KARS YÖRESİ ÂŞIKLARININ USTA-ÇIRAK GELENEĞİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2007, Cilt: 36 Sayı: 36, 41 - 77, 07.08.2012

Ferhat Aslan

Öz

Türk âşıklık geleneğinin dayandığı temel öğretim yöntemi usta— çırak ilişkisidir. Toplumun değer yargılarından kaynaklanan usta-çırak ilişkisi, tarih boyunca âşıklık geleneğini nesilden nesile intikal ettiren ve geleneği şekillendiren önemli unsurlardan biri olmuştur. Aşıklık geleneği içerisinde önemli bir yere sahip olan usta—çırak ilişkisi geçmişten günümüze kadar yaşamış olan âşıklar arasında bilgi, görgü ve tecrübenin iletimini sağlayan bir köprü vazifesi görmüş, bunun sonucu olarak da âşık kollarının meydana gelmesini sağlamıştır. Bu makalede; âşık edebiyatının temsilcileri olan âşıkların usta—çırak ilişkisi içerisinde nasıl yetiştikleri, çırakların ustalarından aldıkları edebî ve meslekî terbiye ile eğitimin nasıl olduğu Kars yöresindeki âşıklar ele alınarak incelenmiştir. Çalışmamızda yazılı kaynaklardan faydanıldığı gibi yöre âşıklarından derleme yoluyla önemli veriler elde edilmiş ve bu verilerden hareket edilerek usta—çırak ilişkisinin mahiyeti ortaya konulmaya çalışılmıştır

Anahtar Kelimeler

Aşıklık, gelenek, ustalık, çıraklık, eğitim, öğretim, yöntem, Kars

Kaynakça

• ALTUNTAŞ, Mahir, “Aşık Mahir Altuntaş”ı ile 13. 06. 2000 tarihinde Ankara’ da tarafımızdan yapılan görüşme Görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metin 152/3 numarası ile İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Müze ve Arşivi’ ndedir.
• ARTUN, Erman, Aşıklık Geleııeği ve Aşık Edebiyatı, Akçağ Yayınları, Ankara 2001.
• ASLAN, Ferhat, Kars Yöresi Aşıkları/ıda Usta—Çırak İlişkileri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Istanbul 2002.
• ÇOBANOĞLU, Özkul, Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş, Akçağ Yayınları, Ankara 2002.
• EZGİ, Ali Rıza, “Aşık Ali Rıza Ezgi” ile 01. 10. 1999 tarihinde Kars’ta tarafımızdanyapılan görüşme. Görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metin 152/3 numarası ile Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakül tesi Türk Halk Bilimi Müze ve Arşivi’ndedir.
• GUNAY, Umay, Türkiye 'de Aşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi, 2. bş., Akçağ Yayınları, Ankara 1993.
• GÜNGÖR, Şeyma, “Bir Şairin Yetişmesinde Bolu Kültür Çevresinin Rolü”, Bolu’da Halk Kültürü Ve Köroğlu Uluslararası Seınpozyııııııı, Bolu 1998. s. 77.
• KAFKASYALI, Ali, Aşık Mıırat Çobanoğlu Hayatı, Sanatı, Eserleri, Ankara 1998.
• KAYA, Doğan, “Sivas Yöresi Aşıklarında Çıraklık Geleneği”, İpek Yolu Uluslararası Halk Edebiyatı Sempozyumu Bildirileri, Kültür Bakanlığı Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1995, s. 321—330.
• KAYA, Doğan, “Edebiyatımızda Aşık Kolları ve Şenlik Kolu”, Tı'irk Kı'ı'ltı'ı'rü, C: XXV, S. 412, Ağustos 1997, s. 499—508.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad: EdebiyatAraştırıııaları, Cl, 3 bş., Ötüken Yayınları, İstanbul 1989.
• ONG, Walteı J. Sözlü ve Yazılı Kültür Sözün Teknolojileşmesi, 2 bs. Metis Yayınları, İstanbul 1999.
• OZANOĞLU, İhsan, Aşık Edebiyatı, Şenkıral Matbaası, Kastamonu 1940.
• ÖZARSLAN, Metin, Erzurum ve Çevresinde Aşıklık Geleııeğinin Bugünkü Dııı'ıııııu, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Halkbilimi (Folklor) Bilim Dalı, Ankara 1999.
• ÖZARSLAN, Metin, Erzurum Aşıklık Geleneği, Akçağ Yayınları, Ankara 2001, s. 108.
• ÖZCAN, Öner, Neşet Ertaş Yaşantı ve Bütün Tı'ı'rkı'ileı'i, Simurg Yayınları, İstanbul 2001.
• ÖZDEMİR, Hasan, Aşık Şiiri, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih—Coğrafaya Fakültesi (Yayımlanmamış Doçentlik Tezi), Ankara 1986.
• ÖZDEMİR, Nebi, “Türkiye’deki Halk Eğlenceleri Ve Kış Eğlenceleri”, V. Milletlerarası Halk Kültürü Kongresi, Halk Müziği Oyun ve Tiyatro, Eğlence Seksiyon Bildirileri, Kültür Bakanlığı Hagem Yayınları, Ankara 1997.
• ÖZGÜR, İsa, “Aşık İsa Özgür Viıani” ile 01.02.2000 tarihinde Istanbul’ da taıahmızdan yapılan ğöıüşme. Görüşmenin ses kaydı ve deşitre edil miş metin 152/3 numarası ile İstanbul Unıveı sıtesı Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Müze ve Aışivi ndedir.
• REİCHL, Karl, Türk Boylarının Destanları (Gelenekler, Şekiller, Şiir Yapısı), Çev. Doç. Dr. Metin Ekici, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
• TAŞLIOVA, M. Mete, Kars’ta Sözel Hikâyecilik Ve Hikâyeler (İnceleme—Metin) Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Türk Halkbilimi (Folklor) Bilim Dalı, Ankara 2006.
• TAŞLlOVA, M. Mete, “Kars Sözel Hikâyeciliğinin İcra Ortamları”, Hacettepe Üniversitesi, Türkbilig Türkoloji Araştırıııaları Dergisi, Bahar, S. 11, Ankara 2006, s. 164—188.
• TAŞLIOVA, Şeref, “Kars’ta Aşıklık Geleneği ve Halk Hikâyeleri”, Türk Halk Edebiyatı ve Folklorunda Yeni Görüşler 11, (Haz. Feyzi Halıcı), Konya Turizm Demeği Yayınları, (b.y.y.) 1985.
• YARDIMCI, Mehmet, “Halk Şiirinde Bade İçme Mahlas Alma ve Usta Çırak Gelenekleri”, Halkbilim ve Edebiym Yazıları, Açıksöz Yayınları, Malatya, 3. 2—16.
• YARDIMCI, Mehmet, Başlangıcından Günümüze Halk Şiiri flşık Şiiri Tekke Şiiri, 3. bs., Ürün Yayınları, Ankara 1999. .
• YILDIZ, Günay, “Aşık Günay Yıldız” ile 04. 10. 1999 / 07. 10. 1999 tarihlerinde Kars’ta tarafımızdan yapılan görüşme. Görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metin 152/3 numarası ile Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Müze ve Aı'şivi’ndedir.
• YILMAZOĞLU, Yener, “Aşık Yener Yılmazoğlu” ile 10. 10. 2000 tarihinde İstanbul’da tarafımızdan yapılan görüşme. Görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metin 152/3 numarası ile lstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Müze ve Arşivi’ndedir.
• YOKUŞ, Sabri, “Aşık Sabri Yokuş" ile 04. 10. 1999 tarihinde Kars’ta tarafımızdan'yapılan görüşme. Görüşmenin ses kaydı ve deşifre edilmiş metin 152/3 numarası ile Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Halk Bilimi Müze ve Aı'şivi’ndedir.