan edilgen araçlar olarak değil, duygusal, bilişsel ve ilişkisel dinamikleri şekillendiren özerk aktörler olarak ele alan bir yaklaşıma sahiptir. Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası romanı örneğinden yola çıkan bu çalışma, romanların, mektupların ve şiirlerin, Bihruz’un duygularını, hayal gücünü ve kimliğini etkileyen dinamik dolayımlayıcılar olarak nasıl işlev gördüğünü incelemektedir. Söz konusu metinler, anlam inşasına hem ahenk hem de gerilim üreterek aktif bir şekilde katılmaktadır. Rita Felski’nin ahenge intibak, özdeşleşme ve yorumlama kavramlarına dayanarak makale; metinlerin, maddi varlıklarının ötesine geçerek duygusal rezonans yarattığını, özdüşünümü teşvik ettiğini ve yeni anlamlar ürettiğini irdelemektedir. Ahenge intibak, metinlerin Bihruz’un iç dünyasıyla nasıl hizalandığını ortaya koyarken, özdeşleşme, onun kendisini seçici bir şekilde karakterlerde ve anlatılarda nasıl yansıttığını vurgular. Yorumlama ise metinsel anlamlarla yaratıcı bir şekilde ilişki kurarak edebiyatın dönüştürücü potansiyelini ortaya koyar. Makale ayrıca Araba Sevdası’ndaki metinlerin, duygusal rezonansın kaynağı olma ve aynı zamanda birer bozgun unsuru olarak işlev görme konusundaki ikili doğasını ele almaktadır. Paul et Virginie gibi romanlar Bihruz’un romantik ideallerini şekillendirirken, Bihruz’un bu ideallerin gerçekliğine tam anlamıyla uyum sağlaya maması, dolayımlı kimliklerin kırılganlığını açığa çıkarmaktadır. Sonuç olarak makale, metinlerin duygusal ritimleri yeniden düzenlemedeki, hayal gücünü beslemedeki ve kişilerarası bağları etkilemedeki fail gücünü vurgulayıp edebiyatın insan deneyimindeki aktif rolüne ilişkin çeşitlenmdirilmiş bir bakış sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Araba Sevdası , ahenge intibak , özdeşleşme , yorumlama , faillik

Textual Agency and Emotional Resonance in Araba Sevdası

Öz

This paper reexamines the role of texts, arguing that they are not passive vessels of authorial intent but autonomous agents shaping emotional, cognitive, and relational dynamics. Using Recaizade Mahmut Ekrem’s Araba Sevdası as a case study, it explores how novels, letters, and poems act as dynamic mediators that influence the protagonist Bihruz’s emotions, imagination, and identity. These texts generate both harmony and tension, actively participating in the construction of meaning. Drawing on Rita Felski’s concepts of attunement, identification, and interpretation, the article investigates how texts transcend their materiality to create emotional resonance, inspire self-reflection, and generate new understandings. Attunement reveals how texts align with Bihruz’s inner world, while identification highlights the ways he selectively mirrors himself in characters and narratives. Interpretation, in turn, emphasizes his creative engagement with textual meanings, demonstrating the transformative potential of literature. The study further explores the dual nature of the texts in Araba Sevdası as sources of emotional resonance and agents of disruption. While novels like Paul et Virginie shape Bihruz’s romantic ideals, their inability to integrate seamlessly into his reality exposes the fragility of mediated identities. The article underscores the agency of texts in reshaping emotional rhythms, fostering imagination, and influencing interpersonal connections, offering a nuanced view of literature’s active role in human experience.

Anahtar Kelimeler

Araba Sevdası , attunement , identification , interpretation , agency

Kaynakça

• Akyol, Gizem. “Recaizade Ekrem’in Araba Sevdası Romanının Yazılış Süreci.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD) 40, (2024): 131–142. google scholar
• Aydın, Elif. “Yanlış Batılılaşmanın Sembolü Araba Sevdasında Kişilik Eğitim İlişkisi.” RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, no. 33 (2023): 568–589. google scholar
• Bayraktar, Betül. “Araba Sevdası’nın Yapısalcı Analizi.” Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 11, no. 22 (2021): 77–94. google scholar
• Çıkla, Selçuk. “Erken Dönem Türk Modernleşmesinin Dinamiklerini Araba Sevdası’nın Mefhum-ı Muhalifleri Üzerinden Okumak.” Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6, no. 2 (2013): 271-291. google scholar
• Cuşa, Hasan. “Araba Sevdası’nda Metinlerarası İlişkilerin İşlevi.” Türkiyat Mecmuası 30, no. 2 (2020): 441-454. google scholar
• Dino, Güzin. “‘Araba Sevdası’ Kuruluşu Hakkında Bir Deneme.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 9, no. 4 (1951): 381–389. google scholar
• Dino, Güzin. “Recaizade Ekrem’in Araba Sevdası Romanında Gerçekçilik.” Türkiyat Mecmuası 11 (1954): 57–74. google scholar
• Erdem, Servet. “Araba Sevdası’nda Dil Durumları.” Kebikeç 31 (2011): 7–28. google scholar
• Ertürk, Nergis. Grammatology and Literary Modernity in Turkey. Oxford University Press, 2011. google scholar
• Felski, Rita. Hooked: Art and Attachment. The University of Chicago Press, 2020. google scholar
• Gürbilek, Nurdan. Kötü Çocuk Türk. Metis Yayınları, 2011. google scholar
• Koçak Hemmat, Ayşe Özge. The Turkish Novel and the Quest For Rationality. Brill, 2019. google scholar
• Moran, Berna. Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 1: Ahmet Mithat’tan A. H. Tanpınar’a. İletişim Yayınları, 2001. google scholar
• Mutman, Mahmut. “The Carriage Affair, or the Birth of a National Hero.” Monograf: Edebiyat Eleştirisi Dergisi 11 (2019): 230–289. google scholar
• Narlı, Mehmet. “Araba Sevdaları.” Türkbilig 4 (2002): 19-28. google scholar
• Öztürk, Zeliha. “Araba Sevdası’nda Yıkımın Anatomisi Üzerine Bir Değerlendirme.” Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları 12, no. 23 (2020): 259-284. google scholar
• Parla, Jale. Babalar ve Oğullar: Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İletişim Yayınları, 2014. google scholar
• Recaizade Mahmut Ekrem. Araba Sevdası: Eleştirel Basım. haz. Fatih Altuğ. İletişim Yayınları, 2015. google scholar
• Sazyek, Esra. “Reflections of Tartarin of Tarascon in Araba Sevdası in the Context of Impressionism.” Journal of Literary Studies 39 (July 2023): 1-18. google scholar
• Şahin, Seval. “Two Literary Works in the Labyrinth of Texts: Araba Sevdası (The Carriage Affair) and Mehmed Muzaffer Mecmuası (Mehmed Muzaffer’s Anthology).” Journal of Modern Turkish Studies 7, no. 4 (2010): 147-164. google scholar
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi. Yapı Kredi Yayınları, 2008. google scholar
• Tekinalp, Ayşe Pelin. “Araba Sevdası Recaizade Mahmut Ekrem ve Halil Paşa İlişkisi.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD) 15, no. 15 (2011): 185-204. google scholar