OSMANLI TÜRKÇESİNDEKİ CÜMLE BAĞLAÇLARININ TASNİFİNE DAİR BAZI ÖNERİLER

Yıl 2011, Cilt: 45 Sayı: 45, 251 - 268, 02.03.2013

Ahmet Şenlik

Öz

Osmanlı Türkçesi cümle bağlama teknikleri bakımından çeşitli imkanlar sunar. Bu imkanlardan birisi de cümlelerin bağlaçlar vasıtasıyla bağlandığı, aslen Türkçe olmayan tekniktir. Cümle bağlamada Türkçenin kendine has aslî yöntemleri olmasına rağmen, bu teknik yabancı dil tesiri ile Türkçeye girmiş ve yaygınlaşmıştır. Osmanlı Türkçesinde büyük yapısal değişikliklere sebebiyet veren dil Farsçadır; bağlaçların büyük kısmı ve bağlaçlarla cümle bağlama tekniği bu dilden alınmıştır. Bağlaçlar bu yazıda, hasıl olan bütün içinde bulundukları yer, hiyerarşik düzenlemeye katkıları, taşıdıkları anlam çeşitleri ve yoğunluğu, menşe ve morfolojik yapı gibi farkı özellikler ve kriterler çerçevesinde bir tasnife tabi tutuluyor.

ABSTRACT

In Ottoman Turkish there are various possibilities to connect propositions, i.e. to link sentences or clauses. One of these possibilities is the linking strategy with conjunctions, which is not a genuine Turkish technique. Even if Turkish has its own techniques to link sentences/clauses, that technique became widely accepted through foreign influence. The language, which caused considerable structural changes in Ottoman Turkish is the Persian language. The linking strategy with the conjunctions in Ottoman Turkish is a product of Persian influence. We cannot expect the same usage and functions in both languages, in Persian and in Ottoman Turkish. In this paper the conjunctions are classified according to their positions in the combination, their functions in the hierarchical order of the sentences, the kind and intensity of their meaning, as well as according to etymological and morphological properties.

Key words: Ottoman Turkish, syntax, clause/sentence linking, conjunctions, complex sentences, influence of foreign languages (Persian) on Turkish.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Türkçesi, söz dizimi, cümle bağlama, bağlaç, birleşik cümleler, Türkçe üzerinde yabancı dil (Farsça) tesiri

Kaynakça

• Bulut, Christiane 1997. Evliya Çelebis Reise von Bitlis nach Van. Ein Auszug aus dem Seyahatname. (=Turcologica 35, yay. haz. Johanson, L.). Wiesbaden.
• Brockelmann, Carl 1954.
• Osttürkische Grammatik der islamischen Litteratursprachen
• Mittelasiens. Leiden. Deny, Jean
• Grammaire de la langue turque (dialecte Osmanli). Paris.
• Ergin, Muharrem 1963. Dede Korkut kitabı 2. (İndeks-gramer). Ankara. 198515. ürk dil bilgisi. İstanbul. ——
• Gabain, Annemarie von 19743. Alttürkische Grammatik. Wiesbaden.
• Gadžieva, N. Z. & Serebrennikov, V. A. 1986. Sravnitel’no-istoriçeskaja grammatika tyurkskix yazykov. Sintaksis. Moskova.
• Grönbech, Kaare 1936. Der türkische Sprachbau. Kopenhagen.
• Hacıeminoğlu, Necmeddin 19924. ürk dilinde edatlar. İstanbul Hanser, Oskar 1974. “Türkischer Satzbau. Die Nebensatzgrammatik des Türkischen, untersucht an ausgewähtlen Beispielen”, Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes 65 66/1973-1974, 155-218. Jensen, Hans 1931. Neupersische Grammatik. Heidelberg.
• Johanson, Lars —— 1975. “Some remarks on Turkic “hypotaxis””, Ural-Altaische Jahrbücher 47, Wiesbaden. 104-118. 1992. Strukturelle Faktoren in türkischen Sprachkontakten. (= Sitzungsberichte der Wissenschaftlichen Gesellschaft an der J. W. Goethe-Universität Frankfurt am Main, 29:5). Stuttgart. 1993. “Typen kausaler Satzverbindungen im Türkischen”, Journal of Turkology 1 (2), yay. haz. Berta, Á. & Molnár, Á., Szeged. 213-267. 1996. “Kopierte Satzjunktoren im Türkischen”, Sprachtypol. Univ. Forsch. (STUF), 49 (1996)-1. 39-49.
• Kasem-Beg, M. A. 1848. Allgemeine Grammatik der türkisch-tatarischen Sprache. (Rusçadan terc. eden ve yay. haz. Zenker, J. Th.). Leipzig. Kıral, Filiz 2002. “Kopien von persischen Funktionseinheiten im Irantürkischen”, Festschrift to Lars Johanson (Lars Johanson Armağanı), yay. haz. Demir, N. & Turan, F. A., Ankara. 217-226.
• Kononov, Andrey N. 1956. Grammatika sovremennogo tureckogo literaturnogo jazyka. Moskva.
• Lazard, Gilbert 1957. Grammaire du Persan contemporain. Paris.
• Mansuroğlu, Mecdut 1955. “Türkçede cümle çeşitleri ve bağlayıcıları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten 1955, Ankara. 59-71.
• Menges, Karl Heinrich
• The Turkic languages and peoples. An introduction to Turkic Studies. (=
• Ural-Altaische Bibliothek 15). Wiesbaden.
• Şenlik, Ahmet Şefik 2006. Berücksichtigung der interpropositionalen Kausalität. Mainz. [Diss.] Temir, Ahmet 1956a. “Konjunktionen und Satzeinleitungen im Alt-Türkischen 1”, Oriens 9, 41-85. —— 233-280. Tiken, Kamil 2004. Eski ürkiye ürkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler ve zarf fiiller, TDK: 837. Ankara.
• Underhill, Robert 1976. Turkish grammar. Cambridge, Mass. & London. Weil, Gotthold
• Grammatik der Osmanisch-türkischen Sprache. Berlin.