A Comparative Study on Old Turkic and Yakut Vocabularies: Words Starting with Vowels

Yıl 2019, , 233 - 254, 29.06.2019

Hülya Yıldız

https://doi.org/10.26650/TUDED2019-0010

Öz

Yakut is one of the few languages that best preserve Proto Turkic or Old Turkic features. Compared to other Turkic languages, Yakut displays some more archaic features in terms of semantics, vocabulary, word formation and phonology. Many Old Turkic words survive in Yakut with their archaic semantics in the present day. This article is written in order to compare the vocabulary of Old Turkic to Yakut. Old Turkic data is limited to words whose initial sounds are vowels and in total, 60 words are examined in the study. The results of the study show that the Old Turkic words adgırlan-, adın, anala-, argur-, aşag, aşla- II, atla-, aytur-, ädgülä-, ädgür-, ädgürt-, ädläş-, ärgür-, erpä-, erpäg, erpäglä-, erpäş-, erpät-, ıdış-, ıdtur-, ıragu, igidtür-, irklä-, irklät-, irtäş-, ogullan-, ortunkı, ögirt-, ögirtür-, öglän-, udık, usak, üplän- and üzäki survive only in the current vocabulary of Yakut out of all the Turkic languages. Moreover, it is proven that the Old Turkic words agruk, agtur-, alkan-, arıg II, artak, asurt-, atın-, äkäç, ämig, äŋ II, ärlän-, äş- I, ätlän-, ıdala-, içlä-, ilintür-, irtä-, öçäş-, özlä-, udın-, urugla-, usıt-, uzlan-, ükäk, üplä- and ütläş- also survive in Yakut together with a few select other languages.

Anahtar Kelimeler

Etymology, Vocabulary, Old Turkic, Yakut, Hapax

Eski Türkçe ile Yakutçanın Karşılaştırmalı Söz Varlığı: Ünlüyle Başlayan Sözcükler

Öz

Yakutça Ana Türkçe ya da Eski Türkçeye ait eskicil özellikleri en iyi koruyan Türk dillerinden biridir. Yakutça anlambilimi, söz varlığı, söz yapımı ve sesbilgisi açısından diğer Türk dillerine göre daha eskicil olan kimi özellikler barındırır. Diğer çağdaş Türk dillerinde kullanılmayan çok sayıda Eski Türkçe sözcük eskicil anlamlarını koruyarak Yakutçada varlığını sürdürmektedir. Bu makale VIII.-XIII. yüzyıllar arasını kapsayan Eski Türkçe döneminin Türkçe kökenli söz varlığı ile Yakutçanın söz varlığını karşılaştırmak amacıyla hazırlanmıştır. Ele alınan Eski Türkçe veri, ünlüyle başlayan sözcüklerle sınırlandırılmış ve Yakutçada varlığını sürdüren 60 Eski Türkçe sözcük üzerinde durulmuştur. İncelemenin sonucunda Eski Türkçe adgırlan-, adın, anala-, argur-, aşag, aşla- II, atla-, aytur-, ädgülä-, ädgür-, ädgürt-, ädläş-, ärgür-, erpä-, erpäg, erpäglä-, erpäş-, erpät-, ıdış-, ıdtur-, ıragu, igidtür-, irklä-, irklät-, irtäş-, ogullan-, ortunkı, ögirt-, ögirtür-, öglän-, udık, usak, üplän-, üzäki sözcüklerinin günümüzde yalnızca Yakutçada; Eski Türkçe agruk, agtur-, alkan-, arıg II, artak, asurt-, atın-, äkäç, ämig, äŋ II, ärlän-, äş- I, ätlän-, ıdala-, içlä-, ilintür-, irtä-, öçäş-, özlä-, udın-, urugla-, usıt-, uzlan-, ükäk, üplä- ve ütläş- sözcüklerinin ise Yakutçayla birlikte birkaç dilde daha varlığını sürdürdüğü gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Etimoloji, Söz varlığı, Eski Türkçe, Yakutça, Hapax

Kaynakça

• Alekseyev, A. N. (1996). Drevnyaya Jakutiya - Neolit i epoxa bronzı. Novosibirsk: İzdatel’stvo instituta arxeologii i etnografii.
• Böhtlingk, O. (1851). Über die Sprache der Jakuten. Saint-Peterburg: Buchdruckerei der Kaiserlichen Akademie der Wissenschaften.
• Civelek, Ö. (2016). Dindışı Eski Uygurca metinlerin karşılaştırmalı sözvarlığı. İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Oxford University Press.
• Devlet, N. (1997). Sibirya’daki halkların demografik ve ekonomik potansiyelleri. Emine Gürsoy-Naskali (Ed.), Sibirya Araştırmaları içinde (s. 25-46). İstanbul: Simurg.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation I-II. Wiesbaden: Otto Harratsowitz.
• Gogolev, A. I. (1993). Jakuty. Problemy etnogeneza i formirovanija kul’tury. Yakutsk: Izdatel’stvo JaGU.
• Hayit, Baymirza (1985). Yakut (Saha) Türkleri. Türk Kültürü Araştırmaları, 23, 1-2.
• Kałużyński, S. (1995). Iacutica. Warszawa: Dialog. Karahan, A. (2010). Divanu Lügati’t-Türk’e göre Türk lehçe bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Killi, G. (1997). Kuzey ve Güneydoğu Sibirya Türklüğünün (Saha, Tuva, Hakas, Altay) Diline Fonolojik Açıdan Bir Bakış. Sibirya Araştırmaları, Emine Gürsoy-Naskali (Ed.), Sibirya Araştırmaları içinde (s. 57-68). İstanbul: Simurg.
• Kirişçioğlu, M. F. (1999). Saha (Yakut) Türkçesi grameri (2. bs). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Konstantinov, İ. V. (2003). Proisxojdenie yakutskogo naroda i ego kul’turı. Yakutsk: Akademiya nauk respubliki saxa (yakutiya).
• Korkina, E.İ., E.İ. Ubryatova, L.N. Xaritonov, N.E. Petrov. 1982. Grammatika sovremennogo yakutskogo literaturnogo yazıka. Moskva: Nauka.
• Krueger, J. R. (1962). Yakut manual. Indiana: Indiana University Publications.
• Levin, G. G. (2001). Lexiko-semantiçeskie paralleli orxonsko-tyurskogo i yakutskogo yazıkov: v sravnitel’nom plane s altayskim, xakasskim, tuvinskim yazıkami. Novosibirsk: Nauka. Li, Y.-S. (1999). Türk dillerinde akrabalık adları. İstanbul: Simurg.
• Malov, S. E. (1952). Yeniseyskaya pis’mennosti Tyurkov: tekstı i perevodı. Moskva/Leningrad: İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR.
• Nadelyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., Şçerbak A.M. (1969). Drevnetyurskiy slovar’. Leningrad: Nauka.
• Nasilov, D. M. (1997). Sibirya Türk Halkları (Etnik Azınlıkları) ve Dilleri. Emine Gürsoy-Naskali (Ed.), Sibirya Araştırmaları içinde (s. 51-55), İstanbul: Simurg.
• Okladnikov, A. P. (1955). İstoriya yakutskoj ASSR. Tom 1: Yakutiya do prisoedineniya k russkomu gosudarstvu. Moskva-Leningrad: İzdatel’stvo akademii nauk SSSR.
• Pakendorf, B. (2007). Contact in the prehistory of the Sakha (Yakuts): Linguistic and genetic perspectives. Utrecht: LOT.
• Pekacar, B. Y. (2012). Divânü Lügati’t-Türk’teki kültür kelimeleri ile Saha Türkçesinin kelime hazinesinin karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Pekarskiy, E. K. (1917). Slovar’ yakutskogo yazıka I. Petrograd’: İmperatorskoy Akademii Nauk.
• Pekarskiy, E. K. (1927). Slovar’ yakutskogo yazıka II. Leningrad: Akademii nauk soyuza sovetskix sotsialistiçeskih respublik.
• Pekarskiy, E. K. (1925). Slovar’ yakutskogo yazıka III. Leningrad: Akademii nauk soyuza sovetskix sotsialistiçeskih respublik.
• Pekarskiy, E. K. (1928). Slovar’ yakutskogo yazıka IV. Leningrad: Akademii nauk soyuza sovetskix sotsialistiçeskih sespublik.
• Poppe, N. (1960). Vergleichende grammatik der altaischen sprachen. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Radloff, V. (1893-1899-1905-1911). Opyt slovarya tyurkskih nareçiy I-IV. Sankt Peterburg: İmperatorskiy akademii nauk.
• Ramstedt, G. J. (1957). Einführung in die altaische Sprachwissenschaft II: Formenlehre. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Röhrborn, Klaus (1977). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 1: a ‒ agrıg. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, Klaus (1979). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 2: agrıglan- ‒ anta. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, Klaus (1981). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 3: anta ‒ asankä. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, Klaus (1994). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 5: ayatıl- ‒ ämgäklig. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, Klaus (1998). Uigurisches Wörterbuch. Lieferung 6: ämgäksin- ‒ ärŋäk. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Röhrborn, Klaus (2010). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, Neubearbeitung, I. Verben, Band 1: ab- – äzüglä-, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
• Schönig, K. (1999). The internal division of modern Turkic and its historical implications. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 52, 63-95.
• Sleptsov, P. A., Korkina, E. İ., Koryakina, K. N., Kılatçanov, S. P. Nikiforov, G. A. Okoneşnikov, Petrov, N. E., Skrıbıkin, N. V., Haritonov, L. N. (1972). Yakutsko-russkiy slovar’. Moskva: Sovetskaya Entsiklopediya.
• Şirobokova, N. N. (1977). Ob otnoşenii yakutskogo yazıka k yazıkam drevnetyurskix pamyatnikov. Issledovaniya po yazıkam narodov Sibiri-sbornik nauçnıh trudov, 108-116.
• Şirobokova, N. N. (2001). İstoriçeskoe razvitie yakutskogo konsonantizma. Novosibirsk: Nauka.
• Şirobokova, N. N. (2005). Otnoşenie yakutskogo yazıka k tyurkskim yazıkam yujnoy sibirii. Novosibirsk: Nauka.
• Tekin, T. (1995). Türk dillerinde birincil uzun ünlüler. Ankara: Simurg. Türkçe Sözlük (2005). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ubryatova, E. İ. (1960). Yakutskii yazık v ego otnoşenii k drugim tyurkskim yazıkam, a takje k yazıkam mongol’skim i tunguso-man’çyurskim, İzd.-Vo Vost. Lit., 258-271.
• Yıldız, H. (2006). Yakutça ve eski Türkçenin söz varlığı üzerine bir karşılaştırma. Sibirische Studien, 1(2), 177-221.
• Yıldız, H. (2007a). Orhon Türkçesi ile Yakutçanın söz varlığı ve sözyapımı bakımından karşılaştırılması. (Yüksek Lisans Tezi). Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Yıldız, H. (2007b). Orhon yazıtlarından Yakutça ve Dolgancaya ulaşan eskicil sözvarlığı. Sibirische Studien, 2(1), 13-40.
• Yıldız, H. (2011). Yakutçayla tanıklanabilen hapax legomenon’lar. International Journal of Central Asian Studies, 15, 21-42.
• Yıldız, H. (2014). Yakutçayla tanıklanabilen hapax legomenon’lar II: Ünsüzle başlayan hapax’ların durumu. Siberian Studies, 2(5), 37-54.
• Yıldız, H. (2015). Eski Türkçe ile Yakutçanın sözvarlığının ünlüyle başlayan sözcükler bakımından karşılaştırılması. (Doktora Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yudahin, K. K. (1998). Kırgız Sözlüğü II: K-Z. (Abdullah Taymas, Çev.). Ankara: Türk Dil Kurumu.