YUSUF HAS HACİB VE KUTADGU BİLİG

Yıl 2007, Cilt: 37 Sayı: 37, 137 - 180, 08.08.2012

Kemal Yavuz

Öz

Kâşgar ve çevresinde kurıılan Türk devletlerinden biri olan Karahanlı Devleti zamanında kültür ve sanat faaliyetleri üst seviyelere çıkmış, Kâşgar bilim ve kültür merkezi olmuştur. Bu dönemde Türkçe kaleme alınan eserler arasında Kutadgu Bilig’in Türk kültür hayatında ayrı bir önemi vardır. Bu eser, yazıldığı dönemden günümüze kadar etkisini göstermiş ve kendisinden sonraki müellifleri etkilemiştir. Çalışmamızda ilk olarak Karahanlı Devleti’nin tarihi özet hâlinde verilmiş, daha sonra da Yusuf Has Hacib’in hayatı ve edebî kişiliği üzerinde durulmuştur. Bunu takiben Türk edebiyatında birçok edebî türün ilk örneğine yer veren Kutadgu Bilig ele alınmış ve çeşitli yönleriyle incelenmiştir. Kııtadgu Bilig’in Anadolu sahasındaki etkilerine örnek olarak Aşık Paşa, Gülşehrî ve Yunus Emre’deki benzer kullanımlar tespit edilmiştir

Anahtar Kelimeler

Karahanlılar, Kâşgar, Kâşgarlı Mahmud, Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig

Kaynakça

• ARAT, Reşid Ralımeti, Kutadgu Bilig [Metin, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1947. , Kutadgu Bilig ll Çeviri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara , Kutadgu 3mg İndeks (haz. Kemal Eraslan, Osman Sertkaya, _Nuri Yüce), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınlan, lstanbul , Eski Türk Şiiri, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1965.
• ARSLAN, Malımut, “Kutadgu Bilig Üzerinde Sosyolojik Düşünceler”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakiiltesi Sosyoloji Dergisi 3. dizi~ sy.3, lstanbul 1992.
• ATALAY, Besim; Divanü Lügat—it-Tiirk Dizini "Endeks“, IV, Türk Dil Kurumu Yayınları: 524, Ankara, 1986.
• BOMBACI, Alessio. “Kutadgu Bilig Hakkında Bazı Mülâlıazalar", Fuad Köprülü Arıııağaııı. İstanbul 1953. , Histoire de la Litteratııre Turque, Paris 1968.
• CAFEROĞLU Ahmet, Türk Dili Tarihi II, 2. baskı, İ. Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul ÇELEBİOĞLU, A_mıı, Türk Edebiyatında Yaşnâıneler, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, M.EB. Yayınları, lstanbul 1998. , Türk Edebiyatında Mesnevi (XV.yy’a kadar) Kitabevi Yayınları, İstanbul
• Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig . 179 ERGİN, Muharrem, Orhun Abideleri, Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları 1000 Temel Eser, İstanbul 1970.
• ERZURUMLU ibrahim Hakkı, Marifet—name, Matbaa-i Ahmed Kâmil, İstanbu11330.
• HUN KAN. Ömer Soner. Türk Hakanlığı, Karahanlılar (766—1212). IQ Kültür Sanat Yayıncılık, baskı, İstanbul 2007. lNAN, Abdulkadir, “Yusuf" Has Hacib ve Eseri Kutadgu Bilig Üzerine Notlar”; Makaleler ve İncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yayınları. 11. Cilt, Ankara 1991.
• KAÇALİN, Mustafa S., “Dîvânü Lugâti’t-Türk”, TDVİs/ânı Ansiklopedisi, 9. cilt, İstanbul KAPLAN, Mehmet, Türk Edebiyatı Üzerinde Araştırmalar , Dergalı Yayınları, İstanbul KARAHAN, Abdulkadir, XIV. Yüzyıl Soıılaı'ına Kadar Türk Kültürü ve Edebiyatı, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. lstanbul 1985.
• KAYA, Ceval. Uygurca Altını Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin, Türk Dil Kurumu Yayınlan, Ankara 1994.
• KÖPRÜLÜZADE Mehmed Fuad. Türk Edebiyatı Tari/ti, İstanbul 1926. , Türk Edebiyatında İlk Mııtasavvıjlar, Diyanet İşleri Başkanlığı
• Yayınları, 3. baskı. Ankara 1976.
• KÖYMEN, M. Altay, Nizaıııül-Mülk, Siyaset—name, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara LEVEN D, Agâh Sın'ı. Türk Edebiyat Tarihi . cilt, Türk Tarih Kurumu Yayını, Ankara 1973.
• ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları. Türk Dil Kurumu Yayınları. Ankara 1987.
• ÖZÖNDER. Sema Barutçu, ”Eski Türklerde Dil ve Edebiyat”, Türkler, 0. III, Yeni Türkiye Yayınları. Ankara 2002.
• PRlTSAK. Omeljan, “Mahmud Kâşgarî Kimdir”?, Türkiyat Mecmuası, cilt: X, İstanbul 1953.
• SIHIMIN, Geng, “Budist Uygur Edebiyatı" (Çev. Banu Bektaş—Meral Delikara), Türkler, 0.111. Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002. '
• Sofuoğlu, M. Cemal, “Kur’an ve Hadis Kültürünün Kutadgu Bilig’teki Yeri”, Dokuz Eylül Universitesi Ilahiyat Fakültesi Dergisi V, lzmir 1989.
• TANPINAR, A. Hamdi. 19'uncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 1976.
• Tarlan, A. Nihad, F ıızıîlî Divanı Şerhi, 4. baskı, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
• Tekin. Talat, XI. Yüzyıl Türk Şiiri Dîvânü Lııgâti't-Tıîirk’teki Manzum Parçalar, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1989.
• Tezcan, Semih, “Kutadgu Bilig Dizini Üzerine”, Türk Tarih Kıırııııııı Belleten, sayı 178, c. XLV/2, Ankara Nisan 1981.
• Timurtaş, Famk, Yııııııs Eınre Divaııı, İstanbul 1980. ; Klasik ve Eski Osmanlı Türkçesi Metinleri II, İstanbul 1974.
• Türkeş—Günay, Umay, “Türk_Kültür'ı'ınün“Değerlendirilmesi lleıllgili Bir Öneri ve Kültür Değiştirme Alanında Önemli Bir Ornek: KUTADGU BILIG”, Türkler, c. 111, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
• Yavuz, Kemal, Keızzı'ı' ’l-Kı'iberâ ve Melıekkü 'l—Ulemâ, Atatürk' Kültür Merkezi Yayınları. Ankara 1991. , “Türk Edebiyatında Mesnevi’den İlk Tercüme Hikâyeler ve Bazı Dikkatler,
• Uluslararası Mevlâna Bilgi Şöleni 15—17 Aralık 2000”, Bildiriler, Ankara 2000. , Aşık Paşa Garib-ııâıne cilt: I, II, III, IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, İstanbul, 2000. , Gülşehrî’nin Maııtıku ’t—Tayr’ı, Kırşehir Valiliği Yayınları, Ankara , Mııînî'ııin Mesnevî-i Murâdiyye'si, Mesnevî Tercüme ve Şerhi, cilt l—Il,
• S.Ü. Mevlâna Araştırma veUygulama Merkezi Yayınları: 2, Konya 2007.